Industriële Revolusie
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Die Industriële Revolusie het omstreeks 1750 in Engeland, toe nog die magtigste ryk op aarde, begin. Hierdie gebeurtenis het behels dat goedere ál hoe minder met die hand gemaak word, maar eerder deur middel van masjiene in groot fabrieke. Die Industriële Revolusie het later ook na baie ander lande versprei, en kon uiteindelik 'n "revolusie" (massiewe veranderings) genoem word omdat dit die gesig van die aarde en die doen en late van alle mense op aarde permanent verander het.
Die Industriële Revolusie het Engeland só sterk gemaak dat dit ekonomies, en soms ook militêr, 'n massiewe houvas oor Europa gekry het. Engeland se militêre vors was gefondamenteer op 'n ontploffende ekonomie en het onder andere daartoe gelei dat die land 'n reuse voorloper in die stryd om kolonies was. Die Industriëele Revolusie het ook Engeland gehelp om die Franse, onder beheer van Napoleon Bonaparte, militêr teen te staan.
'n Geïndustrialiseerde gemeenskap is deur hierdie revolusie geskep — 'n gemeenskap waarin ’n gemeganiseerde vervaardigingsbedryf die landbou van sy troon gestoot het as die primêre verskaffer van werksgeleenthede. Menigte mense het na geïindistrialiseerde gemeenskappe verhuis in die soeke na 'n werk wat met bevredigende lone vergoed wat hulle in staat sou stel om kos en ander noodsaaklikhede te koop. Hiedie migrasieverskynsel het gelei tot enorme stedelike ontwikkelings en die wegkwyning van die plattelandse gemeenskappe.
Sedert die Industriële Revolusie die wêreld begin verander het, het tegnologiese ontwikkelings en nywerheidsgroei feitlik nooit stoom verloor nie. Trouens, sedert 1900, en veral sedert die Tweede Wêreldoorlog, het dit hand oor hand toegeneem. In ’n sekere sin het die revolusie wat teen nagenoeg 1750 begin het, nog nooit geëindig nie.
[wysig] Algehele begrip
Wanneer daar in die breë sin na die "Industriële Revolusie" verwys word, is dat gerieflik om dit in 'n aantal "eeue" in te deel. Die datums is by benadering, en verskeie van die tydvakke oorvleuel mekaar. Elk is genoem na die vernaamste soort brandstof, produk of kragbron wat dit gekenmerk het of nog steeds kenmerk.
Só is daar onder meer die houteeu (1750-1840), die stoomeeu (1769-1900), die eeu van steenkool en yster (1840-1860), die eeu van staal (wat in 1860 begin het), die atoomeeu (beginnende in 1942), en die satellieteeu (wat in 1957 begin het met die eerste satelliet in ’n wentelbaan om die aarde).
Die Industriële Revolusie kan ook ingedeel word in die "eerste" revolusie (1750-1860) en die "tweede revolusie" (wat in 1860 begin het). In die tweede tydperk het groot ontwikkelings plaasgevind; soos die moderne proses van staalvervaardiging, elektriese masjinerie en toestelle vir kommunikasie, binnebrandmasjiene, outomatisasie, transistors, rekenaars, atoomkrag en die verowering van die ruimte met al die geweldige tegnologiese vorderings wat daarmee saamgaan.
In 'n meer beperkte sin verwys die term "Industriële Revolusie" na ’n land se verandering van ’n landbou- en handelsekonomie na ’n nywerheidsekonomie. Hierdie proses is omstreeks 1850 in Engeland voltooi. In ander lande het die proses later begin en later geëindig. Trouens, dit het in sekere plekke, soos lande in Afrika, eers in die middel van die twintigste eeu begin.
Die meer beperkte betekenis van die term is die een wat gebruik is deur J.A. Blanqui, die negentiende-eeuse Franse ekonoom wat met die term vorendag gekom het, en deur Arnold Toynbee, die Engelse ekonoom wie se boek The Industrial Revolution (1884) die term gepopulariseer het.
