Wrocławskie Stare Miasto
Z Wikipedii
Stare Miasto - najstarsza część lewobrzeżnego Wrocławia, wywodząca się z trzynastowiecznego miasta lokacyjnego.
Spis treści |
[edytuj] Rozwój przestrzenny
Najstarszą część Wrocławia stanowi zasiedlony co najmniej od IX wieku Ostrów Tumski (wchodzący dziś w obręb dzielnicy Śródmieście), wkrótce powstały towarzyszące mu osiedla na prawym i lewym brzegu Odry. Już w XII wieku isniał na lewym brzegu rzeki plac targowy (w rejonie dzisiejszej Hali Targowej i placu Nankiera). Tereny na północ od dzisiejszego pl. Nankiera i ul. Uniwersyteckiej należały do domeny książęcej i nie wchodziły w skład późniejszego miasta lokacyjnego. Książęta piastowscy osadzili tam Żydów, fundowali klasztory a także posiadali własne dwory.
W XIII wieku dokonano kilkakrotnej lokacji miasta na prawie magdeburskim, przy czym na temat kolejności rozwoju przestrzennego miasta istnieją sprzeczne opinie naukowców. Skąpych informacji dostarczają różnarakie zapiski na temat fundacji, konsekracji kościołów parafialnych (św. Wojciecha, św. Andrzeja i św. Wawrzyńca), a także wykopaliska archeologiczne. Pierwszych lokacji dokonano jeszcze za rządów Henryka Brodatego, zapewne po 1212. Powstały w ten sposób kolejno dwa założone na ortogonalnej siatce geometrycznej osiedla: określane w 1214 jako Skultetas a w 1226 jako Civitas Wratislaviensis (Miasto Wrocławskie) oraz istniejące od około 1230 Novum Forum (Nowy Targ). Prawdopodobnie pierwsze z nich zajmowało obszar w rejonie ulic Piaskowej, św. Katarzyny, Wita Stwosza i Łaciarskiej (a zatem wokół dzisiejszego Nowego Targu), zaś drugie (mimo zbieżności nazw) - wokół placu znanego dziś jako Rynek. Granicę jurysdycji osiedli wyznaczała najprawdopodobniej dzisiejsza ul. Szewska. Inna hipoteza mówi, że wraz z założeniem dzisiejszego Rynku nastąpiło wytyczenie miasta w obrębie istniejącej do dziś Fosy, zaś później przejściowo je pomniejszono.
W czasie najazdu mongolskiego w 1241 osiedla uległy zniszczeniu, a odbudowano je przeprowadzając ponowną lokację, łącząc je w jedno miasto i otaczając obrębem obronnym przebiegającym w linii dzisiejszej Trasy W-Z. Zapewne połączenie wytyczonych wcześniej miast spowodowało zaburzenie siatki geometrycznej między Rynkiem a Nowym Targiej. Już w 1261 rozszerzono miasto do nowej, zewnętrznej Fosy, a w 1263 założono niezależne Nowe Miasto, włączone do głównego miasta w 1327.
Niewielkie rozszerzenia terenu miasta miały miejsce, gdy rozbudowywano fortyfikacje. Dopiero w związku z decyzją o ich zburzeniu w 1808 rozszerzono Wrocław poza obszar Starego i Nowego Miasta.
W czasie II wojny światowej Stare i Nowe Miasto uległy silnym zniszczniom. W czasie odbudowy położono ze względów ideologicznych nacisk na zachowanie obiektów pochodzących z epoki gotyku, a zatem z czasów rządów piastowskich. Wiele bardziej uszkodzonych, lecz nowszych obiektów rozebrano, aby pozyskać cegłę. Poza gotyckimi kościołami odbudowa koncentrowała się wpierw na okolicach Rynku, dążąc do odtworzenia stanu z początku XIX wieku. Następnie zrezygnowano z historyzującej zabudowy, wznosząc budynki mieszkalne o charakterze modernistycznym.
Obecnie oba dawne miasta posiadają status osiedla Stare Miasto, należnego do dzielnicy o tej samej nazwie.
[edytuj] Ważniejsze obiekty architektoniczne Starego Miasta
[edytuj] Architektura historyczna do 1808
- Ratusz
- kościoły parafialne i pomocnicze kościoły miejskie:
- św. Wojciecha (do 1226), później klasztorny dominikanów
- św. Marii Magdaleny, dawniej św. Andrzeja, farny, po 1526 protestancki, obecnie polskokatolicki
- św. Elżbiety, dawniej św. Wawrzyńca, farny, po 1526 protestancki, obecnie ponownie katolicki
- św. Barbary, po 1526 protestancki, od 1963 cerkiew
- kościół św. Krzysztofa, po 1526 i obecnie protestancki
- zespoły klasztorne
- Kościół św. Wincentego, dawniej św. Jakuba (pl. Nankiera), franciszkanów, później premonstratensów
- Kościół św. Klary i św. Jadwigi (pl. Nankiera), klarysek, później urszulanek
- Kościół św. Macieja (pl. Nankiera/Szewska), szpitalników
- Kościół św. Agnieszki (Szewska), szpitalników, zniszczony
- kościół Bożego Ciała (ul. Świdnicka), joannitów
- kościół św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława (ul. Świdnicka), augustianów-eremitów, później franciszkanów
- kościół św. Antoniego (ul. św. Antoniego), franciszkanów, później elżbietanek i następnie salezjan
- kościół Imienia Jezus (pl. Uniwersytecki), jezuitów
- kościół św. Katarzyny (ul. św. Katarzyny), dominikanek
- rezydencje władców
- zamek cesarski, zburzony
- pałac królewski
- kościół Opatrzności Bożej, zwany Dworskim
- Synagoga pod Białym Bocianem
- obiekty handlu i rzemiosła
- Sukiennice i Dom Płócienników (ul. Sukiennice), zburzone
- Wielkie Jatki (ul. Jatki)
- Małe Jatki (ul. Kotlarska/Krowia), zburzone
- stara rzeźnia (ul. Rzeźnicza/ul. Grodzka), zburzona
- słodownia (ul. Widok), w większej części zburzona
[edytuj] Obiekty powstałe po rozszerzeniu miasta
- obiekty użyteczności publicznej
- Opera Dolnośląska (ul. Świdnicka)
- Nowa Giełda (ul. Krupnicza)
- Nowy Ratusz (Rynek-Ratusz)
- Kasa Oszczędności i Biblioteka Miejska, obecnie Biblioteka Uniwersytecka (ul. K. Szajnochy)
- obiekty handlowe
- Hala Targowa (ul. Piaskowa)
- dawny dom handlowy Barasch (Rynek 32)
- dom towarowy Petersdorff (ul. Szewska)
