Octrooi op software
Een octrooi op software, ook wel softwarepatent of 'octrooi op computergeïmplementeerde uitvinding' genoemd, is een octrooi (patent) op een in een computerprogramma geïmplementeerde techniek. Een dergelijke techniek mag dan niet zonder toestemming door iemand anders gebruikt worden. Er zijn grote meningsverschillen over softwarepatenten.
Anno 2004 werd er op Europees niveau door de politiek besloten over een EU-wijde harmonisatie van het recht met betrekking tot softwarepatenten. Op 18 mei werd door de Raad van de Europese Unie een principe-akkoord bereikt over een voorstel van de destijds verantwoordelijke Eurocommissaris Frits Bolkestein. Het voorstel was ondertussen al goedgekeurd door de Raad van de Europese Unie, maar moest het Europees Parlement nog doorstaan. Het Europees Parlement heeft met grote meerderheid op 6 juli 2005 tegen de richtlijn gestemd. De richtlijn is met 648 tegen 32 weggestemd.
Een aantal organisaties, zoals onder andere de FFII, de Association Electronique Libre en Vrijschrift.org probeerden deze harmonisatie-richtlijn tegen te houden.
Inhoud |
[bewerk] Softwarepatent
Computerprogramma's zijn auteursrechtelijk beschermd ("copyright"). Het kopiëren van een softwarepakket is verboden zonder de toestemming van de eigenaar van het auteursrecht. Ook het overnemen van een gedeelte van de code mag niet zomaar. Het auteursrecht laat wel toe om een nieuw programma te schrijven dat geïnspireerd is op de ideeën of de functionaliteit van een ander programma. Het octrooirecht daarentegen beschermt wel de achterliggende ideeën van een programma. De vraag of software-technieken octrooieerbaar zijn, is dan ook sinds de opkomst van de software-industrie actueel.
[bewerk] Verenigde Staten
In de Verenigde Staten is het, in tegenstelling tot de rest van de wereld, mogelijk om octrooi te krijgen op niet-technische uitvindingen. Derhalve kunnen octrooien worden verleend op een breed scala aan software-toepassingen, van het minder technische principe om een cursor over een beeldscherm te bewegen tot de techniek om efficiënt informatie te comprimeren. Hierbij blijken er echter een aantal problemen op te treden.
Met name in open-sourcesoftware-kringen is er groot verzet tegen het idee dat er octrooi op software-ideeën verleend zou kunnen worden. Hiermee is het immers onmogelijk om een eigen stuk software te ontwikkelen dat functioneel hetzelfde werkt als een geoctrooieerd bestaand product, maar dat volledig vrij is in het gebruik. Met een octrooi kan immers ook een onafhankelijk ontwikkeld product worden tegengehouden als dat gebruik maakt van een geoctrooieerde uitvinding.
Met name doet zich het probleem voor dat het Amerikaans Octrooibureau (USPTO) door de snelle ontwikkeling op dit gebied vaak niet goed kan bepalen of een software-gerelateerde uitvinding ten tijde van de octrooiaanvraag al bekend was of niet. Dit heeft weer tot gevolg dat er octrooien worden verleend op uitvindingen die al in gebruik zijn, tot grote woede van de mensen die die uitvindingen gebruiken. Zij kunnen nu immers door de octrooihouder worden tegengewerkt, en moeten aantonen dat zij eerder waren.
Daarnaast vinden vele tegenstanders dat er in de Verenigde Staten octrooien op weliswaar nieuwe, maar veel te triviale software-technieken toegelaten worden, en dat dit een bedreiging vormt voor programmeurs die per ongeluk een patent op een dergelijke techniek schenden, gezien het grote aantal patenten op dit gebied. Zij zijn bang dat dit, als het voorstel van de Europese Commissie wordt aangenomen, ook in Europa een probleem wordt.
