Walia

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Wales
Cymru


Flaga Walii	Godło Walii

Dewiza: (wal.) Cymru am byth
(Walia na zawsze)

Powierzchnia
• całkowita

76. na świecie
20 779 km²

Liczba ludności
• całkowita (2005)
• gęstość zaludnienia

22. na świecie
2 952 500
142 osób/km²

Jednostka monetarna

Funt szterling (GBP, £)

Strefa czasowa

UTC 0, czas letni: UTC+1

Hymn państwowy

Hen Wlad Fy Nhadau

Zdjęcie satelitarne Walii

Walia (ang. Wales, wal. Cymru) - celtycka kraina historyczna, część składowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Polska nazwa Walia, jest spolszczoną wersją angielskiej nazwy Wales, która jest germańskim egzonimem pochodzącym od germańskiego słowa "Walha" i oznacza nieznajomego lub cudzoziemca. Słowo "Walha" prawdopodobnie wywodzi się od nazwy celtyckiego plemienia Volcae. Walijczycy z kolei nazwają swój kraj Cymru, co prawdopodobnie w języku starowalijskim znaczy "rodak", "krajan".

[edytuj] Ustrój polityczny

W średniowieczu Walia była niezależnym królestwem, obecnie jest integralną częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

W 1267 roku Walia weszła w unię personalną z Anglią. W latach 1535 - 1707 stanowiła dominium korony angielskiej a po 1707 została włączona bezpośrednio do Anglii, jako księstwo. W 1964 utworzono specjalne ministerstwo, przy rządzie brytyjskim, do spraw Walii. W 1967 roku język walijski został prawnie zrównany z angielskim. W referendum dotyczącym uzyskania autonomii, które zorganizowano w 1979 roku, idea zyskała jedynie 12% poparcia mieszkańców. W trakcie kampanii wyborczej 1997 roku, lider Partii Pracy, Tony Blair, przedłożył projekt utworzenia Walijskiego Zgromadzenia Narodowego, o szerokich kompetencjach w odniesieniu do spraw wewnętrznych. W referendum projekt otrzymał 50,3% poparcia głosujących mieszkańców Walii.

W wykonaniu wyborczych obietnic, labourzystowski parlament uchwalił w 1998 roku Government of Wales Act 1998^[1], mocą którego utworzone zostało Walijskie Zgromadzenie Narodowe (ang. National Assembly for Wales, wal. Cynulliad Cenedlaethol Cymru); świadomie zrezygnowano z terminu parlament, dla podkreślenia mniejszego zakresu autonomii. Wyrazem tego stał się choćby fakt iż walijskie Zgromadzenie nie było władne samo ustalić własnej ordynacji wyborczej, lecz czynił to minister rządu brytyjskiego. Także szczegółowy zakres kompetencji Zgromadzenia był determinowany przez rozporządzenie monarchy brytyjskiego, a więc de facto przez brytyjski rząd, przy czym zastrzeżono iż projekt takiego rozporządzenia musi uzyskać zgodę każdej z izb Parlamentu Zjednoczonego Królestwa; nadto późniejsza zmiana zakresu kompetencji wymagała również zgody Zgromadzenia. Organ ten nie powoływał jednak żadnej odrębnej egzekutywy, zaś jego kompetencje zostały ukształtowane głównie jako wykonawcze. W praktyce ukształtował się jednak zwyczaj wyłaniania specjalnego komitetu wykonawczego, stanowiącego w swej istocie komisję Zgromadzenia.

Pierwsze wybory do Walijskiego Zgromadzenia Narodowego odbyły się 2 maja 1999 roku.

Na skutek opracowanego w 2002 roku przez Zgromadzenie raportu Better Governance for Wales^[2], uchwalono Government of Wales Act 2006^[3], który znacząco wzmocnił pozycję autonomicznych organów Walii. Lokalne prawo wyborcze, jakkolwiek poddane nadal rozstrzygnięciom rządu brytyjskiego, zostało nieco dokładniej sprecyzowane w samym akcie. Utworzona została - na wzór Szkocji - odrębna walijska egzekutywa z Pierwszym Ministrem (ang. First Minister, wal. Prif Weinidog) na czele, powoływanym przez monarchę, ale na wniosek Zgromadzenia. Samo Zgromadzenie stało się w ten sposób przede wszystkim organem prawodawczym, co znalazło swój oddźwięk w zmianie zasad legislacji - Zgromadzenie zostało wprost upoważnione do uchwalania "instrumentów Walijskiego Zgromadzenia Narodowego (ang. Measures of the National Assembly for Wales, wal. Mesurau Cynulliad Cenedlaethol Cymru), podlegających królewskiej sankcji i stanowiących formalne źródło prawa, choć w zakresie legislacji wykonawczej (odpowiednik polskich rozporządzeń), przy zastrzeżeniu supremacji Parlamentu Zjednoczonego Królestwa. Pozostawiono wyżej opisany mechanizm zakreślania kompetencji Zgromadzenia w drodze rozporządzeń królewskich z tą zmianą, że zgodę Zgromadzenia na modyfikację uznano za obligatoryjną w każdej sytuacji.

