Omar Khayam
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Omar Khayam (tên đầy đủ là Ghiyath al-Din Abu'l-Fath Omar ibn Ibrahim Al-Nisaburi Khayyámi; tiếng Ả Rập: غياث الدين ابو الفتح عمر بن ابراهيم خيام نيشابوري; ngày 18 tháng 5, 1048 – 4 tháng 12, 1123) là nhà thiên văn học, toán học, nhà thơ người Iran. Ông sinh tại thành phố Nisapure, gần thủ đô Mashhad, miền Đông Iran.
[sửa] Sự nghiệp
Omar Khayam đã để lại cho nhân loại nhiều tác phẩm giá trị trong các lĩnh vực thiên văn học, toán học, triết học, khoáng sản học,... Trong đó một số tác phẩm đã bị mất, như bản đồ các vì sao ông vẽ năm 1079.
Năm 1073, ông cùng nhiều nhà khoa học danh tiếng khác xây dựng một đài thiên văn tại Isfahan và làm việc tại đó. Thời gian này, ông đã tiến hành một cuộc cải cách lớn về lịch, lập ra một hệ thống lịch mới. Ông cho rằng chiều dài một năm là 365,24219858156 ngày.
Omar Khayam cũng khá nổi tiếng trong giới toán học khi đề xuất phương pháp giải bài toán phương trình bậc ba trong trường hợp parabol và đường tròn.
Tuy nhiên, cuộc đời của ông cũng đầy những năm tháng cay đắng. Vì những quan điểm chính trị, tôn giáo phản loạn, ông đã bị đày ải nhiều nơi, nhưng cuối cùng cũng về được thành phố quê hương và chết ở đó.
[sửa] Thơ
Thơ của Omar Khayam được phát hiện bởi người châu Âu vào thế kỷ 19. Qua bản dịch của Edward Fitzgerald năm 1858, Omar Khayam đột nhiên trở thành nhà thơ nước ngoài được yêu thích nhất ở châu Âu và Mĩ. Ở Anh, Pháp và Mĩ thi nhau mọc lên các quán rượu và câu lạc bộ những người tôn thờ ma men mang tên ông. Ông để lại khoảng 500 bài thơ Rubai (thơ 4 câu), mang nặng triết lý về rượu và tình yêu. Dưới đây là một số bài tiêu biểu:
- Không uống rượu đời này là rất khó
- Không uống rượu chân đứng yên một chỗ
- Nếu có ai đưa cốc rượu mời tôi
- Thì tất nhiên tôi sẽ cầm lấy nó.
- Thời chúng ta người thông minh thì nghèo khổ
- Thằng ngu dốt thì chức quyền, giàu có
- Hay nên chăng uống rượu để thành ngu
- Để có chức, có tiền như chúng nó?
- Rượu chỉ cấm với những người ngu ngốc
- Chứ không phải người thông minh, có học
- Uống rượu là cần, nếu anh biết rằng anh
- Uống với ai, bao giờ và mấy cốc?
- Hãy coi chừng các cô mắt long lanh má đỏ
- Vì cái đẹp, tình yêu - hai ngọn nguồn đau khổ
- Cái đẹp, tình yêu không vĩnh cửu, lâu bền.
- Chỉ đến bắt ta đau, rồi bay đi theo gió.
- (Thái Bá Tân dịch)