De discussie over patenten op softwaretechnieken bereikte een hoogtepunt toen Amazon.com (een online boekenwinkel) met zijn "One Click Shopping"-octrooi Barnes & Noble dwong in de aankoopprocedure van hun online boekenwinkel een tweede muisklik in te bouwen. Over het "One Click Shopping"-octrooi dat in de USA is toegekend bestaat tamelijk grote consensus dat het te triviaal dan wel te weinig technisch van aard is en dat men moet vermijden zulke octrooien ook in Europa toe te laten. Het Europees Octrooibureau heeft dit octrooi op basis van de bestaande jurisprudentie niet toegekend.
[bewerk] Europa
Het Europees Octrooiverdrag (EOV), een verdrag waarbij ook niet-EU-landen zijn aangesloten en dat de regels bevat waaraan het Europees Octrooibureau zich moet houden bij het verlenen van octrooien, bevat een artikel waarin wordt geregeld wat voor soort uitvindingen voor octrooi in aanmerking kunnen komen. In dit artikel staan computerprogramma's expliciet genoemd in een lijst van onderwerpen die uitgesloten zijn van octrooibescherming. Op het eerste gezicht is een octrooi op software dus niet mogelijk. iets verderop staat echter dat die uitsluiting alleen geldt voor computerprogramma's als zodanig.
Het is in het intellectuele eigendomsrecht niet uitzonderlijk dat verschillende soorten intellectuele-eigendomsrechten van toepassing zijn op hetzelfde voorwerp. Een logo kan bijvoorbeeld worden beschermd via het auteursrecht en via het merkenrecht. Een model kan zelfs op vier verschillende manieren worden beschermd:
- via het specifieke modellenrecht,
- via het merkenrecht (vormmerk),
- via het auteursrecht (als het ontwerp oorspronkelijk is), en
- via het onrechtmatige-daadsrecht (als het gebruik van het model een vorm is van oneerlijke mededinging, waardoor het publiek in verwarring gebracht wordt).
In de Europese richtlijn waarin geregeld is dat software via het auteursrecht beschermd kan worden, is dan ook uitdrukkelijk bepaald dat hierdoor geen afbreuk gedaan wordt aan mogelijkheden om software via het octrooirecht te beschermen.
Een hardwarematige schakeling die een technisch probleem met nieuwe en niet voor de hand liggende technische kenmerken oplost, komt zonder meer in aanmerking voor octrooibescherming. Als een "gewone" processor hetzelfde doet via een computerprogramma is er ook octrooibescherming mogelijk. Het is dan ook logisch dat het Europees Octrooibureau (EOB) ook octrooi verleent op software-technieken, dankzij een context-conforme uitleg van de term "computerprogramma als zodanig" door de Kamers van Beroep van het EOB. Volgens deze instantie is een software-uitvinding meer dan een "programma als zodanig" wanneer een technisch probleem met nieuwe en niet voor de hand liggende technische kenmerken wordt opgelost. Dat wil zeggen dat een uitvinding die als hardware octrooieerbaar zou zijn, dat ook als software is.
Deze uitleg is ook in lijn met het TRIPs-verdrag (Trade-Related aspects of Intellectual Property rights), onderdeel van het WTO-verdrag. Het WTO-verdrag gaat over wereldhandel. De verdragssluitende staten van het WTO-verdrag hebben ook een verdrag over Intellectueel Eigendomsrecht gesloten omdat ze tot het inzicht gekomen waren dat vrije handel alleen mogelijk is als in de handeldrijvende staten dezelfde minimumnormen gelden voor het verkrijgen en kunnen uitoefenen van intellectuele eigendomsrechten. Artikel 27 van het TRIPs-verdrag bevat de minimumnorm dat octrooi verleend moet worden voor elke uitvinding, op elk technisch gebied, mits voldaan wordt aan de eisen van nieuwheid, uitvinderswerkzaamheid ("niet-voor-de-hand-liggendheid"), en industriële toepasbaarheid (nut). Bij de verkrijging en exploitatie van octrooien mag niet gediscrimineerd worden naar technisch gebied.
