Wapen (heraldiek)
Een wapen (of wapenschild) is een kleurig merkteken dat is verbonden aan een familie of een andere groep bij elkaar horende mensen.
Traditioneel werd het wapen gedragen op het schild, de helm, het dekkleed voor het paard en mogelijk op andere herkenbare plaatsen zodat de herkenbaarheid van de groep in een veldslag gewaarborgd was en eigendommen duidelijk aan de persoon gebonden.
Benevens toepassing binnen families wordt het wapenschild tegenwoordig ook vaak gebruikt als een symbool van een land, stad, gemeente, waterschap of provincie, naast een vlag. Een vlag met de afbeelding van een wapen heet een banier.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
In de Middeleeuwen werd regelmatig gevochten. Om in de strijd te zien wie vriend en wie vijand was droeg elke ridder zijn eigen teken, het wapenschild.
Omstreeks de 10e en 11e eeuw kwamen wapens voor het eerst voor. De heraldiek, de wapenkunde of heraldische wetenschap, is eigenlijk een puur Europese aangelegenheid. Eigenlijk is de juiste omschrijving: de wetenschap die zich bezighoudt met het onderzoeken van de geschiedenis van de heraldiek, het op de juiste manier ontwikkelen van nieuwe wapens en het op de juiste manier optekenen van de beschrijvingen van wapens. In Nederland wordt dit gedaan door de Hoge Raad van Adel. Dit instituut is het enige lichaam dat wapenschilden mag toekennen aan personen, families, instellingen en instituten in Nederland. In Vlaanderen is het de Vlaamse Heraldische Raad die de toekenning van wapens en vlaggen aan de Vlaamse provincies en gemeenten begeleidt. Sinds 2000 reikt deze Raad ook wapens uit aan personen en instellingen.
Wapenschilden werden ontworpen door herauten. Deze noteerden ook alle wapens in een apart wapenboek, zoals het Wapenboek Gelre. Tijdens een oorlog moesten de herauten lijsten samenstellen van de ridders die naar het slagveld gingen, waardoor achteraf eenvoudig de omgekomen ridders geïdentificeerd konden worden.
Oorspronkelijk hadden alleen heren en ridders een wapenschild. Dit embleem lieten ze ook vaak afbeelden op vlaggen, zegels en bijvoorbeeld op de buitenkant van hun verblijf. De kinderen erfden de schilden en toonden daarmee aan van goede familie te zijn. Na verloop van tijd mochten ook anderen een wapenschild hebben, zoals steden, gilden en sommige belangrijke burgers.
[bewerk] Wie heeft een wapen?
Er wordt wel eens gedacht dat alleen adellijke families een wapen kunnen hebben. Dit is niet het geval. Heel veel families hebben vanouds een wapen, maar veel familieleden weten dat niet meer. Het is trouwens niet verboden zelf een wapen te ontwerpen.
Het gebeurt wel dat een familie een wapen voert dat afkomstig is van een andere familie met (bijna) dezelfde naam. Men spreekt dan van een geassumeerd wapen. Dit wordt door heraldici niet gewaardeerd, maar het is wettelijk niet verboden.
Draagt men een zegelring, dan hoort daar een wapen in te staan. Wie geen wapen heeft, kan volgens de etiquette geen zegelring dragen. Een zegelring met een ongegraveerde steen wordt wel minachtend een 'tegelring' genoemd.
[bewerk] Beschrijving van een wapen
De juiste beschrijving (blazoenering) van een wapen gaat als volgt. Eerst geeft men de verdeling van het schild aan, daarna met de klok mee de beschrijving van het hoofdteken dan wel de hoofdtekens. Zo is de officiële beschrijving van het kleine wapen van het Koninkrijk der Nederlanden:
In azuur, bezaaid met blokjes van goud, een leeuw van goud, gekroond met een kroon van drie bladeren en twee parelpunten van hetzelfde, getongd en genageld van keel, in de rechtervoorklauw opgeheven houdende in schuinlinkse stand een zwaard van zilver met gevest van goud en in de linker- een bundel van zeven pijlen van zilver met punten van goud, de pijlen tezamen gebonden met een lint mede van goud. Aan het in het vorige artikel omschreven wapen kunnen de navolgende uitwendige versierselen worden toegevoegd:
- a. tot dekking van het schild de Koninklijke kroon gelijk aan die welke tot dusverre door de Koningen der Nederlanden is gevoerd;
- b. als schildhouders twee leeuwen van goud, getongd en genageld van keel;
- c. het devies 'Je maintiendrai' in Latijnse letters van goud op een lint van azuur.
