Waterland (regio)

Waterland is een regio in de provincie Noord-Holland en tevens de benaming voor een oude landstreek en gewest. De streek is een laaggelegen veenweidegebied doorsneden door vele sloten en vaarten.

De huidige streek Waterland omvat het gebied van de huidige gemeenten Landsmeer, Purmerend (behalve de Purmer) en Waterland. Tot de opkomst van grootstedelijke bebouwing behoorde ook het gebied van het stadsdeel Amsterdam-Noord tot Waterland, maar nu wordt alleen Landelijk Noord nog als deel van Waterland beschouwd.

De regio Waterland is een overlegplatform van de gemeenten Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Purmerend, Waterland en Zeevang. De grootste woonkernen zijn Edam-Volendam, Monnickendam en Purmerend.

[bewerk] Geschiedenis

Rond het jaar 1000 was er al enige bewoning in Waterland, dat toen deel uitmaakte van West-Friesland, en daarvoor bij Westfrisia, sinds de achtste eeuw de benaming van het gebied ruwweg tussen het huidige Nederlandse Waddeneilanden en Zeeland. Tijdens de periode van Westfrisia was Waterland al een gewest (ook gouw genoemd). Deze bestond uit nog groter gebied dan de huidige regio, Dit omvatte toen de Zaanstreek, gedeeltes van de Beemster en de Schermer, Amsterdam en Amstelland. Tijdens de wat latere zelfstandigheid van West-Friesland vielen de gemeenten Amsterdam, Landsmeer, Purmerend en een groot deel van de Zaanstreek aan Holland, en Amstelland aan het Bisdom van Utrecht.

Het dorp Zuiderwoude had in de elfde eeuw al een eigen kapel. In de twaalfde eeuw was het veengebied grotendeels ontgonnen. Het veen lag destijds een paar meter hoger dan de zeespiegel, maar was erg drassig. Om water af te voeren werden dwars op de veenstromen sloten gegraven. Het veen werd daardoor droger, maar na verloop van tijd klonk het in. Daardoor, en door de stijgende zeespiegel, dreigde het land onder te lopen. Om dat te verhinderen werden dijken aangelegd en werden de veenstromen afgedamd.

Grote overstromingen in de twaalfde en dertiende eeuw, waarbij onder meer de Zuiderzee en de Beemster ontstonden, noopten de Waterlanders tot de aanleg van een zeedijk (de Waterlandse Zeedijk) rond hun gebied, waartoe indertijd ook de huidige Zaanstreek behoorde. Dat gebied was een min of meer zelfstandige heerlijkheid, bestuurd door het geslacht Persijn. Zij verkochten het in 1281 of 1283 aan graaf Floris V, waarmee Waterland definitief aan Holland kwam. Het bleef gedurende de Middeleeuwen en de Republiek een baljuwschap, maar wel als onderdeel van het gewest West-Friesland, dat eerst deel uitmaakte van graafschap Holland en West-Friesland, en later van de provincie Holland en Westfriesland, de Staten van Holland en West-Friesland.

Ondanks de omdijking bleef Waterland een nat en drassig gebied waar akkerbouw niet mogelijk was, zodat de boeren zich toelegden op veeteelt. Door de dagelijkse productie van zuivelproducten en het ontbreken van een eigen voorraad graanproducten zoals meel ontstond een levendige handel, die bijdroeg aan de ontwikkeling van de markten in plaatsen als Edam, Monnickendam en Purmerend. Deze kregen stadsrechten in respectievelijk 1357, 1356 en 1410.

Verbeterde bemalingstechnieken maakten in de zeventiende eeuw het droogmaken mogelijk van het Buikslotermeer, Broekermeer en Belmermeer (1627).

Dijkdoorbraken leidden herhaaldelijk tot grote overstromingen. Bekend zijn de Sint-Elisabethsvloed (1421), Allerheiligenvloed (1570), en de Watersnoodrampen van 1825 en 1916. Bij de doorbraak van 1825 ontstond het Kinselmeer. Ook in 1625 en 1687 waren er dijkdoorbraken. Sinds de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 is Waterland niet meer ondergelopen.