Het EOV verbiedt echter nog steeds octrooi op computerprogramma's als zodanig, en deze bepaling is door de bij het EOV aangesloten landen overgenomen in hun eigen wetgeving.
Omdat voor nieuwe en niet voor de hand liggende technische uitvindingen octrooi verleend kan worden, ook al worden ze door middel van software geïmplementeerd, heeft het Europees Octrooibureau voorgesteld om de uitzondering op computerprogramma's als zodanig te schrappen. Hierdoor zou bijvoorbeeld een CD-ROM met de software als zodanig direct beschermd worden, waar nu alleen een computer die is geladen met de software (als technische inrichting) wordt beschermd. Dit had moeten gebeuren in een conferentie van de aangesloten lidstaten in december 2000. Rond dezelfde tijd overwoog ook de Europese Unie om een richtlijn aan te nemen die het recht op octrooien op software zou harmoniseren.
Zoals hierboven al is beschreven, schrikt het idee van octrooi op software(-technieken) veel programmeurs af. Toen dus de plannen bekend werden om in Europa een harmonisatierichtlijn over octrooi op software tot stand te brengen, kwam er een grote lobby op gang om gedaan te krijgen dat octrooien op softwarematige uitvindingen in de EU in de toekomst niet meer worden erkend. Een petitie van de EuroLinux Alliance verzamelde tienduizenden handtekeningen van software-bedrijven en privé-personen die verklaarden tegen octrooien op software te zijn. Het EOB stelde het schrappen van de uitsluitingsclausule uit tot een volgende conferentie, maar het is allerminst duidelijk of men daar zal besluiten deze clausule alsnog te schrappen.
[bewerk] Stemming Europees Parlement
In tegenstelling tot wat velen denken zou het aannemen van de richtlijn in de Europese Unie dus niet betekenen dat octrooien op softwarematige uitvindingen ineens worden toegestaan, waar dat tot nu toe nog niet zo zou zijn. Evenmin betekent het afstemmen van de richtlijn dat deze octrooien verboden worden.
Dergelijke octrooien worden in het bestaande stelsel al veelvuldig verleend en in het algemeen (maar niet altijd) erkend door de lidstaten, althans in de landen waar deze octrooien daadwerkelijk door rechters zijn getoetst. Inbreuk op, en de geldigheid van, software-octrooien is tot nu toe in een beperkt aantal landen, met name Duitsland, Nederland en Groot-Brittannië, in een gerechtelijke procedure aan de orde geweest. Het streven van de EU naar één interne markt met uniforme regels vraagt echter om een eenduidige interpretatie, wat de rechtszekerheid van zowel de octrooihouder als de potentiële inbreukmaker moet vergroten.
De commissie JURI van het Europees Parlement heeft op 17 juni 2003 een tekst goedgekeurd waarin de voorwaarden staan waaraan softwarepatenten in de lidstaten van de Europese Unie moeten voldoen. De gepatenteerde software-techniek moet dan, naast de reeds in de octrooiwetten vastgelegde eisen van nieuwheid, inventiviteit en industriële toepasbaarheid, bovendien een "technische bijdrage" leveren aan de stand van de techniek, die uitgaat boven de gebruikelijke interactie tussen een softwareprogramma en een computer. Dit is volgens de Commissie overeenkomstig de huidige verleningspraktijk van het Europees Octrooibureau. Tegenstanders van de tekst menen echter dat de tekst te vaag is en het toekennen van patenten op triviale technieken zou toelaten.
