Hechting (psychologie)
Hechting is het 'gevoel van verbondenheid met'. Het is een emotionele binding en afhankelijkheid tussen kind en verzorger(s). Er is in de psychologie geen eenduidige definitie en het begrip blijft zich ontwikkelen. Hechting speelt een grote rol in de theorieën van de engelse psychiater John Bowlby. Mary Ainsworth ontwikkelde de vreemde situatietest om de verschillende hechtingstypen te classifiseren.
Inhoud |
[bewerk] Ontwikkeling van hechting bij jonge kinderen
[bewerk] 0-2 maanden
In deze fase spelen sociale en communicatieve signalen al een belangrijke rol, voorbeelden hiervan zijn huilen, glimlachen en het aangaan van oogcontact. Kinderen in deze fase herkennen de ouders al een beetje, maar ze lachen nog naar iedereen, en iedereen kan ze nog troosten. De basis voor de hechting wordt in deze fase gelegd
[bewerk] 2-7 maanden
In deze fase hebben kinderen een lichte voorkeur voor bekende mensen zoals de ouders, opvoeders of oppas. Bij deze personen lachen kinderen vaker en sneller, en die bekende mensen kunnen het kind dan ook beter troosten dan vreemde mensen. Het hechtingproces is hiermee echt op gang gekomen.
[bewerk] 7-12 maanden
Pas in deze fase zien we het toenaderingsgedrag van de kinderen. Dat kan alleen als de kinderen een persoonsconcept ontwikkeld hebben. Dit is een denkschema, waarmee het kind in staat is het bestaan van een persoon te representeren, ook als de persoon niet aanwezig is. Dat gaat vaak samen met de ontwikkeling van objectpermanentie. Objectpermanentie is het besef dat objecten, onafhankelijk van het feit of je ze kan zien of niet, blijven bestaan. In deze fase hebben kinderen vaak ook last van scheidingsangst. Daarmee wordt bedoeld dat als de verzorger hem/haar verlaat dat het angst oproept en ze ertegen protesteren. Een ander kenmerk van deze fase is vreemdenangst. Het kind kan zich terughoudend gedragen tegenover onbekende personen of reageert zelfs angstig of afwerend. Deze angsten hebben de meeste kinderen als ze ongeveer 8 maanden oud zijn, en het gaat vanzelf weer over als ze doorhebben dat mama of papa echt terug komt. Als kinderen die deze angstreacties vertonen, geven ze daarmee aan dat de eerste gehechtheidrelatie is ontstaan.
[bewerk] 1-4 jaar
Vanaf het tweede levensjaar kan het kind steeds beter de wensen en behoeften van een ander accepteren. Het kind houdt rekening met de gevoelens en plannen van de gehechtheidfiguur. De relatie krijgt zo meer het karakter van wederzijds geven en nemen. Belangrijk is dat het kind wel kan communiceren door middel van taal en gebaren.
[bewerk] vanaf 4 jaar
In de vijfde fase neemt het hechtingsgedrag geleidelijk af. Het kind wordt zelfstandiger, en beheerst nu ook de fijne motoriek. Het schoolgaande kind kan steeds langer zonder de persoon waaraan hij/zij gehecht is. De relatie tussen hun wordt er een op basis van wederzijdse affectie, vertrouwen en waardering. Het kind ontwikkelt een intern werkmodel met de ervaringen van diverse gehechtheidrelaties. Dit werkmodel bepaalt deels hoe nieuwe relaties in de toekomst worden aangegaan.
[bewerk] Hechtingstypen
Hieronder worden de vier verschillende hechtingstypen vanuit de vreemde situatietest beschreven
[bewerk] A) vermijdend gehechte kinderen (ongeveer 20%)
Deze kinderen exploreren heel veel. Bij vertrek of terugkomst van de moeder reageren ze nauwelijks en gaan door met hun spel, wat van matige kwaliteit, oppervlakkig en vluchtig is. Ze negeren of vermijden de moeder. Deze kinderen worden vaak door hun omgeving als zeer (prematuur) zelfstandig gezien. Complimenten zoals “Kijk, wat kan hij toch goed zelf spelen”, worden dan ook wel gegeven. Ondanks de uiterlijke onbewogenheid van deze kinderen blijkt de situatie voor hen ook stressvol te zijn. Dit is te zien aan de fysiologische effecten zoals een verhoogd cortisol-gehalte. De interactiegeschiedenis van deze kinderen is er een van afwijzing en het genegeerd worden door de ouder. Ouders van deze kinderen zijn consequent insensitief, vaak afwijzend, hebben een afkeer voor fysiek contact, zijn zakelijk en snel geïrriteerd door huilen of ander weigerachtig gedrag van kind. De strategie van het kind is dat hij geen beroep meer doet op moeder uit angst voor afwijzing. Het kind heeft zijn gehechtheidsgedrag geminimaliseerd.
