Verkleinwoord
Een verkleinwoord (of diminutief) is een woord waarvan de uitgang aangeeft dat het als klein moet worden gezien.
- hond - hondje (= kleine hond)
- huis - huisje (= klein huis)
Een verkleinwoord wordt gevormd door achter het woord: -je, tje, -pje, -etje (soms: -kje, -ke, eke, -ske of -ie) te zetten, afhankelijk van het naamwoord.
Niet alleen zelfstandige naamwoorden kunnen worden verkleind, ook bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden.
Het bijvoeglijke naamwoord wordt door de verkleining echter zelfstandig. Een bijwoord blijft bijwoordelijk. Opvallend is dat er dan een -s wordt toegevoegd.
- bijvoeglijk naamwoord:
- groen - groentje (hij is nog maar een groentje)
- blauw - blauwtje (een blauwtje lopen)
- bijwoord:
- groen - groentjes (je ziet er groentjes uit)
- net - netjes (hij is netjes)
- zacht - zachtjes (zachtjes praten)
Sommige woorden hebben twee verkleinwoorden, elk met een eigen betekenis.
- bloem - bloempje (= kleine bloem)
- bloem - bloemetje (= bos bloemen, boeket)
Er zijn ook verkleinwoorden die alleen als zodanig voorkomen. Er bestaat geen vorm zonder -je.
- zeepaardje
- theelichtje
- sneeuwklokje
Hetzelfde geldt voor verkleinwoorden in staande uitdrukkingen.
- boontje komt om zijn loontje
Soms krijgt een verkleinwoord een eigen betekenis, los van het niet verkleinde woord.
- tien (= getal)
tientje (= geld) - ongeluk (= pech, of erger)
ongelukje (= ongewenste zwangerschap) - Afrikaan (= iemand uit Afrika)
afrikaantje (= een plantensoort) - spion (= iemand die spioneert)
spionnetje (= spiegel aan de buitenkant van een raam)
Een verkleinwoord hoeft niet altijd op een verkleining te duiden, soms is het een eufemisme voor iets extra groots, vaak in verband met sex.
- buik - buikje (als van iemand gezegd wordt dat-ie een buikje heeft, wordt bedoeld een dikkere buik dan wat gewoon wordt geacht).
- nummer - nummertje (nummertje betekent o.a. geslachtsgemeenschap)
- slip - slippertje (vreemdgaan)
Met betrekking tot het gebruik van tijd wijst het verkleinwoord op het feit dat de spreker of schrijver de tijd waar het om gaat niet als te lang en vervelend ervaart.
- Bij de kassa heb ik een uur moeten wachten voordat ik aan de beurt was.
- Na een uurtje gezellig gekletst te hebben met haar vriend ging het meisje naar huis.