De stemming over dit voorstel in de plenaire vergadering van het Europees Parlement vond plaats op 24 september 2003. Het Europees Parlement heeft hierbij het werkingsgebied van de regeling zodanig aangescherpt dat (kort gezegd) de software een nieuw fysiek technisch effect buiten een gebruikelijk computer(netwerk) in een strikt industriële toepassing moet hebben. Nieuwe datacompressietechnieken en een efficiënter gebruik van de processor vallen er dan bijvoorbeeld buiten, en ook een inventieve softwarematige besturing van van bijvoorbeeld een wasmachine, TV of dvd-recorder. Het Europees Parlement heeft voorts een in de internationale octrooiwetgeving originele formulering bedacht, want volgens dit geamendeerde voorstel moet een softwarematige uitvinding ook nog "een nieuw inzicht geven in de oorzaak-gevolg relaties in het gebruik van de natuurkrachten". Volgens tegenstanders van dit voorstel betekent dit een zodanige verzwaring van de gebruikelijke inventiviteitseis, die bij "normale" uitvindingen niet gevraagd wordt, dat het octrooieren van elke vorm van softwarematige uitvinding, ook als het bijvoorbeeld gaat over de aansturing van industriële machines, vrijwel onmogelijk wordt. Het parlement was echter van mening dat sommige computerprogramma's anders te veel het eigendom worden van een bepaalde onderneming. Volgens het parlement zal een grotere openheid de vernieuwing prikkelen.
Begin 2004 bracht het Ierse voorzitterschap van de EU de voorgestelde richtlijn over sofwarepatenten terug naar het politieke niveau. Met een document waarin een aantal amendementen van het Europees Parlement worden overgenomen, en een aantal andere aanpassingen van het Europees Parlement ongedaan gemaakt worden, komen voor- en tegenstanders van softwarepatenten weer lijnrecht tegenover elkaar te staan. Naast een webstaking hebben demonstranten uit de hele EU woensdag 14 april in Brussel hun ongenoegen laten blijken. De Ieren stuurden op 6 april de zaak terug naar CoRePer. Dat comité, bestaande uit permanente vertegenwoordigers van de lidstaten, staat traditioneel bekend als dé plaats om over moeilijke dossiers opnieuw te onderhandelen.
Op de bijeenkomst van landbouwraad op 21 december 2004 was de de goedkeuring van de richtlijn over in computers geïmplementeerde uitvindingen op de agenda geplaatst door het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie. Dit als een A-item, dat is een onderwerp waar enkel een stemming over is en geen discussie. Door de tussenkomst van de Poolse staatssecretaris voor informatica Wlodzimierz Marcinski, die hiervoor speciaal naar Brussel reisde, is de stemming niet doorgegaan. Polen vroeg uitstel om aan het voorstel verder te werken. Polen verkreeg uitstel en het punt is van de agenda genomen.
Begin 2005 werd het voorstel echter toch weer op de agenda van de Raad geplaatst en aangenomen. Onduidelijkheid over de handelingen van een aantal ministers in de betreffende Raadsvergadering (met name over of zij wel volgens het mandaat van hun parlementen gehandeld hadden), leidde bij deze gelegenheid tot parlementaire vragen in het Nederlandse en Deense parlement.
Op 6 juli 2005 volgde de stemming in tweede lezing in het Europees Parlement over het unanieme standpunt van de Raad. Bij deze gelegenheid werd het gehele voorstel verworpen, met 648 stemmen voor verwerping, 14 tegen en 18 onthoudingen. Het Parlement gaf daarbij aan dat het zeer ontstemd was over de manier waarop het voorstel door de Commissie en de Raad was behandeld. Eurocommissaris Almunia kondigde aan dat er geen nieuw voorstel zal worden ingediend.
[bewerk] Oppositie tegen softwarepatenten
Er zijn vele opponenten van softwarepatenten. Burton Systems Software heeft bijv. op een vakbeurs in Washington de mening van professionele programmeurs onderzocht en 79.6% tegen 8.2% (10:1) was van mening dat het toestaan van patenten op software eerder zou leiden tot minder softwareontwikkeling dan tot meer (de 12.2% was zonder mening). 59.2% tegen 26.5% (2:1) vond dat softwarepatenten helemaal moesten worden afgeschaft.
