Kürtler
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 |
Bu sayfa geçici olarak kayıtlı olmayan kullanıcılara kapatılmıştır Bu yapılan koruma sayfanın bu anki halinin onaylandığı anlamına gelmez. Lütfen değişiklikleri tartışma sayfasında belirtin ya da korumanın kalkması talebinde bulunun. Not:Koruma kaldırıldığında bu notu da kaldırmayı unutmayın. |
Kürtler, Irak, İran, Türkiye ve Suriye'de yaşayan, Hint-Aryan kökenli olan halktır. Amerikan Merkezi Istihbarat Teşkilatı CIA ve Paris Kürt Enstitüsü'nün tahminlerine göre dünya'daki Kürt nüfusu 14 milyonu bulmaktadır. Ayrıca eski SSCB ülkeleri ve Lübnan ile Kuveyt'te de Kürt toplulukları yer alır. Afganistan'da Kabil yakınlarındaki eski Kürt topluluğu bu ülkeyi 1970'lerdeki Afgan İç Savaşı sırasında terk etmiştir.
Konu başlıkları |
Din
Kürtler, dini bakımdan çok heterojen bir halk olup aralarında birçok farklı dine mensup gruplar vardır. Kürtlerin çoğunluğu sünni müslüman olup islamiyeti kabul etmiştir. Türkiye ve İran sınırları içinde yaşayan Kürtlerin çoğunluğu sünni, diğerleri ahli-hak ve şii'dir. Ayrıca yezidi, yahudi, zerdüşt ve hıristiyan Kürtler de vardır.
Dil
Kürtlerin tek bir ortak dili yoktur. Kürtlerin konuştuğu lehçeler şöyle sıralanabilir: Kurmanci, Sorani ve Gorani. Zazaca da bazı kaynaklarda Kürt dili çerçevesinde anılmakla birlikte birçok bilim adamına göre Zazaca (Dimli) Kafkas veya Orta Asya kökenli bir dildir. Kürt dili Hint-Avrupa dil ailesi içinde yer almaktadır. Bu ailede yer alan İran dil grubu, Kürtçeyi de içermektedir. Kürtçe İrani diller ailesinin kuzeybatı grubu içindedir.
Kürtçe, bugün Türkiye, İran, Irak, Suriye, ve Ermenistan gibi değişik devletlerin sınırları içinde yaşamakta olan coğrafyada konuşulur. Dünyada tahminen 30-35 milyon insan tarafından konuşulmaktadır. Kürtçe, Irak ve Kürdistan Özerk Bölgesinde resmi dil olarak tanınmıştır. Dil içerisinde, Farsça, Arapça ve Türkçe kelimelerin yoğunluğu oldukça belirgindir. Ancak dilin grameri, yine Hint-Avrupa dil ailesinden olan Farsça'ya benzemektedir.
Kürt edebiyatı; halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır. Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatının tarihi binlerce yıl öncesine kadar dayanıyor. Yazılı edebiyat ise bin yıl öncesine kadar dayanıyor. Hemadani Baba Tahir (935-1010), Kürt edebiyatının ilk yazılı örneğini, bin 100 yıl önce İran'da Arap alfabesiyle Kürtçe yazmıştır.
Kürtçe'nin eski ve güçlü edebi ürünlere sahip diğer bir lehçesi de Kurmanci lehçesidir. Kurmanci lehçesiyle bu güne kadar ulaşmış şiirler yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler: Elîyê Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707)'dir. Ehmedê Xanî'nin Mem û Zîn adlı ünlü eseri ilk kez 1730'da çevrilip yayımlanmıştır.
Coğrafya
Kürtler yoğun olarak Toros ve Zagros dağlarının kesiştiği, Mezopotamyayı da içine alan, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğusu, Irak'ın kuzeyi, İran'ın Kurdistan, Batı Azerbaycan, Azerbaycan (Zengilan, Laçin, Kubadli, Kelbecer) Kermanşah ve Loristan eyaletlerinde yaşarlar. Bu coğrafyanın tarihi adı ise Kürdistandır. Osmanlı döneminde Doğu Vilayetine Kürdistan deniliyordu. Cumhuriyet ilk kurulduğunda ise Kürt milletvekillerine Kürdistan mebusları deniliyordu.