[wysig] Gevolge van die Industriële Revolusie
Die Industriële Revolusie het mense in hul menigtes van die plattelandse gebiede na die stede laat stroom. Dit het tot hoër lewenstandaarde gelei deurdat goedkoop fabrieksgoedere te koop aangebied is. Die Revolusie het ook in sy vroeë jare die uitbuiting van werkers veroorsaak, asook die ontstaan van krotbuurte en groot armoede weens periodieke werkloosheid.
Die wondere van die moderne wetenskap is die gevolg van die Industriële Revolusie, maar daarteenoor ook die verskrikkings van moderne oorlogvoering. Op die ekonomiese terrein het die Industriële Revolusie tot die totstandkoming van kapitalisme gelei — asook van sosialisme en kommunisme. Vakbonde en landswette vir die beskerming van werkers is ook uitvloeisels van die Industriële Revolusie.
[wysig] Agtergrond
Die terrein vir die Industriële Revolusie in Engeland is oor 'n lang tyd voorberei. Ten tyde van die Kruistogte (±1100 - 1200) is handelsroetes na verre lande oopgestel en het 'n handelsklas ontwikkel. In die sewentiende eeu het oorsese handel grootliks toegeneem vanweë ontdekkingsreise en die kolonisasie van die Amerikas. Handelaars het welvarend geword en 'n groot middelklas het ontwikkel, wat 'n hoër lewenstandaard tot stand gebring het.
Engeland het uitgemunt in die vervaardiging van wol- en katoenmateriaal, en die nuwe vraag in die land self asook in die kolonies het die Engelse tekstielbedryf bestendig laat groei. Aan die vooraand van die Industriële Revolusie was 'n stelsel in swang waarvolgens handelaars onverwerkte wol of katoen opgekoop en dit aan werkers voorsien het wat dit tuis in hul kothuise tot draad gespin en tot materiaal geweef het.
Met die verval van die feodale stelsel en die opbloei van die sogenaamde "kothuis"-stelsel van vervaardiging, het kleinboerdery afgeneem. Wette het dit vir welgestelde mense moontlik gemaak om verspreide lappies grond op te koop waarop dorpenaars voorheen geboer het en dit in groot plase te konsolideer. Baie dorpenaars moes hulle tot die stede wend om werk te probeer vind.
Teen die middel van die agttiende eeu het die kothuis-stelsel begin verdwyn as gevolg van 'n reeks belangrike uitvindings. Handtoerusting kon nie meeding met duur, nuwe masjiene nie, wat kragaangedrewe was en in groot geboue/fabrieke geïnstalleer moes word. Spinners en wewers is aangestel om in die fabrieke te werk, pleks van tuis. Die fabriekstelsel met sy kapitalisme was aan die ontwikkel, met werkers wat deur fabrieksbase gehuur is.
[wysig] Die industrialisasie van Engeland
Die eerste van die ontwikkelings wat die tekstielbedryf totaal sou verander, was John Kay se uitvinding in 1733 van die flying shuttle, 'n toestel wat die weefproses opmerklik bespoedig het. Dit het egter nog nie werklik vinniger produksie beteken nie, want die wewers moes steeds wag vir die gespinde drade, wat nog net so stadig as voorheen vervaardig is.
Omstreeks 1764 het James Hargreaves met 'n toestel vorendag gekom wat hy The Spinning Jenny genoem het (na sy vrou Jenny). Hiermee kon een mens soveel spin as agt mense op die ou manier. Sir Richard Awkright het die spinnery nog verder bespoedig deur waterkrag te gebruik vir die aandrywing van sy Spinning Frame, wat in 1769 gepatenteer is.
Toe Samuel Crompton in 1779 'n spinmasjien, The Spinning Mule, uitgevind het waardeur die werk honderd keer vinniger as voorheen gedoen kon word, was dit weer die wewers wat nie by die spinners kon voorbly nie. Gelukkig het Edmund Cartwright toe uitgevind hoe om waterkrag vir die weeftoestel te gebruik en die agterstand is dus weer ingehaal.
