Instrumentalis
| Naamvallen |
|---|
| Nominatief |
| Genitief |
| Datief |
| Accusatief |
| Vocatief |
| Ablatief |
| Locatief |
| Instrumentalis |
De instrumentalis of achtste naamval is een van de oorspronkelijke acht naamvallen van de Proto-Indo-Europese taal, zoals deze nog in het Sanskriet gebruikt werden. Het is een woordvorm die aangeeft dat een zelfstandig naamwoord het object is waarmee een actie wordt uitgevoerd.
Het Nederlands gebruikt geen instrumentalis meer, maar kan dezelfde betekenis aangeven met het voorzetsel met of door middel van:
- Ik sla met de hamer
In de meeste IE talen die nog een instrumentalis bezitten (bijvoorbeeld de Slavische talen) wordt ook bij de lijdende vorm van het werkwoord de handelende persoon in de intrumentalis gezet. Het Nederlands gebruikt dan het voorzetsel door
- Ik word door hem geslagen.
In veel Indo-Europese talen is de instrumentalis verdwenen en zijn functie overgenomen door andere naamvallen. In het Latijn bijvoorbeeld is de taak voornamelijk op de ablatief overgegaan. In het Germaans ging de taak voornamelijk op de datief over, al of niet versterkt met een voorzetsel zoals met of door. Zo heeft in bepaalde uitdrukkingen in het Nederlands het voorzetsel "met" nog steeds een datief: met voorbedachten rade.
Het Oergermaans had waarschijnlijk nog een intacte instrumentalis. In het Oudengels waren nog een aantal instrumentalisvormen aan te wijzen, en wel in de voornaamwoorden. Een enkel fossiel in het Nederlands nog terug op de instrumentalis, zoals (des) te in des te beter. Desto was een oude intrumentaal van wat nu de of die is. De instrumentalis wordt in de Slavische talen nog steeds bij vergelijkingen gebruikt.
Ook in andere talen dan de Indo-Europese komen achtervoegsel met vergelijkbare functie voor die instrumentalis genoemd worden, bijvoorbeeld in het Fins. Uiteraard zijn deze vormen wel geheel onafhankelijk ontstaan:
In het Fins wordt de suffix -lla/-llä gebruikt:
veitsi - mes veitsellä - met een mes