Türkiye
Türkiye'deki Kürtler Cumhuriyet'in ilk yıllarında yoğunlukla Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgesine yayılmış halde bulunuyorlardı. Son yıllarda yaşanan iç göçler nedeniyle, bu bölgeden İstanbul, Adana, İzmir, Bursa ve Mersin gibi büyük kentlere göç etmişlerdir. Bu nedenle, özellikle Anadolu'nun batısında yaşayan Kürt kökenli nüfusun, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'ya göre çok daha fazla olduğu tahmin edilmektedir; ancak yukarıda belirtildiği gibi, nüfus sayımlarında vatandaşlık esas alındığı ve etnik köken sorulmadığı için, Kürt kökenli nüfusun nerede daha yoğun olduğu konusunda kesin bir şey söylemek olanaksızdır. Ayrıca evlenmeler sonucu da nüfus karışmıştır. Bir kısım Kürt kökenli Türk vatandaşı ise başta Almanya olmak üzere, çeşitli Batı Avrupa ülkelerine göç etmiştir.
Kürt Nüfusu
Hiçbir sayım olmamakla beraber Dünya'da toplam 15-20 milyon Kürt olduğu tahmin edilmektedir.
Türkiye
Türkiye'deki Kürt kökenli Türk nüfusuna dair sayım Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından 1965'de yapılmıştır. Buna göre, 1965'de 31.391.421 olan Türkiye Nüfusu'nun 2.219.502'si ana dili olarak Kürtçe'yi beyan etmiştir. Bu sayı, toplam nüfusun yüzde 7.07'sine tekabül etmektedir. Bu orana göre bugün 70 milyonluk Türkiye'de yaklaşık 5-6 milyon Kürt asıllı Türk vatandaşı vardır.
İran
İran'da yaşayan Kürtler çoğunlukla Kordestan Eyaletinde yaşamaktadırlar. Kürt nüfusunun 7 ila 8 milyonu (2000) bulduğu tahmin edilmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Suriye
Suriye'deki Kürt nüfusu genellikle Suriye-Türkiye ve Suriye-Irak sınırlarına yakın bölgelerde yaşamaktadırlar. Tahmini nüfusu 2 milyondur.[kaynak belirtilmeli]
Irak
Irak'ta Kürt nüfusunun geneli Irak Kürdistan Özerk Bölgesi sınırları dahilinde yaşamaktadır. Irak genelinde ise tahmini Kürt nüfusu 4 milyonu bulmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Kitaplar
- Kürtler ve Kürdistan; D. N. Mac Kenzie, Th. Bois, Vladimir Feodoroviç Minorsky; 1996 Doz Basım-Yayın
- Kürtler; Hasan Cemal; 2004 Doğan Kitap ISBN 9752930891
- Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri; Lale Yalçın - Heckmann; 2002 İletişim Yayınları ISBN 9750500633
- Kürtler / Bir El Kitabı; Mehrdad R. Izady; 2004 Doz Basım-Yayın ISBN 9756876409
- Mervani Kürtleri Tarihi; İbn'ül Ezrak; 1990 Koral Yayınları
- Irak Kürtleri; Kerim Yıldız; 2005 Belge Yayınları ISBN 9753443293
- Türkler ve Kürtler Ortadoğu'da İktidar ve İsyan Gelenekleri; Suat Parlar; 2005 Bağdat Yayınları ISBN 975001944X
- Kürtler: Bölgesel ve Bölge Dışı Güçler; Ali Rıza Şeyh Attar; 2004 Anka Yayınları ISBN 9756628960
- Kürtler 'Tarih ve Politika'; Hasan Arfa; 2006 Avesta Yayınları ISBN 9758637398
- Kürtler ve Şeyh Sait İsyanı 'Kürt Milliyetçiliği'; Nurer Uğurlu; 2006 Örgün Yayınevi ISBN 9757651508
- Açık - Gizli / Resmi - Gayrıresmi Kürdoloji Belgeleri; Hazırlayan: Mehmet Bayrak; 1994 Özge Yayınları ISBN 9757861022
- Modern Kürt Tarihi; David McDowall; 2004 Doruk Yayımcılık ISBN 9755534369
- Kürtlük, Türklük, Alevilik / Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri; Martin van Bruinessen; 2000 İletişim Yayınları ISBN 9754707987
- Ağa, Şeyh, Devlet; Martin van Bruinessen; 2003 İletişim Yayınları ISBN 9754709416
- Kürt Milliyetçiliğinin Kökenleri; Abbas Vali; 2005 Avesta Yayınları ISBN 9758637940
- Kürt Sorununu Yeniden Düşünmek Yanlış Giden Neydi? Bundan Sonra Nereye?; Mustafa Akyol, 2006 Doğan Kitapçılık ISBN 9752934455
- Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi; Wadie Jwaideh; İletişim Yayınları ISBN 9754701709
