Sint Pietersberg
De Sint Pietersberg is een heuvelplateau met een lengte van acht kilometer dat zich van noord naar zuid uitstrekt van de Nederlands-Limburgse stad Maastricht tot aan het Luikse stadje Wezet in België. Het hoogste gedeelte ligt op Nederlands grondgebied; het deel dat op Belgisch grondgebied ligt wordt het plateau van Caestert genoemd.
De Sint Pietersberg staat bekend om zijn uitgestrekte onderaardse kalksteengroeven. Zij is ontstaan door de erosie van het omliggende gebied door de rivieren de Maas en de Jeker. Binnenin bestaat de heuvel voornamelijk uit kalksteen, afgewisseld met vuurstenen concreties. Een zand-, grind- en lösslaag dekken de kalksteen af. De bovenzijde van de Sint Pietersberg is relatief vlak en ligt op +100 m NAP. D'n Observant, een door de mens gemaakte stortberg van zand, grind en löss vormt met zijn +171 m NAP het hoogste punt.
Bij steile hellingen en bijvoorbeeld in de holle wegen, dagzoomt de kalk. De gele kalk ziet er spectaculair uit. Door de aanwezigheid van kalk en mergel ontwikkelen zich fraaie kalkgraslanden aan de oppervlakte.
Anno 2006 bestaan er plannen om halverwege de Luikerweg, nabij Fort Sint Pieter, een natuurtransferium aan te leggen: een grote ovale parkeerplaats, waar men de auto kan parkeren en het natuurgebied kan betreden.
[bewerk] De mergelwinning
De Sint Pietersberg geniet bekendheid vanwege de eeuwenoude ondergrondse winning van mergelblokken in kalksteengroeven die voornamelijk werden gebruikt als bouwsteen en de huidige dagbouwwinning van losse mergel door de ENCI voor de productie van onder meer cement. Als gevolg van de ondergrondse mergelwinning was er in het begin van de 20e eeuw een gangenstelsel ontstaan dat zich uitstrekte van het Fort Sint Pieter in het Noorden tot voorbij de Belgische grens in het zuiden. De totale oppervlakte bedroeg circa 98 hectaren met een ganglengte van rond de 150 km.
Van noord naar zuid zijn de volgende gangenstelsels te onderscheiden: het Noordelijk gangenstelsel, de Zonneberg, Slavante en het Zuidelijk gangenstelsel dat in België aansluit op de groeve Caestert. In het Belgische deel van de Sint Pietersberg bevinden zich verder de groeve Ternaaien-boven en de groeve Ternaaien-beneden.
In de jaren twintig is de Eerste Nederlandse Cement Industrie (ENCI) gestart met de winnen van mergel in dagbouw ten behoeve van de productie van cement. Onder vaak luid protest heeft de ENCI haar productie tot op heden kunnen voortzetten. Door de dagbouwexploitatie van de ENCI is een groot deel van het ondergrondse gangenstelsel verdwenen en rest ons nog slechts 20 ha en 30 km aan gangen. Vanuit natuurhistorisch en cultuurhistorisch oogpunt is er een hoge tol betaald voor de handhaving van de werkgelegenheid en de productie van cement. Van de andere kant heeft het geleid tot een bewustwording en erkenning van de waardevolle elementen van deze voor Nederland unieke berg. De ENCI heeft in een dubbelrol aan de ene zijde bijgedragen aan de "afbraak" van de berg, maar aan de andere kant ook geïnvesteerd in onderzoek en beheer van de Sint Pietersberg.
[bewerk] Beschermd natuurgebied
Voor het symbolische bedrag van één gulden kocht de vereniging Natuurmonumenten in 1992 alle terreinen die op de Sint Pietersberg werden beheerd door de provincie Limburg. Na de overdracht ligt de verantwoordelijkheid van het beheer van de Sint Pietersberg bij de nieuwe grootgrondbezitter. Uitgezonderd enkele randgebieden, zoals ook de Ganzendries. Om het draagvlak van het publiek te verhogen, betrekt de vereniging Natuurmonumenten veel maatschappelijke organisaties bij het opstellen van beheersplannen. De Sint Pietersberg is bovengronds en ondergronds aangewezen als beschermd Habitatrichtlijngebied. Ondanks de beschermde status heeft de gemeente Maastricht in 2003 toch een deel van het ondergrondse gangenstelsel dichtgestort. Hoewel er sprake was van een economisch delict is de gemeente hier nooit op aangesproken.
Het bekende lange-afstand-wandelpad het Pieterpad eindigt bovenop de Sint Pietersberg.
