Maria Montessori
Maria Montessori (31 augustus 1870 – 6 mei 1952) was een Italiaans arts en pedagoog die vooral bekend werd door het naar haar genoemde Montessorionderwijs.
Maria Montessori werd geboren in Chiaravalle (bij Ancona) in Italië. Na haar middelbare schooltijd koos ze voor de studie voor ingenieur, en later voor de opleiding geneeskunde. In 1896 werd zij de eerste vrouwelijke arts in Italië. In november 1896 kwam ze in het Santo Spirito-ziekenhuis in Rome in contact met kinderen die aanzienlijk gehandicapt waren in hun verstandelijke ontwikkeling. Ze ging er toe over jeugdigen te laten voelen, zien, horen en ruiken. Zij wilde die kinderen helpen een zo groot mogelijk deel van hun achterstand in te lopen en nam daarbij aanvankelijk de methoden over van twee beroemde Franse artsen, Jean Itard (1774-1838) en Édouard Séguin (1812-1880). De eerste was beroemd geworden door zijn opvoeding van de ‘Wilde van Aveyron’, de tweede door zijn werk met zwakzinnige kinderen. Maria raakte bezield door Séguins boeken en bereikte zelf met de aan haar toevertrouwde kinderen fantastische resultaten, althans volgens haar eigen beschrijving in haar boeken.
In 1898 werd Maria Montessori directrice van een door de Italiaanse regering gesticht instituut voor de opleiding van onderwijzers voor verstandelijk gehandicapte kinderen. In 1904 werd zij benoemd tot hoogleraar in de antropologie aan de Universiteit van Rome. Zij bekleedde die leerstoel tot 1916. Tegelijk studeerde zij pedagogiek.
Inhoud |
[bewerk] Casa dei Bambini
In haar boek De Methode Montessori (1909) beschrijft zij hoe zij voor de allerarmste kinderen in de Romeinse sloppenwijk San Lorenzo haar ‘Casa dei Bambini’, een ‘huis voor kinderen’, ontwierp. Dit op uitnodiging van een idealistisch bestuurder van een woningbouwvereniging die de renovatie van vervallen woonkazernes ter hand nam. Hij verbood de praktijk van onderhuur en wilde voor de werkende moeders in de woonblokken opvang realiseren voor hun nog niet naar school gaande kinderen. Dat werd dus het Casa dei Bambini en daar bedacht Montessori in vrij korte tijd een geheel nieuw systeem van onderwijs, voor kinderen van de allerarmsten.
In haar boek Door het kind naar een nieuwe wereld beschrijft Montessori hoe de methode ontstond. Het toeval had een grote rol gespeeld (hs 8- blz. 143 en verder). Een belangrijke voetnoot is dat de verschijnselen die waargenomen waren bij volkskinderen (in 1907), in ogenschijnlijke tegenspraak stonden met de ervaringen met rijke kinderen van dezelfde leeftijd en dus in dezelfde gevoelige perioden. Er zijn vooral twee redenen: 1. het rijke kind wordt teveel geholpen door de volwassene. De andere oorzaak ligt in de overvloed aan speelgoed. Kortom, begeerte naar bezit en afhankelijkheid zijn de voornaamste afwijkingen, die op een gegeven ogenblik opbouwende arbeid verhinderen en vaak blijvende sporen in het karakter nalaten. (Door het kind ..wereld blz. 155).
Maria Montessori was een mooie en imposante verschijning die keihard en in volle overgave werkte. Zij kreeg ongehuwd een zoon – die zij door anderen liet grootbrengen – streed voor vrouwenkiesrecht en vrouwenemancipatie, was diepgelovig en schreef in het begin van haar Methode een vlammende aanklacht tegen de armoede die de mensen liet wonen in ‘walgelijke spelonken’
Evenals Rousseau geloofde zij in de wijsheid van de natuur en in een door die natuur geleide ontwikkeling. En die was bij geen kind gelijk. Daarom wég met die onderwijzer die voor het bord opdrachten staat te geven aan allemaal ongelijke leerlingen, weg met die schoolbanken die zo stonden opgesteld dat oogcontact tussen meester en leerlingen altijd verzekerd was. Zij liet eenvoudige tafeltjes en stoeltjes ontwerpen, die zo licht waren dat de kleuters ze zelf konden verplaatsen. Bezoekers van haar eerste schooltjes in Rome kwamen allemaal onder de indruk van de rust en de discipline waarmee die verpauperde kinderen hun eigen gang gingen. Voor een groot deel moet dat te maken hebben gehad met de autoriteit die zij uitstraalde. Aan charisma kwam zij niets tekort.
De door haar bekend geworden schuurpapieren letters voor het schrijfonderwijs, waren een eigen uitvinding van haar, uit geld- en tijdgebrek geboren. De ontwikkeling van de zintuigen nam in haar systeem meteen een grote plaats in, aan vroege taalontwikkeling besteedde zij minder aandacht en aan ‘vrije expressie’ – later zo in de mode – vrijwel niet. Dit is haar natuurlijk wel verweten en in de tegenwoordige montessorischolen heeft men die leemte aangevuld.
