Фіджы
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
|
|||||
| Нацыянальны дэвіз: Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui | |||||
 |
|||||
| Афіцыйная мова | фіджыйская, хіндзі, урду, ангельская | ||||
| Сталіца | Сува | ||||
| Найбуйнейшы горад | Сува | ||||
| Урад
Прэзыдэнт
Прэм'ер-міністар |
Прэзыдэнцкая рэспубліка Рату Ёсэфа Ілёйла Ляйсэніа Нгарасэ |
||||
| Плошча - Агульная - % вады |
156 месца ў сьвеце 18.270 км2 нязначны |
||||
| Насельніцтва - Агульнае (2005) - Шчыльнасьць |
156 месца ў сьвеце 848.000 49/км² |
||||
| СУП - Агульны (2005) - на душу насельніцтва |
155 месца ў сьвеце $ 5.398 мільёнаў $ 6.000 |
||||
| Валюта | Фіджыйскі даляр (FJD) |
||||
| Часавы пас - улетку |
(UTC+12) (UTC) |
||||
| Незалежнасьць |
10 кастрычніка 1970 году | ||||
| Дзяржаўны гімн | God Bless Fiji | ||||
| Аўтамабільны знак | FJI | ||||
| Дамэн верхняга ўзроўню | .fj | ||||
| Тэлефонны код | ++679 |
||||
 |
|||||
Фі́джы, Рэспу́бліка Вы́спаў Фі́джы, Рэспу́бліка Астраво́ў Фі́джы (па-фіджыйску: Matanitu Tu-Vaka-i-koya ko Viti, на хіндзі і урду: फ़िजी) — дзяржава разьмешчаная на архіпэлягу ў паўднёвай частцы Ціхага Акіяну, на ўсход ад Вануату, на захад ад Тонга і на поўдні ад Тувалу.
|
[рэдагаваць] Гісторыя
Першыя людзі прыбылі на Фіджы з Паўднёва-ўсходняе Азіі задоўга да таго, як выспы былі вынайдзеныя эўрапейскімі дасьледнікамі ў 17 стагодзьдзі. Сталыя эўрапейскія пасяленцы зьявіліся на выспах толькі ў 19 стагодзьдзі. Выспы сталі брытанскай калёніяй у 1874 годзе.
У 1970 Фіджы атрымалі незалежнасьць. Дэмакратычнае кіраваньне было перарванае двума вайсковым пераваротам ў 1987 годзе. Іх падставай стала незадаволенасьць урадам, у якім дамінавалі прадстаўнікі індыйскай супольнасьці.
Канстытуцыя 1990 году гарантавала фіджыйскай супольнасьці кантроль над Фіджамі, але прывяла да моцнай эміграцыі індыйцаў; спад насельніцтва выклікаў эканамічныя цяжкасьці, але мэлянэзійцы сталіся найбольшай складовай часткай насельніцтва. Папраўкі 1997 году зрабілі Канстытуцыю больш раўнапраўнай. Вольныя і мірныя выбары 1999 году прывялі да таго, што ва ўрадзе дамінуюць інда-фіджыйцы. Праз год ён быў зрынуты ў выніку перавароту, узначаленага Джорджам Спэйтам, вядомым фіджыйскім нацыяналістам. Да канца 2000 году дэмакратыя была адноўленая, і Ляйсэніа Нгарасэ, які ўзначальваў часовы ўрад, быў абраны прэм'ер-міністрам.
[рэдагаваць] Палітыка
[рэдагаваць] Унутраная палітыка
Главой дзяржавы зьяўляецца прэзыдэнт, які абіраецца Вялікай Радай Правадыроў на пяцігадовы тэрмін. Хоць яго роля хутчэй намінальная, прэзыдэнт валодае вызначанай уладай, але яна можа быць ужытая толькі ў выпадку нацыянальнага крызысу. Ён таксама зьяўляецца галоўнакамандуючым узброеных сіл Фіджы.
Прэзыдэнт фармальна прызначае прэм'ер-міністра, які павінен атрымаць падтрымку большасьці ў Палаце Прадстаўнікоў. На практыцы гэта азначае, што лідэр найбуйнейшай палітычнай партыі або кааліцыі звычайна становіцца прэм'ер-міністрам, робячы ролю прэзыдэнта ў прызначэньні фармальнасьцю. Аднак часам парлямэнт не можа прыйсьці да згоды з-за раздробленасьці. У такіх выпадках прэзыдэнт бярэ на сябе ролю арбітра і, пасьля абмеркаваньня са ўсімі палітычнымі фракцыямі, павінен прызначыць прэм'ер-міністрам чалавека, які па яго меркаваньню будзе прыняты большасьцю чальцоў Палаты Прадстаўнікоў. Пры прызначэньні прэм'ер-міністра прэзыдэнт фармальна прызначае Кабінэт Міністраў зь дзесяці - дваццаці пяці міністраў, якія ёсьць выканаўчай ўладай Фіджаў. У адпаведнасьці з Канстытуцыяй Кабінэт павінен адлюстроўваць палітычны склад Палаты Прадстаўнікоў — кожная партыя з больш за 8 месцамі ў Палаце атрымоўвае месца ў Кабінэце прапарцыянальна колькасьці месцаў. На практыцы, аднак, гэтае правіла ніколі строга не ўжывалася. Таксама існуе Прэзыдэнцкая Рада, які дае парады прэзыдэнту па пытаньнях дзяржаўнай важнасьці і Вялікая Рада Правадыроў, што складаецца з самых уплывовых племянных лідэраў.
