Concordantie
Een concordantie is een soort papieren - en tegenwoordig ook digitale - zoekmogelijkheid bij belangrijke internationaal bekende (studie)-boeken. Concordanties kunnen dienen om woordfrequentie en woordgebruik te analyseren.
Het woord concordantie komt uit het Latijn: concordantia betekent letterlijk overeenstemming. Omdat het zonder computers moeilijk was concordanties samen te stellen, werden eerst slechts zeer belangrijke werken als de Bijbel, de Koran en het oeuvre van William Shakespeare op deze manier bewerkt. De eerste met de computer vervaardigde concordantie was de Index Thomisticus voor de werken van Thomas van Aquino.
Zo is er een concordantie op de Bijbel op twee verschillende ordeningen of manieren. De eerste uitvoering is een soort alfabetische ordening van bekende stukken tekst of woorden met vermelding van waar die in bepaalde Bijbelboeken qua hoofdstuk en vers (zowel voor het Oude Testament als het Nieuwe Testament) te vinden zijn.
Een andere vorm van een concordantie is een alfabetisch persoons- of plaatsnamenoverzicht met verwijzingen naar waar een naam in de tekst voorkomt. Uiteraard is een voorwaarde om zaken snel en makkelijk terug te kunnen vinden dat zowel van een hoofdstuk- als versindeling gebruik wordt gemaakt, die liefst internationaal ook qua opzet synchroon is. Juist een boek als de bijbel is in vele talen, kleine en grote druk, al dan niet met kanttekeningen enzovoort, verschenen. Het heeft dan weinig zin naar een paginanummer verwijzen. In het geval van de Bijbel ontstond begin dertiende eeuw de huidige hoofdstukindeling, die aan Stephen Langton, de latere aartsbisschop van Canterbury wordt toegeschreven. Midden dertiende eeuw vervaardigden Dominicanen te Parijs onder leiding van Hugo van Saint Cher verschillende deelconcordanties die uiteindelijk resulteerden in de eerste min of meer volledige bijbelconcordantie.
Voor boekdrukkers en uitgeverijen is sinds de digitale revolutie voor papieren versies van bijbelconcordanties weinig emplooi meer, omdat ook de dominee en pastoor meer en meer van een computer gebruikmaken. Het is via hyperlinks in hypertext mogelijk om vanuit een index naar de verwijzing in de tekst te springen. De (hulp)lijst waarmee in een document de verwijzingen worden gegenereerd, heet zelf ook een concordantiebestand.
Er bestaan tegenwoordige allerlei soorten concordanties. Zo ordent een retrograde index woorden op het woordeinde. Bekend zijn verder de vormen waarbij men het voorkomen en gebruik van woorden zowel binnen een bepaalde context (keyword in context, KWIC) of juist los ervan kan bestuderen (keyword out of context, KWOC).
[bewerk] Concordantie als begrip in de middeleeuwse scholastiek
De term concordantie maakte opgang in de Middeleeuwse scholastiek. Vanaf de 12e eeuw werd met de concordantia catholica ("Universele Overeenstemming") een systematische doordenking van theologische en filosofische vraagstukken aangeduid. Het omvat stadia van wetenschappelijke reflectie: het formuleren van vragen, gevolgd door het valideren van de opvattingen van autoriteiten daarover, het inventariseren van schijnbare of werkelijke problemen en het uiteindelijk formuleren van een synthese. Als gevolg van deze werkwijze kunnen nieuwe inzichten in de overgeleverde inzichten worden geïntegreerd. Niet voor niets heet de grote kerkrechtelijke collectie die Gratianus rond 1140 samenstelde Concordantia discordantium canonum, "harmonisering van onharmonische canones". In 1433 schreef de veelzijdige Duitse theoloog en filosoof Nicolaus Cusanus zijn werk Concordantia catholica voor het Concilie van Bazel.
Zie ook: Abraham Trommius, een 17e eeuwse Nederlandse predikant en theoloog die een nog altijd veel gebruikte uitvoerige concordantie op de Statenvertaling heeft vervaardigd.