[bewerk] B) veilig gehechte kinderen (ongeveer 60 tot 70%)
Deze kinderen vertonen een evenwichtige balans tussen exploratie en hechtingsgedrag. Ze exploreren gemakkelijk bij aanwezigheid van de ouder en kunnen angstig reageren bij afwezigheid. Bij terugkomst van de ouder zoekt het kind toenadering, is het weer snel op zijn gemak en hervat hij vanuit zijn veilige basis zijn exploratiegedrag. Ouders van deze kinderen zijn sensitief, coöperatief en toegankelijk. De interactiegeschiedenis is er een van affectieve afstemming van en met de ouder, “feeling felt”.
[bewerk] C) afwerend gehechte kinderen (ongeveer 10%)
Deze kinderen vertonen veel hechtingsgedrag, en weinig exploratie. Ze proberen constant nabij de ouder te zijn en reageren heftig op afwezigheid van de ouder. In de periode dat ze alleen zijn zullen deze kinderen amper spelen of hun omgeving onderzoeken. Deze kinderen vertonen tweezijdig ambivalent gedrag. Aan de ene kant klampen ze zich vast aan hun moeder. Maar aan de andere kant tonen ze hun woede en teleurstelling over het feit dat hun moeder is weggegaan door ook afwerend te reageren. De strategie die deze kinderen ontwikkeld hebben is het maximaliseren van gehechtheidsgedrag, waarbij de boosheid de functie als straf voor de ouder heeft. De interactiegeschiedenis van deze kinderen is er een waarin de ouders inconsequent sensitief, soms grillig en onvoorspelbaar reageren en vaak onbereikbaar zijn op cruciale momenten.
[bewerk] D) angstig gedesoriënteerd gehecht (ongeveer 15%)
Het lijkt alsof deze kinderen tegenstrijdige verwachtingen hebben over de beschikbaarheid van de opvoeder of bang zijn voor de opvoeder. Zij laten bijvoorbeeld tegenstrijdige gedragingen en emoties zien (bijvoorbeeld eerst huilen, maar opeens beginnen te lachen). Ook kan het zijn dat ze zich abnormaal bewegen; plotseling stilstaan waarbij het lijkt dat ze zich niet meer kunnen bewegen (bevriezen of verstarren). Soms lijken zij in de war als de ouder terugkomt en toenadering zoekt; zij slaan de handen voor de ogen, of wiegen heen en weer, of wenden het hoofd af terwijl zij naar de ouder lopen of kruipen. Het lijkt alsof de komst van de ouder de stress bij het kind eerder verhoogt dan verlaagt. De interactiegeschiedenis van deze kinderen is zeer onvoorspelbaar en incoherent geweest, denk hierbij aan traumatische ervaringen. Denk hierbij aan mishandeling of aan onverwerkte trauma’s bij de ouder zelf. In de interactie tussen ouder en kind kan een onverwerkt trauma bij de ouder ervoor zorgen dat deze soms wegvalt “dissociatief”, of dat de ouder het kind ineens laat schrikken.
[bewerk] Ontwikkelingsstoornis?
De hechtingstypen zijn geen van allen ontwikkelingsstoornissen, het zijn de ideale aanpassingen van het kind aan zijn omgeving. Wel markeren ze het begin van een ontwikkelingspad waarbij B een protectieve factor is en A,C en D risicofactoren zijn. Wanneer er zich later in het leven pathologie ontwikkelt is deze verschillend voor de verschillende hechtingstypen. De typen A, C en D belemmeren een optimale werking van het exploratiesysteem van het kind. De gedesorganiseerde (D) groep loopt het meeste risico. Denk hierbij aan externaliserende problemen, een slechte aanpassing op school of dissociatieve stoornissen. De mogelijke problemen bij de vermijdende (A) groep zijn gebrek aan empathie, boosheid en agressie. De problemen bij de afwerende groep (C) daarentegen zijn angst, onzekerheid en passiviteit. Wanneer iemand zich aan niemand hecht spreekt men wel van een ontwikkelingsstoornis, de reactieve hechtingsstoornis.
[bewerk] Temperament
Temperament speelt waarschijnlijk geen rol tussen de types maar binnen de verschillende types. De vier hechtingstypen zijn nog verder in subtypen te verdelen.