Tegenstanders van softwarepatenten hebben uiteenlopende redenen hiervoor, waaronder de volgende:
- Er is geen bewijs dat softwarepatenten echt leiden tot innovatie, en in de informaticawereld geloven velen dat softwarepatenten innovatie juist hinderen. De jaren vijftig, zestig en zeventig kenden een groot aantal softwareinnovaties (zowel gemeten naar publicaties als naar nieuwe producten), en toen werd het octrooisysteem voor softwarematige uitvindingen nog zelden gebruikt.
- In de informaticawereld geloven velen dat softwarepatenten innovatie hinderen. In 1991 schreef Bill Gates een memo met daarin: "Als mensen hadden begrepen hoe patenten zouden worden geaccepteerd toen de meeste ideeën van tegenwoordig werden uitgevonden, zou de industrie nu compleet stil staan." (Microsoft neemt tegenwoordig, net als alle andere grote IT-bedrijven, heel veel patenten, omdat dit de enige manier is om zich in te dekken tegen patentdreigingen van anderen.) Donald Knuth stelde dat "als softwarepatenten gemeengoed waren geweest in 1980, ik niet in staat was geweest om het TeX-systeem (dat nu door 90% van alle boeken en tijdschriften op het gebied van wis- en natuurkunde wordt gebruikt) te ontwikkelen, noch dat ik er ooit aan gedacht had om het te doen, of dat ik me zou kunnen voorstellen dat iemand anders het zou kunnen doen."
- Sommigen geloven dat hét probleem van software niet het gebrek is aan innovatie, maar de moeilijkheid om het grote aantal gewenste producten te ontwikkelen. Het patentproces bemoeilijkt de ontwikkeling van bruikbare producten in plaats van die te helpen.
- Velen geloven dat de standaard voor "trivialiteit" (mate waarin iets voor de hand ligt) niet geschikt is voor software. Omdat software gemakkelijk op details is aan te passen, zijn kleine verbeteringen en generalisaties normaal. De patentbureaus geven patenten echter ook uit voor kleine verbeteringen, zelfs als deze in de ogen van programmeurs voor de hand liggen. Dit is een probleem, en de gebruikte standaard voor trivialiteit zou erg nadelig zijn voor software, omdat software niet slechts uit een paar gedeeltes bestaat, maar vaak uit miljoenen regels tekst, waarvan elke regel een inbreuk op een patent zou kunnen zijn. Veel technieken worden door programmeurs beschouwd als te triviaal om te publiceren. Een patent zou later echter kunnen worden toegekend door een patentbureau, omdat het bureau geen artikel over het onderwerp kan vinden.
De Professoren James Bessen en Eric Maskin, twee economen aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT), hebben middels economisch-wiskundige modellen aangetoond dat de introductie van patenten in de software-economie alleen economisch nut heeft als een monopolie de nuttigste vorm van software-productie is. Dit zou verontrustend zijn, omdat slechts weinigen geloven dat een monopolie echt de bruikbaarste (of meest gewenste) vorm van software-productie is. Bessen en Maskin menen ook een statistische samenhang tussen de verruiming van patenteerbaarheid en een neergang in innovatie in software te hebben aangetoond. In het bijzonder, tussen 1987 en 1994 steeg de registratie van softwarepatenten 195%, terwijl het ontwikkelings- en onderzoeksgeld (R&D) met 21% afnam in deze tak, terwijl het met 25% steeg bij de industrie in het algemeen.
[bewerk] Externe links
- Presentatie over de gevolgen van octrooien op software voor het MKB
- Vrijschrift/FFII zorgt samen met Softwarepatenten.be voor politieke en maatschappelijke voorlichting over softwarepatenten in Nederland en België.
- Petitie voor een softwarepatentvrij Europa
- Algemene informatie over octrooien, inclusief een spoedcursus en diverse artikelen over octrooien op software
- Info over softwarepatenten bij FFII
- Een site van de voorstanders van de huidige situatie.
- Rapport commissie Giskes Advies inzake Richtlijn voor octrooiering van in computers geïmplementeerde uitvindingen
| Bron(nen): |
|
