Psychidae
| Zakrupsvlinders | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||
| Taxonomische indeling | ||||||||
|
||||||||
| Familie | ||||||||
| Psychidae |
De Psychidae of Zakrupsvlinders zijn een familie in de orde Lepidoptera. De familie is vrij klein, met een 600-800 tal beschreven soorten. Hiervan komen er een 350 in Australië voor, terwijl Midden-Europa slechts een 30-tal soorten kent.
De larven van de Psychidae bouwen kastjes of coconnetje van zijde/spinseldraden en materialen uit de omgeving als zand, aarde, korstmosen of plantaardig materiaal. Deze coconnetjes worden bevestigd aan rotsen, bomen of hekwerk tijdens de verpopping, maar zijn in de rupsfase mobiel.
De larven beginnen al met de bouw van de cocon voordat ze beginnen met eten. De larven van sommige soorten voeden zich met korstmossen, anderen geven de voorkeur aan groene bladeren.
Bij veel soorten missen de vrouwelijke exemplaren vleugels, wat de identificatie bemoeilijkt.
De afmeting varieert van minder dan 1 cm tot 15 cm onder enkele tropische soorten. De coconnen zijn kenmerkend voor de soort, waardoor de coconnen een makkelijker herkenningskenmerk vormen voor het onderscheiden van de verschillende soorten, vaak makkelijker dan de lichamen van de rupsen zelf. Zo is bij het in de tropen voorkomende geslacht Eumeta de cocon zakvormig en met evenwijdig lopende staafjes bezet. Het in Noord-Afrika voorkomende geslacht Amicta kent torentjes met dwarsgeplaatste rechthoekjes.
De coconnen van de meer primitieve soorten zijn vlak. Meer gespecialiseerde soorten tonen een grotere variatie in afmeting, vorm en samenstelling. Vaak zijn de coconnen aan de uiteinden versmald. Lichaamskenmerken zijn zeldzaam.
De larven kunnen zich met de voorpoten voortbewegen, kop en borststuk steken aan de voorzijde uit de cocon.
De volwassen mannetjes zijn sterke vliegers met een goed ontwikkelde vleugels, en geveerde/behaarde antennes. Ze overleven echter net lang genoeg voor de voortplanting; de monddelen zijn onderontwikkeld en ze kunnen zich hierdoor niet voeden. De vleugels missen de schubben die voor andere motten zo kenmerkend zijn, in plaats hiervan hebben ze een dunne haarbedekking.
Iedere generatie leeft lang genoeg om te paren, en de generatie voor het volgende jaar in een jaarlijkse cyclus voort te brengen.
Zakrupsvlinders worden over de gehele wereld aangetroffen, waarbij enkele soorten zoals de Thyridopteryx ephemeraeformis in recente tijden naar nieuwe continenten gemigreerd zijn.
In de larvenstage steken de zakrupsvlinders hun hoofd en borststuk uit hun mobiele woning om de bladeren van hun waardplant te eten. Dit lijdt vaak tot de dood van deze voedselplant. Bomen die met zakrupsvlinders besmet zijn leiden toenemende schade aan hun gebladerte todat ze uiteindelijk vrijwel kaal gegeten zijn. Sommige zakrupsvlinders zijn gespecialiseerd in een specifieke waardplant, anderen eten verschillende bladeren. Sommige soorten eten ook kleine geleedpotigen zoals de Pseudaonidia duplex.
Omdat hun kastjes gemaakt zijn van zijde en materiaal uit de omgeving, hebben ze een schutkleur die een natuurlijke bescherming tegen hun vijanden biedt. Deze vijanden zijn o.a. vogels en andere insecten. Vogels eten vaak de dode lichamen van de vrouwtjes, vol met eitjes. Omdat de eitjes hard zijn, passeren ze onbeschadigd de spijsvertering van de vogel, die zo de verspreiding van de soort over grote afstanden verzorgt.
Een zakrupsvlinder bouwt zijn kastje zodra hij uit het ei komt. Alleen de mannetjes verlaten het kastje ooit, namelijk om te vliegen en te paren. Het kastje wordt bij de groei van de larve aan de voorzijde uitgebreid. De uitscheiding vindt aan de achterzijde plaats. Ook afgestrooopte vervellingshuidjes verlaten hier het coconnetje. Wanneer de larve verzadigd is met voedsel, sluit hij de cocon af en gaat verpoppen. Het volwassen vrouwtje komt voor de paring het kastje uit of blijft in het kastje terwijl het mannetje zijn achterlijf voor de paring in het kastje steekt.
Vrouwtjes leggen de eieren in hun cocon. De vrouwelijke Amerikaanse Thyridopteryx ephemeraeformis sterft zonder de eitjes te leggen, de eitjes komen uit in het dode lichaam. Enkele soorten kennen ongeslachtelijke voortplanting waarbij de eitjes bevrucht worden zonder mannelijke tussenkomst.
Sommige soorten worden als plaag beschouwd vanwege de schade aan bomen zoals de Acacia baileyana in Zuid Afrika en de sinaasappelboom in Florida. Bij vroege ontdekking kan het handmatig verwijderen van de kastjes een oplossing zijn. Wanneer dat te veel werk oplevert, moeten insecticiden gebruikt worden.
[bewerk] Enkele geslachten
- Apterona
- Astala
- Basicladus
- Coloneura
- Cryptothelea
- Hyaloscotes
- Oiketicus
- Prochalia
- Psyche
- Solenobia
- Thyridopteryx
- Zamopsyche
- Bacotia
- Dahlica
- Luffia
- Narycia
- Taleporia
- Proutia
