Vakbond

Een vakbond (ook wel: vakvereniging, werknemersvereniging, vakorganisatie of syndicaat) is een organisatie die de individuele en collectieve belangen behartigt van aangesloten werknemers en andere leden.

Inhoud

1 Geschiedenis van de vakbeweging
2 Activiteiten
3 Kritiek
4 Vakbeweging wereldwijd
5 Huidige positie
6 Vakbonden in diverse landen
7 Zie ook
8 Externe link
9 Bronnen

[bewerk] Geschiedenis van de vakbeweging

De eerste vakbonden ontstonden ten tijde van de industriële revolutie.

In België ontstonden de allereerste vakbonden in 1860 als reactie op de ellendige leefomstandigheden van de arbeider in die tijd. Deze arbeidersbewegingen waren toen nog illegaal, maar in 1866 werd het toenmalige coalitieverbod (art. 415/416) vervangen. Vakbondsvrijheid en staking werden vanaf dan mogelijk, hoewel stakingen nog steeds bestraft werden. Werkgevers maakten bijvoorbeeld zwarte lijsten met fanatieke aanhangers van de vakbond. Iedereen die op deze lijst stond, kon nergens nog werk vinden.

Later komen de vakbonden onder invloed van het socialisme.

In vele landen waren vakbonden lange tijd illegaal en het opzetten van een vakbond werd streng bestraft.

[bewerk] Activiteiten

De vakbond onderhandelt namens de leden met de werkgever of daarvoor aangewezen partij, zoals de werkgeversvereniging, over collectieve arbeidsvoorwaarden. Dit kunnen bijvoorbeeld zijn: loon, vergoedingen, werktijden en rusttijden. Daarnaast kan de vakbond met de (vertegenwoordiger van) werkgevers onderhandelen over de werkomstandigheden en meer in het algemeen de rechten en plichten van de werknemers. Ook treedt de vakbond op om de belangen van leden te behartigen bij bijvoorbeeld ontslag en reorganisatie, en kunnen vakbonden (arbeids)juridische bijstand en advies geven aan hun leden. Ook komt de vakbond meer in het algemeen op voor de verdediging van de geldende maatschappelijke waarden en normen ten aanzien van mens en arbeid.

[bewerk] Kritiek

Sommige economen zijn fel gekeerd tegen de verplichte organisatie van werknemers binnen een vakbeweging of tegen vakbonden in hun algemeenheid. Dit omdat de vakbonden een restrictieve prijs voor arbeid kunnen afdwingen voor hun leden. Hierdoor zullen producenten minder werknemers aannemen, en wordt de productiviteit van de producenten aangetast. Die werknemers die buitenboord vallen moeten hun heil zoeken in een andere sector (waar ze minder zullen verdienen) of worden werkloos.

Wat de verplichte organisatie van werknemers binnen een vakbeweging betreft, is er in België de wet van 24 mei 1921 op de verenigingsvrijheid, die expliciet de negatieve verenigingsvrijheid ook beschermt, dus de vrijheid om niet lid te worden van een vakbond.

CAO-expert en publicist Harry Vogels uitte in zijn boek CAO Compact kritiek op de gebrekkige verantwoording van het geld dat op grond van CAO-afspraken door werkgevers en werknemers in CAO-fondsen moet worden gestort. Deze fondsen dienen voor scholingsprojecten en dergelijke en worden door werkgeversorganisaties en vakbonden beheerd. Volgens Vogels wordt dit geld gebruikt om de vakbondsorganisatie te financieren. Volgens een persbericht van 9 april 2004 van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid vloeit 10% van de CAO-fondsen naar de vakbonden en werkgeversorganisatie voor de uitvoering van bepaalde activiteiten. Van 3% van het geld dat de sociale partners in dit kader ontvangen was onduidelijk waar het aan besteed is.

Anderen zijn van mening dat vakbonden werkgevers chanteren door te staken of te dreigen met staking. Door te staken wordt immers het bedrijf schade toegebracht. Bij sommige stakingen wordt zelfs het openbare leven verstoord, denk aan stakingen waarbij het openbaar vervoer wordt platgelegd, snelwegen geblokkeerd worden of industriezones met wegblokkeringen afgezet worden. Vooral bij publieksonvriendelijke acties door diensten als de brandweer kan de verontwaardiging bij het publiek groot zijn, vooral als hierdoor ongelukken worden veroorzaakt.

Werknemers die niet willen staken worden soms door de stakers gedwongen het werk toch neer te leggen.

Ook een veelgehoorde kritiek op vakbonden is dat zij soms proberen op de stoel van de ondernemer te gaan zitten, door zich verregaand te bemoeien met de bedrijfsvoering.

[bewerk] Vakbeweging wereldwijd

Met name in Zuid-Amerika kan het vakbondslidmaatschap nog steeds levensgevaarlijk zijn; tegenwoordig worden in Zuid-Amerika jaarlijks meer dan 100 vakbondsleden (vanwege het lidmaatschap) vermoord (voor zover bekend in 2003). Desondanks kwamen vakbonden toch tot stand en kregen politieke macht, wat leidde tot arbeidswetgeving die niet alleen het recht op het vormen van vakbonden erkende, maar ook de relatie tussen werkgevers en vakbonden vastlegde.

[bewerk] Huidige positie

De syndicalisatiegraad in België bedraagt 73%, wat een van de hoogste percentages ter wereld is.

In 2001 was 25% van de Nederlandse werknemers (in de leeftijd 15-64 jaar) aangesloten bij een vakbond ("georganiseerd"). In 2003 waren circa 1.927.000 personen lid van een Nederlandse vakvereniging.