Заканадаўчая ўлада - Парлямэнт зьяўляецца двухпалатным. Палата прадстаўнікоў налічвае 71 чальца. 25 з іх абіраюцца на агульных выбарах (кожныя 5 гадоў). Астатнія 46 месцаў зарэзэрваваныя для этнічных супольнасьцяў Фіджаў і выбіраюцца з іх кандыдатаў: 23 фіджыйца, 19 інда-фіджыйца, 1 ратумец і 3 іншых кандыдата (эўрапейцы, кітайцы і іншыя меншасьці). У верхняй палаце парлямэнта, Сэнаце Фіджаў, налічваецца 32 чальца, фармальна прызначаных Прэзыдэнтам па намінацыі Вялікай Рады Правадыроў - 14, прэм'ер-міністра - 9, лідэра апазыцыі - 8, і Радай выспы Ратума - 1. Сэнат валодае меншай уладай, чым Палата прадстаўнікоў, і ня можа ініцыяваць прыняцьце законаў, але мае права аспрэчваць або карэктаваць іх.
Судовая ўлада - Вярхоўны суд. Судзьдзі прызначаюцца прэзыдэнтам. Прававая сыстэма заснаваная на брытанскім праве.
[рэдагаваць] Вонкавая палітыка
Для краіны такога памеру Фіджы валодае выключна моцнымі ўзброенымі сіламі і зьяўляецца значным удзельнікам міратворчых місій ААН у розных частках сьвету.
[рэдагаваць] Геаграфія
Фіджы падзеленая на тры рэгіёны: Усходні рэгіён (цэнтральны рэгіён краіны), Паўночны рэгіён, Заходні рэгіён. Выспа Ратума, на поўнач ад галоўнага архіпэляга, валодае статусам залежнай тэрыторыі з унутранай аўтаноміяй.
Фіджы складаюцца з 322 выспаў, з якіх адна траціна заселеная. Дзьве галоўныя выспы — гэта Выці Леву (Viti Levu) і Вануа Леву (Vanua Levu). На Выці Леву знаходзіцца сталіца - Сува і пражывае каля трох чвэрцяў насельніцтва. Астатнія важныя гарады - Лябаса (Labasa), Ляўтока (Lautoka), Надзі (Nadi) і Савусаву (Savusavu).
У рэльефе выспаў пераважаюць плято, перасечаныя хрыбтамі. Найвышэйшая кропка: гара Таманіві (1322 мэтраў) на высьпе Выці Леву. Горы маюць вульканічнае паходжаньне. Трапічны акіянічны клімат. Сярэдняя тэмпэратура 25-28 °C. Ападкаў ад 1700 да 3500 мілімэтраў. З лістапада па студзень магчымыя штормы. Прадстаўленыя вільготныя трапічныя лясы і саваны.
[рэдагаваць] Эканоміка
Фіджы, багатыя лясамі, мінэраламі і рыбнымі рэсурсамі, зьяўляецца адной з самых разьвітых эканомік выспаў у Ціхім акіяне. Пры гэтым захоўваецца вялікая ўдзельная вага натуральнай гаспадаркі. Структура землекарыстаньня (па дадзеных 1993 году): ворныя землі (10%), пасеўныя землі (4%), пашы (10%), лясы (65%), іншыя (11%). На выспах шматлікія прыродныя рэзэрваты.
Экспарт цукру і разьвіваючаяся індустрыя турызму з штогадовымі 500 000 турыстаў зьяўляюцца асноўнымі крыніцамі валюты. Перапрацоўка цукру складае траціну ўсёй індустрыі краіны. Доўгатэрміновыя праблемы ўключаюць у сябе нізкі ўзровень інвэстыцый і няўпэўненасьць у правах уласнасьці. Палітычная нестабільнасьць на Фіджах аказала сур'ёзны ўплыў на эканоміку, якая зьнізілася на 2,8% у 2000 годзе і вырасла ўсяго толькі на 1% у 2001. Аднак, турыстычны сэктар адрадзіўся хутка і ўжо ў 2002 годзе дасягнуў дапераваротнага ўзроўню, што прывяло да ўмеранага эканамічнага адраджэньня. Здольнасьць урада кіраваць бюджэтам, дэфіцыт якога склаў 6% у 2002 году, залежыць ад вяртаньня палітычнай стабільнасьці і ўпэўненасьці інвэстараў.