Całkowitą nowością jest potencjalna możliwość uchwalania przez Zgromadzenie aktów (tj. ustaw - ang. Act of National Assembly for Wales, wal. Deddfau Cynulliad Cenedlaethol Cymru), wymagających formalnej sankcji królewskiej, analogicznie do aktów Parlamentu Zjednoczonego Królestwa. Wykonywanie tej kompetencji uzależnione jest jednak od wyniku referendum, które będzie musiało zostać przeprowadzone na terenie Walii na podstawie królewskiego rozporządzenia. Rozporządzenie to zostanie wydane na zaakceptowany przez obie izby Parlamentu Zjednoczonego Królestwa wniosek Zgromadzenia. Pozytywny wynik referendum spowoduje wygaśnięcie kompetencji do uchwalania obecnych instrumentów. Nawet w razie uzyskania przez Zgromadzenie kompetencji w zakresie władzy ustawodawczej, supremacja Parlamentu Zjednoczonego Królestwa zostanie zachowana.

[edytuj] Geografia

Walia

Walia leży nad Morzem Irlandzkim w południowo-zachodniej części wyspy Wielka Brytania. Od wschodu granica lądowa z Anglią, od południa - morska przez Kanał Bristolski.

Powierzchnia Walii jest wyżynno-górzysta, prawie całą powierzchnię zajmuje pasmo Gór Kambryjskich z najwyższym szczytem - Snowdon, 1085 m n.p.m..

Klimat umiarkowanie ciepły, wybitnie morski o chłodnych latach i łagodnych zimach. średnia temperatura w styczniu na północy to 4°C, na południu 6°C, w lipcu na północy 13°C i 16°C na południu. Średnia roczna suma opadów ok. 1000 mm, na zachodnich zboczach gór opady dochodzą nawet do 1800 mm i więcej.

Roślinność głównie trawiasta, występują liczne wrzosowiska a w środkowej Walii lasy.

Główne rzeki: Wye, Usk, Severn, Tywi i Dee.
Największe miasta: Cardiff, Swansea, Newport, Rhondda, Barry
Główne porty morskie: Holyhead, Fishguard, Swansea, Milford Haven, Cardiff
Parki narodowe: Snowdonia, Pembrokeshire Coast, Brecon Beacons.

[edytuj] Gospodarka

Przemysł skupiony jest w południowo-wschodniej Walii na wybrzeżu Kanału Bristolskiego, w tzw. Zagłębiu Południowowalijskim (południowowalijskie zagłębie węglowe było w końcu XIX w. jednym z największych w świecie producentów węgla kamiennego, również do lat 70. jednym z najważniejszych w Wielkiej Brytanii). Wydobycie węgla kamiennego, przemysł metalurgiczny (hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych jak aluminium, miedź, cyna, nikiel), przemysł petrochemiczny (rafinerie w Milford Haven i Swansea), elektrotechniczny, maszynowy, metalowy, chemiczny, włókienniczy i spożywczy. Współcześnie przemysł ciężki odgrywa coraz mniejszą rolę, gospodarka Walijska (jak i całej Wielkiej Brytanii) obecnie skupia się na sektorze usług.

Mimo iż większość powierzchni Walii zajmują tereny rolno-hodowlane (grunty orne zajmują ok. 20% powierzchni Walii) z dominacją hodowli bydła i owiec, rolnictwo jednak nie odgrywa istotnej roli w gospodarce Walii.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Walii.

Od 1996 roku Walia jest podzielona na 22 jednostki administracyjne (unitary authorities):

9 hrabstw (counties)
10 hrabstw miejskich (county boroughs)
3 miasta (cities)

[edytuj] Historia

Pierwotna ludność Walii pozostawiła po sobie wielkie budowle megalityczne. Później obszar ten zajęli Celtowie. Rzymianie okupowali obszary Walii od I do V wieku n.e. Pomimo późniejszych najazdów Jutów, Anglów i Sasów, Walia zachowała swą odrębność. W VIII wieku n.e. plemiona walijskie zdołały się obronić przed sąsiedzką inwazją Anglosasów. Kiedy jednak Anglię najechał Wilhelm Zdobywca (1066), jego normańska armia wdarła się do Walii i rozpoczęła okupację. W 1282 roku dokonała się ostateczna aneksja Walii przez Anglię. W 1301 roku król Edward I nadał swemu synowi, Edwardowi II, tytuł księcia Walii, w geście, który miał świadczyć o jedności i związkach między nią i Anglią. Tytuł księcia Walii przysługuje tradycyjnie najstarszemu synowi brytyjskiego władcy, będącemu następcą tronu Zjednoczonego Królestwa.

W 1400 roku walijski książę Owen Glendower wzniecił powstanie przeciwko Anglii, usuwając Anglików z większości terenów Walii w zaledwie cztery lata. W 1410 powstanie zostało stłumione. W 1485 roku królem Anglii został Henryk VII. Jako Walijczyk i pierwszy władca z rodu Tudorów uczynił rządy Anglii bardziej znośnymi dla Walijczyków. Jego syn, Henryk VIII połączył Anglię i Walię unią w roku 1536.

XIX-wieczna rewolucja przemysłowa zmieniła oblicze Walii, zagrażając tradycyjnemu sposobowi życia walijskich farmerów i pasterzy. Obecnie odradzający się walijski język i kultura wzmocniły poczucie jedności narodowej Walijczyków, czemu sprzyja polityka Wielkiej Brytanii w ostatnich latach.