In 1793 het Eli Whitney in Amerika The Cotton Gin uitgevind, wat katoenvesels vyftig keer vinniger van katoensade kon skei as wat met die hand gedoen kon word. Hierdie masjien het dit vir Amerikaanse katoenkwekers moontlik gemaak om geweldig baie katoen aan die Engelse meulens te lewer.
Die beroering wat deur die uitvinding van John Kay veroorsaak is, het ál verder uitgekring.
[wysig] Begin van die fabriekstelsel
Die gevolge van die omwenteling in die tekstielbedryf is ook in ander bedrywe gevoel. Metaalbewerking het eweneens van 'n kothuis-bedryf na ’n fabrieksbedryf verander. Haastig-geboude fabrieksdorpe het oral opgeskiet. Die meeste werkers het hulle in lelike nedersettings bevind, wat, ná die ingebruikneming van stoomkrag, gedurig onder 'n kombers van steenkoolrook en roet gelê het.
Die tekstielfabrieke het meestal vroue en kinders in diens geneem, wat die masjiene maklik kon hanteer en tevrede was om min vir hul dienste betaal te word. Daar was geen wette wat lone, werkure of werkstoestande gereël het nie. Die werkdag kon selfs tot sestien uur lank wees.
Weeskinders en kinders van arm mense, wat vir die tekstielbase gewerk het, is partykeer aan hul masjiene vasgeketting en die fabrieke was smerig. Wanneer werkers siek geword of deur 'n masjien beseer is, het hulle geen geld ontvang nie. Hul karige lone kon hulle skaars aan die lewe hou.
[wysig] Die stoommasjien
Stoomkrag is die eerste keer in die nywerheidswese gebruik toe die stoompomp in die vroeë agttiende eeu aangewend is om water uit myne te verwyder. James Watt het daarop voortgebou en sy masjien het die ontwerp geword het waarop alle moderne stoommasjiene gegrond is
[wysig] Yster en steenkool
In die vroeë ysteroonde is houtskool as brandstof gebruik, maar teen die sewentiende eeu het Engeland se hout skaars begin raak. In die vroeë agttiende eeu is gevind dat kooks (steenkool wat deur verhitting van gas, swawel en teer gesuiwer is) by verbranding warm genoeg raak om yster te smelt. Die ru-yster wat in 'n kooksoond geproduseer is, het egter soveel koolstof bevat dat dit swak en bros was.
Die nuwe tekstielmasjiene en die stoommasjien het 'n sterker metaal nodig gehad. In 1783 het Peter Onions en Henry Cort met 'n proses vorendag gekom waarin die meeste van die koolstof verwyder en smeedyster geskep is - 'n metaal wat sterk, sowel as vormbaar is. Die gebruik van yster het vinnig toegeneem en gepaardgaande daarmee was daar 'n groter vraag na steenkool waarvan kooks gemaak word.
Die toestande in die steenkoolmyne was selfs hagliker as in die fabrieke. Omdat die myngange so laag was, is vroue en tieners dikwels in diens geneem om die steenkoolkarre te trek. Klein kindertjies is ook ingespan. Die werkdag was twaalf- tot sestien uur lank.
[wysig] Vervoer en kommunikasie
In die middel van die sewentiende eeu was die enigste hoofweë in Engeland dié wat die Romeine veertien eeue tevore daar gebou het. Maar met die nywerheidsontwikkeling het 'n goeie vervoerstelsel noodsaaklik geword en in die laat 1700's is met 'n padbouprogram begin. Manne soos Metcalfe, 'n blinde wat die gawe besit het om die geskikte roetes vir paaie met behulp van sy kierie aan te dui, en die twee Skotte, Twelford en Macadam, het eintlik die moderne netwerk van gemaakte paaie begin.
Steenkool en yster was egter te swaar om per pad vervoer te word. Daar is met die grawe van kanale begin en een onmiddellike gevolg was dat die vervoerkoste vir steenkool met die helfte verminder is. Teen 1830 was daar sowat 6&nmbsp;500km kanale en verbeterde riviere. Intussen was Robert Fulton in Amerika besig om die stoomboot te vervolmaak. Gereelde stoomvaarte oor die Atlantiese Oseaan het in 1838 begin.