[рэдагаваць] Дэмаграфія
Насельніцтва Фіджы падзеленае пароўну паміж этнічнымі фіджыйцамі, народам зьмяшанага (палінэзійскага і мэлянэзійскага) паходжаньні (51%) і інда-фіджыйцамі (43,7%), нашчадкамі індыйскіх кантрактных працаўнікоў, прывезеных на выспы вяликабрытанцамі ў 19 стагодзьдзі. Каля 1,2 % складаюць ратумцы — жыхары выспы Ратума, чыя культура мае больш агульнага з такімі краінамі як Тонга або Самоа, чым з астатнімі выспамі Фіджы. Таксама на Фіджах пражываюць невялікія, але значныя ў вобласьці эканомікі групы эўрапейцаў, кітайцаў і іншых меншасьцяў. Адносіны паміж этнічнымі фіджыйцамі і інда-фіджыйцамі часта бываюць нацягнутымі; свары паміж двума гэтымі суполкамі зьяўляліся асноўнай тэмай палітыкі краіны пры папярэднім пакаленьні.
[рэдагаваць] Рэлігія
Большасьць этнічных фіджыйцаў зьяўляюцца хрысьціянамі. Мэтадысцкая царква зьяўляецца найбуйнейшай канфэсіяй - каля 25% агульнага насельніцтва (уключаючы каля 48 адсоткаў этнічных фіджыйцаў). На Фіджах да гэтае царквы належыць валодае доля насельніцтва большая чым у любой іншай краіне сьвету. Іншыя значныя канфэсіі сярод этнічных фіджыйцаў уключаюць у сябе Рымска-Каталіцкую царкву (19 %), Царква Збораў Гасподніх (11 %) і Царква Адвэнтыстаў Сёмага Дня (6 адсоткаў). Прадстаўленыя таксама каля 30 меншых канфэсій, уключаючы лютэранаў і англіканаў. У большасьці гэтых цэркваў ёсьць і інда-фіджыйскія вернікі, але яны складаюць малаважную дзель. Невялікая колькасьць этнічных фіджыйцаў прыняло Іслам. Большасьць інда-фіджыйцаў зьяўляецца індуістамі (75 %) або мусульманамі (16 %). Каля 6 % зьяўляюцца хрысьціянамі (у асноўным, Мэтадыстамі і вернікамі царквы Збораў Гасподніх), і 1 % зьяўляецца сікхамі. Каля 2 % не вызнаюць якой-небудзь рэлігіі.
[рэдагаваць] Культура
[рэдагаваць] Мовы
У Канстытуцыі запісаныя тры афіцыйных мовы: ангельскі, які быў прыўнесены брытанцамі, фіджыйскі, на якім гавораць этнічныя фіджыйцы, і хіндзі, галоўная мова зносін інда-фіджыйцаў. Грамадзяне Фіджы валодаюць канстытуцыйным правам мець зносіны з урадавымі органамі на любым з афіцыйных моў.
Выкарыстаньне ангельскай мовы зьяўляецца спадчынай практычна працяглага кіраваньня Вялікабрытаніі. Ангельская мова зьяўляецца галоўнай пры зносінах паміж двума суполкамі, як і з астатнім сьветам, бо на ёй гаворыць большасьць этнічных фіджыйцаў і інда-фіджыйцаў. Урад вядзе справы ў асноўным на ангельскай мове, яна зьяўляецца галоўнай мовай адукацыі, камэрцыі і судоў. Фіджыйская мова належыць да Аўстранэзійскай сям'і моў. Хоць на яе аказалі ўплыў працяглыя зносіны з носьбітамі палінэзійскіх моў, такіх як танганская мова, яна больш роднасная Мэлянэзійскай галіне Аўстранэзійскай сем'і, якая ўключае ў сябе мовы народаў заходняй Акіяніі, такіх як Вануату і Новая Калядонія. Існуе шмат дыялектаў, але афіцыйным стандартам зьяўляецца мова Баў — каралеўства, якое валодала вялікай палітычнай і ваеннай уладай у 19 стагодзьдзі.
«Індыйская мова» зьяўляецца абагульняючым назовам для хіндзі (упадабанага індуістамі) і роднаснага яму ўрду (упадабанага мусульманамі). Шматлікія інда-фіджыйцы лічаць, што фіджыйскі індыйскі набыў унікальныя рысы, якія адрозьніваюць яго ад хіндзі і ўрду Індыйскага субкантынэнту, што, аднак, не замінае ўзаемнаму разуменьню.
У дадатак да трох афіцыйных на Фіджах гавораць на шматлікіх іншых мовах. Некаторыя фіджыйскія дыялекты, асабліва на захадзе краіны, прыкметна адрозьніваюцца ад афіцыйнага стандартнага Баў і напэўна лічыліся б асобнымі мовамі пры наяўнасьці вызначанай граматыкі або літаратуры. Акрамя індыйскай мовы, шматлікія інда-фіджыйцы гавораць на тамільскай мове, некаторыя невялікія суполкі гавораць на біхарскай мове, бэнгальскай мове і іншых мовах. На высьпе Ратума выкарыстоўваецца ратуманская мова, якая належыць да палінэзійскіх моў.
[рэдагаваць] Спорт
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
Шаблён:Краіны Акіяніі
