جغرافیای ایران
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] استان‌ها
- مقالهٔ اصلی: استان‌های ایران
| استان‌های ایران |  |
| آذربایجان شرقی | آذربایجان غربی | اردبیل | اصفهان | ایلام | بوشهر | تهران | چهارمحال و بختیاری | خراسان شمالی | خراسان رضوی |خراسان جنوبی| خوزستان | زنجان | سمنان | سیستان و بلوچستان | فارس | قزوین | قم | کردستان | کرمان | کرمانشاه | کهکیلویه و بویراحمد | گلستان | گیلان | لرستان | مازندران | مرکزی | هرمزگان | همدان | یزد | |
- استان خراسان در سال ۱۳۸۳ به سه استان: استان خراسان جنوبی، استان خراسان شمالی، و استان خراسان رضوی تقسیم شد.
- استان اردبیل در سال ... از استان آذربایجان شرقی جدا شده و استانی مستقل گشت.
- استان قم در سال ... از استان تهران جدا شد.
در سال ۱۳۱۶ ه. ش. ایران را به ده استان و در سال ۱۳۸۳ به سی استان تقسیم کرده‌اند. شهرهای مهم ایران عبارت‌اند از: اراک، اصفهان، تبریز، شیراز، کرج،اهواز، قم، کرمان، یزد، رشت، ارومیه،خرم‌آباد، ساری گرگان،زاهدان ،کاشان، اراک، همدان ،سنندج، کرمانشاه، بوشهر، قزوین، بندر عباس، تهران، مشهد.
[ویرایش] معادن
معادن مهم ایران عبارتست از: نفت و گاز. ایران، دومین ذخایر نفتی جهان، یازده در صد ذخایر ثابت شده نفتی زمین معادل ۱۳۰ میلیارد بشکه، و نیز دومین ذخایر گازی جهان، هجده در صد ذخایر ثابت شده گاز زمین، معادل ۲۶ تریلیون متر مکعب را در اختیار خود دارد. مهمترین منطقه‌های نفتی مسجد سلیمان هفتگل گچساران آغا جاری و شاه آباد (غرب) است. نفت قم نیز در حال استخراج است.
دیگر معادن مهم کشور عبارت‌اند از: معادن ذغال سنگ، کانیهای فلزی: طلا، منگنز، کرومیت، مس، سرب، روی، نیکل، کبالت، نقره، معدنی شیمیایی: گوگود، نمک، سنگهای تزئینی، شن و ماسه.
همچنین بیشترین معادن در حال بهره برداری در استان خراسان وجود دارد.
معادن ایران: در سال 1357 مهمترین و تعداد معادن فلزی در ایران بدین شرح بوده اند: سرب وروی(16) مس(2) کرومیت(4) خاک سرخ(4)وسنگ آهن(2). همچنین در همین سال معادن غیر فلزی مهم وتعدادی که در حال بهره برداری بوده اند عبارتند از: زغال سنگ(33) مرمریت(28) مرمر(20) تراورتن(13) کائولین(7) سیلیس(12) فیروزه(1) پوکه معدنی(2) بنتونیت(5) باریتین(9) دولومیت(2) خاک نسوز(5) زاج(1) تالک(2) فلدسپات(2) گچ(92) سولفات دوسود(3)
[ویرایش] نباتات
محصولات نباتی ایران عبارتست از: گندم جو برنج ذرت نخود لوبیا ماش عدس توتون پنبه کنف نیشکر و کلیه درختهای میوه دار. صید ماهی صید مروارید صید حیوانات وحشی و طیور تربیت کرم ابریشم زنبور عسل نیز رواج دارد.
[ویرایش] صنایع
عمده‌ترین صنایع کشور عبارت‌اند از: صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد، نساجی، شیمیایی، غذایی، خودرو سازی، الکتریکی و الکترونیکی و ....
همچنین صنایع مهم دستی و خانگی و سنتی کشور عبارت‌اند از: فرش و قالی، گلیم و زیلو، منبت کاری، خاتم کاری و سفال سازی.
