Oplossing (scheikunde)

Als een stof (gas, vloeibaar of vast; zie Aggregatietoestand) met een vloeistof gemengd kan worden en daarna een homogeen mengsel vormt waarbij het totaal weer een helder mengsel wordt(een oplossing is nooit troebel), noemt men zo'n stof oplosbaar. Het ontstane mengsel noemt men oplossing. De vloeistof die de stof oploste, noemt men in zo'n geval het oplosmiddel. Als het om twee vloeistoffen gaat die mengen, wordt normaal gesproken de vloeistof die de grootste fractie van het mengsel vormt het oplosmiddel genoemd. Als twee vloeistoffen in elke verhouding mengen is het niet gebruikelijk over een oplossing van de ene vloeistof in de andere vloeistof te spreken, men spreekt dan eenvoudig over een mengsel.

Omdat de moleculen in een oplossing vaak erg dicht bij elkaar zijn en bovendien kris-kras door elkaar bewegen is een oplossing een zeer goede omgeving voor veel soorten chemische reacties.

Vaak wordt het oplosmiddel niet 'verbruikt' in de reactie (hoewel dit dus wel kan). Wat wel vaak voorkomt is dat het oplosmiddel tijdelijk elektronen of ionen 'uitleent' voor de reactie.

Vloeistoffen die veel als oplosmiddel worden gebruikt zijn water, organische oplosmiddelen zoals aceton, THF, chloroform.

In de biochemie worden als oplosmiddel vaak water gebruikt, met als extra toevoegingen enkele zouten, zodat de pH hetzelfde blijft, oftewel een buffer. Zo'n oplosmiddel bootst de normale werkomstandigheden voor biologische reacties in de cel na. Vaak is de hoeveelheid die opgelost kan worden afhankelijk van de temperatuur. Bij het oplossen van suiker in water is dit bijvoorbeeld het geval.

Ook gassen kunnen oplossen in een oplosmiddel, deze oplossingen voldoen vaak aan de Wet van Henry.

[bewerk] Vaste oplossingen

Hoewel men meestal aan vloeistoffen als oplosmiddel denkt zijn vaste stoffen ook, zij het meestal in beperkte mate, in elkaar oplosbaar. Voor sommige vaste stoffen geldt zelfs dat zij volledig mengbaar zijn. Een goed voorbeeld zijn de metalen zilver en goud. Deze zijn in iedere verhouding mengbaar. Meestal is de oplosbaarheid maar zeer gering, maar zelfs bij zeer geringe concentraties opgeloste stoffen kunnen de eigenschappen van de vaste stof bijzonder sterk veranderen. Dit geldt vooral voor halfgeleiders. De elektronica dankzij welke dit artikel leesbaar is, is geheel gebaseerd op het manipuleren van deze zeer kleine hoeveelheden opgeloste stof. Men noemt dat dopen of doteren.

Ook voor vaste stoffen geldt dat er gassen in opgelost kunnen zitten. Zo is de hardheid van zuiver titanium vooral te danken aan kleine hoeveelheden opgelost stikstof.

Van het feit dat vaste oplosbaarheid meestal veel geringer is dan oplosbaarheid in de vloeistof wordt als zuiveringswijze gebruikgemaakt bij herkristallisatie.