Lodewijk XI van Frankrijk
| 1423-1483 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Koning van Frankrijk | ||||||
|
||||||
|
Lodewijk XI (Bourges 3 juli 1423 - Plessis-les-Tours 30 augustus 1483) uit het huis van Valois, was koning van Frankrijk van 1461 tot aan zijn dood. Hij was twee keer gehuwd: eerst met Margaretha van Schotland († 1444) en vervolgens met Charlotte van Savoie († 1483).
Lodewijk XI werd getypeerd als le plus terrible roi qui fut jamais en France, en zijn historiograaf Philippe de Commynes noemt hem een universelle Aragne (= universele spin), die overal haar webben weeft om er haar slachtoffers in te verstrikken. Als zoon van Karel VII, wilde hij al tijdens het leven van zijn vader een actieve politieke rol spelen en intrigeerde daartoe zelfs met diens vijanden, o.a. de Bourgondische hertog Filips de Goede. Hij had een hekel aan Agnes Sorel, de maîtresse van zijn vader, en boze tongen beweren dat hij de hand heeft gehad in haar dood (1450). Filips de Goede verleende hem asiel en herbergde hem in het kasteel van Genappe, nadat hij met zijn echtgenote Charlotte uit vrees voor zijn vader het land had verlaten. Daar werd ook hun eerste zoontje Joachim geboren, die echter vier maanden later overleed en in de kerk van Halle begraven ligt.
Eenmaal koning geworden, botste Lodewijk door zijn politiek van centralisatie en absolutisme met het streven naar autonomie van de rijksgroten (heren van Orléans, Anjou, Armagnac, Bretagne en Bourbon) en met zijn vroegere beschermer Filips de Goede, die hij in 1463 dwong de Sommesteden te verkopen ter ratificatie van de Vrede van Atrecht van 1435. Resultaat was de vorming van een oppositionele factie, de Ligue du bien public, waaronder Filips' zoon Karel de Stoute, die zijn verbeten aartsrivaal werd en het tot een voor Lodewijk nadelige militaire krachtproef (Monthléry, 1465) liet komen. Het Traktaat van Conflans (oktober 1465) voorzag in de restitutie van de Sommesteden en autonomie voor Normandië, waarna het Verdrag van Péronne (1468) voorzag in de opheffing van het gezag van het Parlement van Parijs in Vlaanderen. Aan al die beloften heeft de sluwe, onscrupuleuze Lodewijk zich geenszins gehouden.
Hij steunde heimelijk de Luikse rebellen die tegen het gezag van Karel de Stoute in opstand waren gekomen, maar moest lijdzaam toezien hoe Karel uit wraak de stad vernielde. Door omkoperij wist hij de neutraliteit van de Engelse koning, Karels bondgenoot Edward IV, te verwerven en de Zwitsers tot optreden tegen Karel de Stoute te brengen, hetgeen tot diens nederlaag en tragische dood te Nancy (1477) heeft geleid. Het gezagsvacuüm nadien in de Bourgondische landen heeft Lodewijk handig uitgebuit om het hertogdom Bourgondië, de Franche-Comté, Artois en Anjou in te palmen. Slechts Bretagne en andere randgebieden als Navarra en Savoie bleven buiten zijn greep. Lodewijk wist bij herhaling overlopers aan te trekken, o.a. de gewezen Bourgondische hofhistoricus Philippe de Commynes.
Lodewijk XI kan beschouwd worden als de grondlegger van de Franse eenheidsstaat en de voorloper van de absolute monarchie, die in Frankrijk een einde maakte aan het feodale stelsel. Hij liet zich omringen, niet door zijn vazallen, maar door allerlei spionnen, politiebeambten, en andere lieden van duister allooi. Door zijn intriges, meer dan door zijn oorlogen, wist hij het Franse territorium aanzienlijk uit te breiden. Tenger en ziekelijk van uiterlijk, leefde hij gierig waar het zijn persoon betrof, maar om een tegenstander om te kopen was geen prijs hem te hoog. Lodewijk XI bevorderde de handel en de nijverheid in zijn koninkrijk. Naarmate zijn einde naderde viel hij steeds meer ten prooi aan bijgeloof en paranoia: om zijn ziel te redden zocht hij zijn toevlucht bij reliekenverering, voorspellingen van astrologen en rijkelijke schenkingen aan kloosters en abdijen. Hij werd begraven in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Cléry-Saint-André (nabij Orléans). Zijn oorspronkelijke bronzen grafbeeld werd door de Hugenoten omgesmolten en in de 17e eeuw vervangen door het huidige van marmer.