[ویرایش] راهها
راهها و وسایط نقلیه نیز دارای اهمیت است. راه آهن سرتاسری ایران راه آهن تهران به مشهد راه آهن تهران به تبریز تهران به کاشان، راه آهن بندرعباس به تهران وراه آهن بندرعباس به سرخس که مشغول بهره برداریست و راههای دیگری که در دست ساختمان است. جاده‌های شوسه همه شهرهای را بهم مربوط میسازد. راههای کشتیرانی در بحر خزر، بحر عمان و خلیج فارس است. راههای هوایی میان اغلب کشورهای بزرگ جهان و شهرهای درجه اول ایران بر قرار است.
[ویرایش] رودهای ایران
- کارون
- کرخه
- دز
- سفیدرود
- ارس
- تجن
- اترک
- قزل‌اوزن
- رودخانه مهران
- رودخانه هراز
- رودخانه جراحی
- جاجرود
- رود کرج
- رود چالوس
- زاینده‌رود
- زرینه‌رود
[ویرایش] دریاچه‌های عمده ایران
دریاچه ارومیه، ساوه، بختگان، دریاچه پریشان، نیریز، نمک، باتلاق گاوخونی، نئور
[ویرایش] زمین‌شناسی جغرافیای ایران
در نخستین دوره از دوره‌های زمین‌شناسی یعنی چند میلیون سال پیش همه خاک ایران زیر آب جای گرفته بود.کم کم بخش‌هایی از شمال و جنوب ایران از خاک بیرون آمد.در دوره دوم زمین‌شناسی بخش خاوری ایران بیش از پیش زیر اب فرو میرود.در دوره سوم جنوب ایران از زیر آب بیرون امد.در آغاز دوران چهارم یخچالهای طبیعی بلندیهای البرز را در بر گرفت.در نتیجه حرکت این یخچالها و توده‌های بزرگ آبرفتها و رسوبات بسیاری پدید آمد.
مختصری از شرایط جغرافیای ایران دوران پره کامبرین (دوران پیش از دورانهای شناخته شده زمین شناسی)قبل از 600 میلیون سال پیش: در ایران ، سنگهای متعلق به پره کامبرین در نواحی شمال ، مشرق و مرکز ایران یافت میشوند که قسمت زیرین این رسوبات از دسته سنگهای دگرگون شده است وسن این رسوبات بیشتر از 600 میلیون سال است.
دوران پالئوزوئیک(کهن زیست)یا دوران اول،از حدود 600 تا 230 میلیون سال پیش: در دوره کامبرین به تدریج دریاهائی، مرکز و شمال ایران را پوشانید. در دوره سیلورین این دریاها محدود تر گشته و زمینهای تازه ای از آب بیرون آمدند. در دوره دوونین بار دیگر شمال و مرکز ایران را آب فرا گرفت. در ابتدای دوره کربونیفر دریاها عمیق تر شدند و در آنها رسوبات آهکی زیادی بر جای ماند. در دوره پرمین مجدداً پیشروی دریاها آغاز شد و آب دریاها سراسر فلات ایران را پوشانید.نواحی جنوب و جنوب غربی ایران برای اولین بار در شرایط جدیدی قرار گرفت و قسمتی از دریای تتیس تقریبآ تا اواخر دوران سوم در این نواحی با آرامش نسبی باقی ماند.
