Homohuwelijk in Nederland
| Het homohuwelijk wereldwijd |
| Nationaal ingevoerd in: |
| Nederland (2001) |
| België (2003) |
| Spanje (2005) |
| Canada (2005) |
| Zuid-Afrika (2006) |
| Ingevoerd in deelstaten van: |
| Verenigde Staten:
Massachusetts (2004) |
| Buitenlandse homohuwelijken erkend in: |
| Israël (2006) |
| Situatie in andere landen of gebieden: |
| Ierland |
| Californië |
| Oregon |
| Koninkrijk der Nederlanden |
Sinds april 2001 kunnen twee vrouwen of twee mannen in Nederland burgerlijk huwen. De wet die dit regelt, is op 1 april 2001 in werking getreden. Het homohuwelijk in Nederland is daarmee geen apart huwelijk, oftewel een huwelijksvorm die uitsluitend gericht is op twee personen van hetzelfde geslacht. In Nederland is er voor gekozen om het bestaande burgerlijk huwelijk (dat voorheen alleen open stond voor personen van verschillend geslacht) open te stellen voor gelijkgeslachtelijke stellen. De bovengenoemde wet, de Wet Openstelling huwelijk van 21 december 2000, die ingegaan is op 1 april 2001, is dan ook 'slechts' een wijzigingswet die Boek 1 van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek aanpast.
Het Nederlandse huwelijk van twee mannen of twee vrouwen heeft in beginsel dezelfde condities en rechtsgevolgen als het huwelijk van een vrouw en een man:
- De voorwaarden en regels voor het aangaan, sluiten en beëindigen zijn dezelfde;
- De verplichtingen en rechten van de echtgenoten ten opzichte van elkaar zijn dezelfde.
Er zijn echter twee belangrijke verschillen:
- Een huwelijk van twee vrouwen of twee mannen schept geen afstammingsrelatie met de kinderen van de echtgenoten, een huwelijk van een vrouw en een man vaak wel; de mannelijke echtgenoot wordt namelijk van rechtswege juridisch vader van de tijdens het huwelijk geboren kinderen van zijn vrouw (ook al is hij niet de biologische vader), maar de vrouwelijke echtgenoot wordt niet van rechtswege juridisch moeder van de kinderen van haar vrouw - zij is echter wel stiefouder (en heeft dus een onderhoudsplicht en mag geen later huwelijk aangaan met het kind) en kan daarnaast als zodanig bij de rechter om het gezag over de kinderen verzoeken. Als haar partner de enige juridische ouder is, hebben beiden van rechtswege het gezamenlijk gezag. Ook de mannelijke echtgenoot is op dezelfde wijze stiefouder van de kinderen van zijn man. Pas als de stiefouder het kind adopteert ontstaat tussen beiden een afstammingsrelatie. Het kind heeft in dit geval dan twee juridische vaders (en geen juridische moeder meer: de adoptie snijdt deze band door) of twee juridische moeders. Een vrouw kan geen kind van een andere vrouw erkennen.
- De erkenning in het buitenland van een huwelijk tussen twee vrouwen of twee mannen kan (en zal meestal) problemen geven. De heersende leer in de rechtsstelsels van de meeste landen beschouwt dit soort huwelijken als absoluut nietig.
Een uitzondering vormen de Nederlandse Antillen en Aruba die deel uitmaken van het Koninkrijk der Nederlanden en volgens het Statuut elkaars akten dienen te erkennen.
De situatie in Aruba is sinds 2004 minder duidelijk: de Arubaanse overheid weigerde het burgerlijk huwelijk van een vrouwenpaar van Nederlandse nationaliteit te erkennen nadat zij in 2004 verhuisden van Nederland naar Aruba. Medio 2005 lopen er diverse rechtszaken en is politiek asiel aangevraagd in Nederland. (zie ook: Homohuwelijk in het Koninkrijk der Nederlanden
Binnen de Europese Unie gaan steeds meer stemmen op om legaal gesloten homohuwelijken (zoals van Nederland, België, Spanje) over en weer te erkennen. Ook is het niet noodzakelijk zo dat een Nederlands homohuwelijk dat in een ander land niet als dusdanig wordt erkend, daar helemaal geen rechtsgevolgen heeft: de Duitse Bundesfinanzhof (oppergerecht in fiscale zaken) heeft bijvoorbeeld een huwelijk tussen twee Nederlandse vrouwen als "Lebenspartnerschaft", dus als een soort geregistreerd partnerschap erkend.
Samen met de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht zijn ook de regels voor adoptie van een kind in Nederland veranderd: personen van hetzelfde geslacht die een burgerlijk homohuwelijk zijn aangegaan, kunnen nu gezamenlijk adopteren; stiefouderadoptie (vanaf 1998 "partneradoptie" geheten) door een echtgenoot van hetzelfde geslacht als de ouder is ook toegestaan. De meeste landen staan niet toe dat kinderen door Nederlandse echtgenoten van hetzelfde geslacht geadopteerd worden: om internationale rechtsconflicten te voorkomen biedt de Nederlandse wet daarom in het algemeen nog steeds niet de mogelijkheid aan echtgenoten van hetzelfde geslacht om buitenlandse kinderen te adopteren.
Sinds 1998 al kunnen paren van gelijk - en verschillend - geslacht in Nederland een geregistreerd partnerschap sluiten. Ook dit schept geen afstammingsrelaties (zodat de mannelijke partner de kinderen van de vrouwelijke partner apart moet erkennen om juridisch vader te worden), maar wel als een huwelijk aanverwantschap met de "schoonfamilie". De ontbinding van een geregistreerd partnerschap is veel eenvoudiger dan de ontbinding van het huwelijk door echtscheiding. De overige rechtsgevolgen zijn identiek aan die van een huwelijk. Sinds 2001 kan volgens het Burgerlijk Wetboek een geregistreerd partnerschap omgezet worden in een huwelijk en een huwelijk kan op eenvoudig verzoek omgezet worden in een geregistreerd partnerschap. Dit laatste wordt wel eens toegepast als twee huwelijkspartners op een snelle manier willen echtscheiden en wordt bijgevolg ook wel flitsscheiding genoemd. Dus het huwelijk laten omzetten naar een geregistreerd partnerschap en dat partnerschap dan snel laten ontbinden.
Paren van gelijk geslacht konden dus al kiezen voor een wettelijk geregelde samenlevingsvorm die in de meeste opzichten gelijkwaardig is aan het huwelijk. Toch is ervoor gekozen om ook het huwelijk open te stellen voor twee vrouwen of twee mannen, volgens het meerderheidsstandpunt in het rapport uit oktober 1997 van de Commissie Openstelling huwelijk. Het uitgangspunt van gelijke behandeling is daarbij doorslaggevend geweest. Het huwelijk heeft nu eenmaal voor veel mensen een bijzondere waarde en symboliek. De wens kan bestaan om juist op die manier een relatie te bevestigen. En er werd door de meerderheid van de commissie geen overwegende reden aanwezig geacht om paren van hetzelfde geslacht van die mogelijkheid uit te sluiten. Daarbij moet bedacht worden dat het in Nederland een misdrijf is om een kerkelijk huwelijk in te zegenen als dat niet vooraf is gegaan door een burgerlijk huwelijk.