[bewerk] Ontvangst in Nederland
Montessori bezocht ons land voor het eerst in 1914, kort voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Bij die gelegenheid werd zij ook naar de school van Jan Ligthart in de Haagse Schilderswijk gebracht. Twee boeken van Maria Montessori hebben in Nederland een grote verspreiding gekend: De Methode, in het Nederlands verschenen in 1916, en Zelfopvoeding (1916) voor het eerst in het Nederlands verschenen in 1922. Beide boeken hebben sterk bijgedragen aan de verspreiding van het montessorionderwijs in ons land. Het eerste legde de basis voor het montessorikleuteronderwijs, het tweede voor het montessorilager onderwijs. Wat het onderwijs voor de allerjongste kinderen betreft werd zij in Nederland alleen voorafgegaan door Elise van Calcar (1822-1904) die hier de ideeën en methoden van Friedrich Fröbel propageerde. In de Methode werden meteen al in de eerste Nederlandse drukken veel foto’s opgenomen van klasjes en materialen. Ook van het eerste Haagse montessoriklasje (1916). Die foto’s moeten belangrijk bijgedragen hebben aan de omarming van haar ideeën door Nederlandse vrouwen. Dat kinderen op de grond zittend geconcentreerd de door Montessori zelf ontworpen, deels ook van anderen overgenomen, werkjes konden maken, dat zij vrij waren hun werkjes te kiezen, al naar hun individuele ontwikkelingsstadium, het waren voor die tijd revolutionaire vernieuwingen. De kern van het montessorionderwijs wordt meestal samengevat in haar uitspraak: "Help mij het zelf te doen". Uitgangspunt is dat een kind een natuurlijke, noodzakelijke drang tot zelfontplooiing heeft. Opvoeding en onderwijs moeten onderkennen wat de behoeften van een kind op een gegeven moment zijn en daarop inspelen door de juiste omgeving en materialen te bieden. In Nederland zijn in de loop der jaren een groot aantal montessorischolen gesticht, ook voor leerlingen in het voortgezet onderwijs, van VBO tot Gymnasia. Veel Pedagogische Akademies (PABO's) kregen speciale opleidingen tot Montessori-leerkracht. De fabriek die de oorspronkelijke montessori-materialen maakt en over de hele wereld exporteert staat ook in Nederland: Nienhuis in Zelhem.
[bewerk] Montessori’s internationale faam
Haar roem verspreidde zich snel over de hele Westerse wereld en de toenmalige westerse koloniën, speciaal het vroegere Brits-Indië, nu India. Ook in de Verenigde Staten werden binnen de kortste tijd werden voor kleuters uit de betere kringen van Oost- tot Westkust Montessoriklasjes ingericht. In 1913 schrijft Alexander Graham Bell:
- Dear Dr. Montessori,
- On behalf of the Montessori Educational Association of America I have the honor to inform you that we have elected you as its first Honorary member and to express to you in this way our deep appreciation of your great work for humanity.
- When the children had completed an absorbing bit of work, they appeared rested and deeply pleased. It almost seemed as if a road had opened up within their souls that led to all their latent powers, revealing the better part of themselves. They exhibited a great affability to everyone, put themselves out to help others and seemed full of good will.'
Op uitnodiging van onder meer Alexander Graham Bell en Thomas Edison bezocht zij de Verenigde Staten in 1915, een reis die aanving met een lezing in een afgeladen Carnegie Hall in New York. In Californië gaf Montessori trainingen aan leerkrachten, die uit alle Amerikaanse staten toestroomden. Ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling van San Francisco, die in 1915 gehouden werd, werd een klaslokaal ingericht met een glazen wand, waarachter de toeschouwers met eigen ogen konden waarnemen hoe 21 voor de gelegenheid geselecteerde arme kinderen met de methode aan de slag gingen met dezelfde voor die tijd verrassende resultaten als in het 'Casa dei Bambini'. Het maakte grote indruk op het publiek. Op de wereldtentoonstelling werden maar twee gouden medailles vergeven, beide voor de Montessori-klas. De klas stond onder leiding van Helen Parkhurst, de latere grondlegster van het Daltononderwijs. Maar die eigenzinnigheid van Parkhurst werd tevens oorzaak van een breuk met Montessori . Want evenmin als Freud kon Montessori afwijkingen van haar leer verdragen en brak zij met mensen die van volgelingen tot zelfstandige voortzetters werden, met eigen ideeën. Dit is natuurlijk strijdig met het ideaal van de ontwikkeling tot zelfstandigheid en vrijheid dat zij voor de kinderen zo hartstochtelijk beleed.
Na haar terugkeer uit de Verenigde Staten in 1916 vestigde Dr. Montessori zich in Barcelona, waar ze bleef wonen tot 1936. Van 1924 - 1926 verbleef ze tussentijds in Italië.
In 1934 verbrak Maria Montessori haar banden met Italië, omdat Mussolini wilde ingrijpen in haar onderwijssysteem. Het montessorionderwijs hield daardoor in Italië op te bestaan. Na de Tweede Wereldoorlog werden opnieuw Montessorischolen in Italië opgericht.
In 1936 werd zij door het uitbreken van de Spaanse burgeroorlog uit Barcelona verdreven. Zij vestigde zich vervolgens in Nederland, na een kort verblijf in Engeland. Het hoofdkwartier van de Montessoribeweging was toen al in Nederland gevestigd. In oktober 1939, dus kort nadat Engeland de oorlog verklaarde aan Duitsland vanwege de Duitse inval in Polen, verliet zij Nederland om een reis naar India te maken. Daar gaf zij een groot aantal lezingen en Montessoricursussen. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog duurde haar verblijf in India tot 1946. In dat jaar keerde zij terug naar Nederland, waar zij in 1950 benoemd werd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau en een eredoctoraat ontving van de Universiteit van Amsterdam.
Op 6 mei 1952 overleed zij. Zij werd begraven in Noordwijk.
[bewerk] Recent Nederlandstalig boek over Montessori
- Marjan Schwegman Maria Montessori 1870-1952 Amsterdam: Amsterdam University Press, 1999