دوران مزوزوئیک(میان زیست)یا دوران دوم، از حدود 230 تا 70 میلیون سال پیش: در دورهً تریاس، نیز آب، فلات ایران را در بر گرفته بود و رسوباتی شبیه به رسوبات اواخر دوران اول، شامل آهک و دولومیت به جای گذاشت. در مرکز و شمال ایران شرایط رسوبگذاری مانند دوران اول محفوظ ماند و در اواخر این دوره جنبشهای خشکیزائی ، گاهی قسمتهائی از آن نواحی را بالا و پائین برد. در دورهً ژوراسیک ، رسوبگذاری مانند دورهً تریاس در مرکز و شمال ایران ادامه یافت و امروزه همه جای آن کمابیش دارای لایه های زغال سنگی است. بعد از دورهً ژوراسیک دوباره بر عمق دریاها افزوده شد و از این زمان رسوبات آهکی بر جای مانده است. حرکات شدید در ایران مرکزی ، چین خوردگیهائی را پدید می آورد و بیشتر زمینها در شرق و مرکز ایران از آب خارج میشود و در اثر فرسایش ، قسمت زیادی از آن از بین میرود.دریاهای دورهً کرتاسه دوباره سطح ناهموار این خشکیها را پوشانید و در اواخر همین دوره بر اثر جنبشهای شدید ، چین خوردگیهای تازه ای به وجود آمدند ، اما در البرز آرامش نسبی برقرار ماند. دوران سنوزوئیک(نوزیست) ، که شامل دوران سوم و دوران چهارم به شرح زیر میباشد : دوران سوم(ترشیاری) ، از حدود 70 تا یک میلیون سال پیش : در آغاز این دوران ، رسوبات دریائی تتیس در محل زاگرس بطور هم شیب روی رسوبات کرتاسه قرار دارند . رسوبات آهکی اواخر این دوره بنام آهکهای آسماری محتوی ذخائر نفتی جنوب ایران است. در این دوره در ایران مرکزی دریای کم عمقی وجود داشت که رسوبات آن ماسه سنگهای پایه این دوره را بوجود آورد و همچنین فعالیت آتشفشانی شدیدی در بیشتر این نواحی رخ داد. در اواخر دوران سوم در محل زاگرس رسوبگذاری شد و عمر حوضه های رسوبی یکپارچهً گذشته پایان یافت ، همزمان با پیدایش زاگرس ، بر اثر حرکات خشکیزائی و کوهزائی قسمت زیادی از خشکیها برای همیشه از آب خارج شدند.
دوران چهارم(کواتر ناری) ، از حدود یک میلیون سال پیش تا عصر حاضر: یخچالهای کواترناری در ایران گسترش نداشته اند ، اما آثار سنگهای یخچالی در بعضی نقاط از جمله علم کوه دیده شده است . در این دوران بیشتر نواحی ایران از آب خارج شد.از دریاهای گذشته ، حوضه های بسته و دریاچه هائی باقی مانده که قسمت زیادی از آنها بر اثر شدت تبخیر و کمی بارندگی خشک شده اند. فعالیت آتشفشانها در آغاز دوران چهارم بیش از اواخر دوران سوم شدت یافت و کوههای دماوند، سبلان،سهند و تفتان مهمترین کوههای آتشفشانی این دوره هستند، که دماوند و تفتان در حال حاضر آخرین مراحل فعالیت خود را به صورت گوگرد زدائی ادمه میدهند. عامل اصلی تغییر چهرهً زمین در دوران چهارم ، فرسایش است. در ایران ، آب مهمترین عامل فرسایش کوهها، و در بیابانها ، باد عامل فرسایش بوده است.
[ویرایش] بلندا
بلندی ایران از سطح دریا در شیراز ۱۵۸۶ متر، در مشهد ۱۰۱۰ متر و در ایران مرکزی نزدیک به ۱۲۰۰ متر است.
[ویرایش] مهمترین قله‌ها
- دماوند ۵۶۷۱ متر
- علم کوه ۴۸۵۰ متر
- سبلان ۴۸۱۱ متر
- دنا حدود ۴۴۵۰ متر
- زردکوه حدود ۴۲۵۰ متر
- شیرکوه حدود ۴۰۵۰ متر
- تفتان ۴۰۲۵ متر
- سهند حدود ۳۷۰۰ متر
- الوند حدود ۳۷۰۰ متر
[ویرایش] جستارهای وابسته
- فهرست کوههای ایران
- فهرست رودهای ایران
- فهرست روستاهای ایران
- مناطق کوهستانی ایران
- مناطق بیابانی ایران
- جنگل‌های ایران
- دریاچه‌های ایران
- استان‌های ایران
- فهرست شهرهای ایران
- فهرست روستاهای ایران
- فهرست حوزه‌های گازی ایران
- فهرست حوزه‌های نفتی ایران
