Postmodernisme (architectuur)

Postmodernisme is een aanduiding voor een verzameling bouwstijlen die na circa 1960 ontstonden als een reactie op met name de Internationale Stijl. Deze laatste kenmerkte zich door zeer strakke ontwerpen, zonder ornamenten, hetgeen echter na enige tijd leidde tot een zekere mate van gelijkvormigheid. Aan Philip Johnson, een bekende architect van kantoorgebouwen (in 2005 op 93-jarige leeftijd overleden), wordt de uitspraak toegeschreven "I got bored with the boxes."

[bewerk] Kenmerken

Postmodernistische ontwerpen hebben vrije tot zeer vrije vormen, speelse (tot soms wat gekunstelde) en geavanceerde technologische oplossingen, en vaak versieringen die aan een veelheid van vroegere bouwstijlen ontleend zijn. Wellicht wat te sterk aangezet: de architecten van de Internationale Stijl zullen deze aanpak veroordelen als "knip-en-plakwerk"; postmoderne architecten zullen antwoorden dat de architectuurgeschiedenis een "grabbelton" is waaruit vrijelijk geput kan worden.

Vaak worden elementen uit klassieke bouwstijlen (tot de klassieke oudheid toe) in vereenvoudigde en soms vergrote vorm overgenomen, met monumentale effecten, onder andere bij het kantoorgebouw van AT&T (door Johnson) in New York en bij het World Financial Center, tevens in New York (ontworpen door de in Argentinië geboren Amerikaanse architect César Pelli). De gebouwen van dit laatste complex hebben piramide-, bolvormige of trapvormige daken.

Het uitbundig gebruik van ornamenten wordt ook toegepast door de Spaanse architect Ricardo Bofill, wiens werk soms op dusdanig grote schaal van classicistische elementen is voorzien dat de functionaliteit van het gebouw ondergeschikt lijkt te zijn aan de indruk die het op de toeschouwer beoogt te maken, onder meer in Parijse voorsteden (de Villes Nouvelles). Hier lijkt sprake te zijn van "function follows form".

Soms worden hilarische effecten toegepast, waarbij de architect zichzelf "op de hak neemt". Bij een stijl die als deconstructivisme aangeduid wordt, neemt dit de vorm aan dat het gebouw reeds in verval lijkt te zijn. Archtectenbureau SITE ontwierp voor de Amerikaanse supermarktketen BEST een gebouw te Houston waarvan de gevels gedeeltelijk ingestort lijken te zijn.

De indruk bestaat dat postmodernistische gebouwen niet zonder een zekere dosis humor naar waarde geschat kunnen worden.

[bewerk] Verbreiding en voorbeelden

De postmodernistische stijl heeft thans voor een aantal soorten bouwwerken, met name kantoorgebouwen en dergelijke, nog steeds de overhand. De mate waarin postmodernistische denkbeelden gerealiseerd worden verschilt echter sterk. Budgettaire overwegingen zullen hier vaak aan ten grondslag liggen.

Postmoderne architectuur in de City of London, Lloyd's (voorgrond) en Swiss Re (rechts achter) (van Wikimedia Commons)

Als voorbeelden van typische "high-tech"-architectuur kunnen genoemd worden het Centre Pompidou te Parijs, het kantoor van Lloyd's in Londen en het kantoor van bank HSBC in Hongkong: gebouwen die verwant lijken te zijn aan een petrochemisch fabriekscomplex.

ING House, Amsterdam-Zuid (van Wikimedia Commons)

In Nederland kunnen bijvoorbeeld genoemd worden het kantoorgebouw van de ING Bank in Amsterdam-Zuidoost (door Alberts en van Huut, bijgenaamd De Apenrots) en het kantoorgebouw van de ING Groep in Amsterdam-Zuid (door Meyer en Van Schooten, officieel geheten ING House, en bijgenaamd de Klapschaats, de Kruimeldief, de Poenschoen en het Strijkijzer). Postmodernistische woningbouw is betrekkelijk zeldzaam, doch de Amersfoortse wijk Kattenbroek is een goed voorbeeld van deze stroming, evenals het Java-eiland in Amsterdam. In Rotterdam is een gebouw van Philip Johnson in voorbereiding, waarbij over het voormalige kantoor van De Nederlandsche Bank aan de Boompjes heen gebouwd zal worden.