Thomisme
Het thomisme is een filosofisch en theologisch leerstelsel gebaseerd op de werken van Thomas van Aquino (1225-1274). Al in de zestiende eeuw ontstond een vorm van thomisme toen het commentaar op Thomas van Aquino van de hand van Thomas Cajetanus de status kreeg van verplichte inleiding op zijn werken. Bestudering van Thomas van Aquino kreeg een vaste plaats in het curriculum van de theologiestudie. Paus Leo XIII stelde de studie van het thomisme in 1879 verplicht voor katholieke theologen. Thomas' behandeling van het Godsbewijs is slechts één van de vele onderwerpen in zijn werken.
[bewerk] Het Godsbewijs
Om te bewijzen dat God bestaat, gaat Thomas in zijn Summa Theologiae uit van het zogenaamde contingentiebeginsel. De dingen hebben bepaalde eigenschappen, maar voldoen daar niet volmaakt aan. Thomas bespreekt verschillende Godsbewijzen, zijn zogeheten "vijf wegen".
De oorzaak van het ding (de plant, het dier, de mens) ligt buiten zichzelf. Dit is het causaliteitsbeginsel: wat in enig ding gevonden wordt dat contingent is, moet veroorzaakt zijn. De bloeiwijze van de roos, met (min of meer toevallige) fasen van aanzet, bloei en vergaan, moet een oorzaak hebben. Maar die oorzaak heeft zelf weer een oorzaak, en ook een oneindige keten veroorzaakte oorzaken heeft zijn bestaan niet uit zichzelf, maar is een veroorzaakte keten van oorzaken.
Bovendien toont Thomas aan dat in de natuur elk ding (plant, dier, mens) in aanleg (potentie) is tot een voltooiing (de act). De roos in de knop is aangelegd op bloei. De materie 'zoekt' zijn ideale vorm. Dit houdt verband met het zogenaamde doelbeginsel, ook wel finaliteitsbeginsel genoemd. Alles wat iets doet, doet dat wegens een doel. De voltooiing van het streven wordt beperkt of geremd door de eindigheid en stoffelijkheid van de materie. Alles in de natuur verwijst uiteindelijk naar een eerste oorzaak en laatste doel, een niet-contingent Zijn waarin alle eigenschappen volmaakt aanwezig zijn, en samenvallen met zijn Wezen. Dit is God, het Ipsum Esse Subsistens (het uit zichzelf bestaande Wezen).
De dingen, planten, dieren en mensen weerspiegelen elk op beperkte wijze iets van Gods Wezen. God valt echter niet samen met het universum, omdat het heelal uit delen is samengesteld en dus een contingent bestaan heeft. Hij overstijgt de natuur en is er tegelijk de diepste en blijvende oorzaak van (transcendentie en immanentie van God). Hij heeft het universum geschapen naar zijn goddelijke ideeën, en Hij had het ook kunnen nalaten.
[bewerk] De menselijke kennis van God
De menselijke geest kan zich 'alles' voorstellen (assimileren, er in zekere zin aan gelijk worden), en hij kan door abstractie en deductie enkele kenmerken van God vaststellen. Zo de negatieve attributen van God: Zijn enkelvoudigheid en onstoffelijkheid, onveranderlijkheid en ontijdelijkheid, onmetelijkheid en oneindigheid. Enkele positieve attributen: Hij is almachtig en alwetend, het hoogste leven en het hoogste goed. Hij is oneindig goed en oneindig gelukkig. Men kan Thomas' visie op dit punt niet ten onrechte karakteriseren als een "negatieve theologie". Hij wil op deze wijze beslist geen afbreuk doen aan Gods grootheid, maar juist wijzen op de intrinsieke beperkingen van het theologisch en filosofisch denken over God.
De menselijke geest kan dus door abstractie en redenering de algemene begrippen en enkele eigenschappen van God kennen. Hij is daarom wezenlijk onstoffelijk, hoewel hij tijdens de binding aan het lichaam de zintuigen en het neuro-cerebrale stelsel nodig heeft. Tevens is hij gericht op het eeuwige: hij wil het eeuwige leven; volgens Thomas heeft de mens een 'natuurlijk verlangen naar God'. En God is zodanig dat Hij dit verlangen wil honoreren, anders had Hij dit verlangen niet in de mens gelegd. Uit deze drie overwegingen kan men besluiten dat de menselijke geest onsterfelijk is. Zijn doel is de eeuwige aanschouwing van God.