[wysig] Politieke en maatskaplike veranderings
In die eerste deel van die Industriële Revolusie het die Britse regering hom daarvan weerhou om in die sake- en nywerheidswese in te meng. Die parlement is oorheers deur aristokrate en kapitaliste, wat deur die goedkoop arbeid bevoordeel is. Aan die einde van die agttiende eeu was daar egter soveel besware oor die lot van die werkers dat die regering noodgedwonge moes optree. Die eerste twee Fabriekswette (1802 en 1819) is uitgevaardig om die indiensneming van kinders te reguleer. Aangesien daar egter geen prosedure was om die wette af te dwing nie, is hulle nie nagekom nie.
Tussen 1811 en 1816 het 'n groep werkers wat hulself Luddites genoem het, in 'n reeks onluste beswaar gemaak teen werkloosheid wat deur die ingebruikneming van masjiene veroorsaak is. Die aandrang vir politieke en maatskaplike hervorming, uit baie oorde, het so groot geraak dat die parlement uiteindelik opgetree het. In 1832 is 'n Hervormingswetsontwerp aangeneem waarkragtens die nuwe nywerheidstede se verteenwoordiging in die parlement vermeerder is. Daarmee is 'n belangrike tydperk van hervorming ingelui.
Só het die stryd om die algemene stemreg dan voortgeduur totdat dit tot byna alle volwasse getroude mans uitgebrei is. Engeland het as regstreekse gevolg van die Industriële Revolusie in 1884 'n demokratiese land geword, want toe het die meerderheid vir die eerste keer 'n aandeel in die landsbestuur gekry.
[wysig] Londen en die "Groot Stank"
Die maatskaplike veranderings wat die Revolusie in 'n stad soos Londen teweegebring het, verdien spesiale vermelding. In die eerste helfte van die 1800's het die Britse hoofstad 'n ongekende bevolkingsontploffing beleef wat sy getal inwoners hemelhoog tot 2,5 miljoen laat styg het. Die stad het een van Europa se toonaangewende handel- en fabriekstede geword en hordes plattelanders het saam met hul vee op die Engelse hoofstad toegesak. Dikwels sou agt tot nege mense saam 'n kamer in ’n deelhuis met hul diere deel.
Londen, soos ander groot stede van destyds, kon die geweldige toevloei van nuwe inwoners nie hanteer nie. Saam met die steeds toenemende mensemenigte het die ontsettende stank vermenigvuldig van meer as 200 000 vuilputte en die vullis wat in elke sloot en steeg opgehoop het. Boonop het die vuilgoed met die herhaalde reënstorms of met hoogwater van die Londense rivier, die Teems, in die huise ingespoel en die markpleine oorstroom.
Teen die somer van 1858 was die stad gehul in die sogenaamde "Groot Stank". Die Teems het so verskriklik begin stink dat duisende Londenaars uit die stad uit gevlug het. Selfs die parlement moes naderhand as gevolg van die stank sluit.
Die herhaalde uitbrake van siekte en ondraaglike reuke het die stadsvaders gedwing om nuwe riole te bou en die stad se water te beskerm. Die enorme herontwerpte rioolstelsel van Londen het as model gedien vir stadsbeplanners regoor Europa, Amerika en elders. Hoewel epidemies en oorbevolkte agterbuurte die dryfveer was, het Engeland die leier op die gebiede van stedelike beplanning en openbare gesondheid geword.
[wysig] Die verspreiding van die Industriële Revolusie
Die Industriële Revolusie het na ander lande, soos Amerika, Frankryk, Duitsland, mettertyd Japan en Rusland en naderhand regoor die wêreld, versprei. Dit is duidelik dat dit Engeland was wat die voortou geneem het. En as gewese kolonies of protektorate in die Britse invloedsfeer sou die lande van Suidelike Afrika (veral Suid-Afrika) wel deeglik daardeur beïnvloed word. Suid-Afrika kon byvoorbeeld myne ontwikkel met die masjiene wat deur die Industriële Revolusie moontlik gemaak is.
Die Industriële Revolusie het ook die lewenstandaard van die gewone mens verhoog.
