Gevangenisstraf

Een gevangenisstraf of celstraf is een straf die normaal wordt opgelegd door een rechter. Deze strafvorm houdt in dat de dader van een misdrijf voor een bepaalde tijd wordt opgeloten in een beveiligde inrichting, de gevangenis.

[bewerk] Geschiedenis van de gevangenisstraf

De straf zoals wij die nu kennen vindt zijn oorsprong in de tijd van de Verlichting en de Franse Revolutie. Voor die tijd werd er veel gebruikgemaakt van (vaak gruwelijke) lijfstraffen. De gevangenisstraf bestond ook wel maar had niet de positie die hij nu heeft. De gevangenis werd toen vaak gebruikt om misdadigers op te sluiten in afwachting van de veroordeling, om mensen die boetes of schulden hadden te gijzelen tot ze betaalden of hun boete verzeten hadden en als opvoedings- en hervormingsinstituut om ketters op andere gedachten te brengen. Als mensen al werden opgesloten, zaten ze in kerkers - een vaak ondergrondse ruimte. Altijd zaten meerdere mensen in één cel of beter: in één ruimte. Ze zaten vastgeketend en kregen alleen water en brood te eten. Voor ander voedsel was de gevangene afhankelijk van familie of vrienden -zij konden eten brengen of kopen bij de cipier.

In de tijd van de Verlichting kwam men in opstand tegen de gruwelijke straffen die vaak oneerlijk werden opgelegd. Men vond dat dit niet meer kon en begon te denken aan een meer humane straf. Aangezien zij de vrijheid als grootste goed beschouwden, vonden zij dat het beperken of afnemen van de vrijheid als beste straf kon worden gebruikt. In de tweede helft van de 19e eeuw ging men twijfelen aan het nut van gezamenlijke opsluiting. Vaak kwamen de gedetineerden slechter uit de gevangenis dan men er in was gekomen. Rond 1850 deed de eenzame opsluiting zijn intrede, de bedoeling was dat de gevangene in eenzame opsluiting zou nadenken over zijn daden en tot inkeer zou komen. Dat gebeurde echter zelden. In 1823 startte het 'Het Nederlands Genootschap ter zedelijke verbetering van gevangenen' zijn activiteiten. Dit genootschap was er op gericht gevangenen iets te leren, waardoor ze nadat ze hun straf hadden uitgezeten beter in staat zouden zijn zich in de maatschappij te handhaven zonder terug te vallen in de criminaliteit. Het genootschap legde de nadruk op onderwijs. Dit genootschap zou in de 20ste eeuw resulteren in de reclassering.

[bewerk] Specifieke uitwerkingen van de gevangenisstraf

[bewerk] Nederland

In Nederland kan de straf zowel tijdelijk als levenslang zijn. De tijdelijke straf heeft een maximum van 30 jaar en een minimum van 1 dag (voor 1 februari 2006 was de tijdelijke straf maximaal 20 jaar).

Op de tijdelijke gevangenisstraf is een regime van vervroegde invrijlatingstelling van toepassing. Dat wil zeggen dat een veroordeelde vrij kan komen na een bepaald deel van zijn straf uit te hebben gezeten. In de praktijk wordt in Nederland aangehouden dat een veroordeelde maar 2/3 deel van zijn straf uit hoeft te zitten. Ten tijde van dit schrijven (februari 2005) wordt in Nederland gedacht over het aanpassen van dit systeem om de vervroegde vrijlating voorwaardelijk te maken.

Het tegendeel is waar voor de levenslange straf. In tegenstelling tot wat veel gedacht wordt (waarschijnlijk onder invloed van Amerikaanse televisie), is de levenslange gevangenisstraf in Nederland ook werkelijk levenslang. Een tot levenslang veroordeelde kan in Nederland enkel levend vrijkomen door gratie te ontvangen van de koning(in). In tegenstelling tot wat nog wel eens beweerd wordt, gebeurt dit niet automatisch na 20 jaar. In geval van de veroordelingen tot levenslang uitgesproken na 1946 is het zelfs nooit voorgekomen. Wel hebben de meeste personen die veroordeeld zijn voor handelingen in de Tweede Wereldoorlog uiteindelijk gratie gekregen.