Ministeriële verantwoordelijkheid
Ministeriële verantwoordelijkheid is een kernbegrip uit het Nederlandse staatsrecht. Het werd door Thorbecke geïntroduceerd in de Nederlandse Grondwet van 1848, en het veranderde het staatsbestel in een parlementaire democratie.
Een gedeeltelijke ministeriële verantwoordelijkheid was reeds ingevoerd met de grondwetswijziging van 1840. In die grondwetswijziging werd bepaald dat een minister strafrechtelijk aansprakelijk is voor zijn handelen. Voor die tijd was een minister in wezen slechts een dienaar van de Koning. Met deze grondwetswijzigingen werd het ministerschap bevestigd als een zelfstandig ambt, los van de Koning. Later werd ook het ambt van Staatssecretaris als zelfstandig ambt van betekenis.
De term ministeriële verantwoordelijkheid is in de huidige grondwet te vinden onder artikel 42, lid 2. Dit wetsartikel benadrukt de onschendbaarheid van de Koning. Voor alles wat de Koning doet of zegt kan de direct verantwoordelijke minister door het parlement ter verantwoording worden geroepen.
De ministeriële verantwoordelijkheid geldt ook voor de andere leden van het Koninklijk Huis. Dit wordt wel een afgeleide verantwoordelijkheid genoemd, omdat zij niet rechtstreeks uit de grondwet voortvloeit. De verantwoordelijkheid wordt groter naarmate iemand dichter bij het staatshoofd staat. Vooral de echtgenoot en de vermoedelijke erfgenaam van de troon vallen in sterke mate onder de ministeriële verantwoordelijkheid.
De ministeriële verantwoordelijkheid voor de leden van het Koninklijk Huis maakt het noodzakelijk, om het aantal leden van dat Huis te beperken. Zo zullen van rechtswege de kinderen van Prinses Margriet hun lidmaatschap van het Koninklijk Huis verliezen, zodra Prins Willem-Alexander zijn moeder zal hebben opgevolgd. (Anders dan veel mensen denken blijven de kinderen van Prinses Margriet natuurlijk nog wél lid van de Koninklijke Familie, maar daar geldt de ministeriële verantwoordelijkheid niet meer. )
De ministeriële verantwoordelijk betekent ook, dat een minister verantwoording verschuldigd is aan de Staten-Generaal voor alles waar hij voor bevoegd is. Daarbij gaat het ook om de bevoegdheden van zijn ondergeschikte ambtenaren en zowel om 'handelen' als het 'nalaten van handelen'.
Een minister is dus politiek verantwoordelijk voor alles wat zijn ambtenaren onder zijn gezag doen. De Kamer kan hem daarover bevragen en bij een onbevredigend antwoord het vertrouwen in de minister opzeggen.