Het in artikel 1 omschreven wapen, voorzien van zijn uitwendige versierselen, kan worden geplaatst op een mantel van purper, geboord van goud, gevoerd met hermelijn, opgebonden met koorden eindigende in kwasten, beide van goud, en gedekt door een baldakijn van purper, geboord van goud en dragende de Koninklijke kroon.
Bij de omschrijving van een wapen is het gebruikelijk dat men heraldische namen gebrukt voor de kleuren en metalen. Bovendien kan elke kleur een symbolische betekenis hebben, maar opvattingen verschillen per tijdperk, land of persoon. De benamingen en betekenissen zijn:
| gebruikelijke naam | heraldische naam | symbolische betekenis |
|---|---|---|
| officiële kleuren | ||
| rood | keel | moed, opoffering |
| blauw | azuur of lazuur | wetenschap, waarheid |
| groen | sinopel | mildheid, hoop |
| zwart | sabel | gevaar, kracht |
| minder gebruikelijke kleuren | ||
| paars | purper | waardigheid |
| oranje | oranje | |
| bruin | bruin | |
| metalen | ||
| goud of geel | goud of or | wijsheid, rijkdom |
| zilver of wit | zilver of argent | trouw |
Andere kleuren worden vrijwel niet gebruikt, als er personen, dieren of voorwerpen worden weergegeven in het schild, en de kleur ervan is niet een van de kleurcodes, maar de waarheidsgetrouwe kleur, noemt men die "van zijn/haar natuurlijke kleur". Verder heeft men officiële beschrijvingen voor de verdeling van schilden, maar zonder getekend voorbeeld is dit bijna niet uit te leggen.
[bewerk] Links of rechts
Verder is van belang dat indien er in een beschrijving gesproken wordt over de linker- of rechterzijde van het schild, of dat bijvoorbeeld een dier naar links of rechts kijkt, dit gezien moet wordt alsof men zelf achter het schild staat. Voor alle duidelijkheid zegt men ook wel heraldisch links en heraldisch rechts. De dieren op de meeste wapens, waaronder de leeuwen van het Nederlandse en Belgische wapen kijken dan ook naar de (heraldische) rechterkant van het schild.
Er is een goede reden waarom dieren naar rechts kijken. Een rechtshandige ridder draagt zijn speer in de rechterhand en het schild in de linkerhand. Vaak hangt het schild aan de linkerkant van zijn lichaam. Het dier op het schild kijkt dan in dezelfde richting als de ridder.
Hieruit kan men concluderen dat een linkshandige ridder een schild nodig had waarop het dier andersom keek, en dat was inderdaad het geval. Tegenwoordig lijkt dit niet meer van toepassing te zijn, omdat er geen toernooien meer worden gespeeld en wapenschilden alleen als ornamenten dienen.
Toch zijn er situaties waarin hiermee rekening moet worden gehouden. Staat er een heraldisch dier aan de rechterkant van een auto, dan behoort die afbeelding in de regel 'omgewend' te zijn, zodat het dier naar de voorkant van de auto kijkt. Worden twee wapenschilden naast elkaar afgebeeld, bijvoorbeeld de wapens van een echtpaar, dan zorgt men ervoor dat de wapens elkaar aankijken.
[bewerk] Afbeeldingen van wapenschilden
Zie Pauselijke wapenschilden[bewerk] Externe link
- International Civic Arms - Webpagina betreffende internationale heraldiek
- English Heraldry and Blazon - engelse pagina over wapenschilden
- Vlaamse Heraldische Raad
Categorieën: Adel | Heraldiek | Symbool
