Pancerniki typu Pierieswiet
Z Wikipedii
Pancerniki typu Pierieswiet to typ trzech rosyjskich pancerników generacji przeddrednotów z okresu wojny rosyjsko-japońskiej i I wojny światowej, a także nazwa głównego okrętu typu. Dwa z nich służyły także pod banderą Japonii.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Koncepcja leżąca u podstaw powstania pancerników typu Pierieswiet była zbliżona do późniejszej klasy krążowników liniowych - miały one w założeniu być szybsze od ówczesnych pancerników generacji przeddrednotów oraz posiadać większy zasięg pływania i lepsze własności morskie, kosztem słabszego uzbrojenia i opancerzenia. Dzięki temu, oprócz działań w składzie eskadr liniowych, miały być zdolne do samodzielnych działań rajderskich na oceanach przeciw żegludze przeciwnika, zwłaszcza przeciw Wielkiej Brytanii, która uważana była wówczas za potencjalnego wroga. Przy tym, koncepcja tych pancerników była wzorowana na brytyjskich pancernikach typu Balfour z 1893 (uzbrojenie: 4 działa 254 mm, prędkość 19 w).
Dwa pancerniki - "Pierieswiet" i "Oslabja" zostały zamówione w ramach programu rozbudowy floty z 1895 roku i budowę ich rozpoczęto 22 listopada 1895 (9 listopada 1895 w kalendarzu juliańskim). Następnie jeszcze zamówiono trzeci nieco ulepszony pancernik "Pobieda" w ramach programu rozbudowy floty dla Dalekiego Wschodu; budowę rozpoczęto 18 maja 1898, lecz oficjalne jej rozpoczęcie miało miejsce dopiero 9 lutego 1899 (kal. jul.). "Pierieswiet" jako pierwszy rozpoczął próby morskie w listopadzie 1899, "Pobieda" w 1901, a "Oslabja" (jako jedyna budowana w stoczni państwowej) dopiero w 1902. Koszt budowy okrętów wynosił od 10,05 ("Pobieda") do 11,34 ("Oslabja") mln rubli.
Daty poniżej w kalendarzu juliańskim:
| Nazwa | oficjalne rozpoczęcie budowy, stocznia | wodowanie | wejście do służby |
| "Pierieswiet" (Пересвет) | 9. 11. 1895, Zakłady Bałtyckie, St.Petersburg | 7. 5. 1898 | 1901 |
| "Oslabja" (Ослябя) | 9. 11. 1895, Nowoje Admiraltiejstwo, St.Petersburg | 27. 10. 1898 | 1902 |
| "Pobieda" (Победа) | 9. 2. 1899, Zakłady Bałtyckie, St.Petersburg | 17. 5. 1900 | 1902 |
[edytuj] Opis i ocena
Pancerniki typu Pierieswiet stanowiły okręty o ciekawych charakterystykach, niemniej jednak gorzej od typowych pancerników nadawały się do walki eskadr pancerników, do czego w końcu zostały użyte. Ich główną wadą była mała powierzchnia opancerzenia burt, składającego się z pasa pancernego na linii wodnej i cieńszego pasa nad nim. Nieopancerzone były m.in. wysokie na aż ok. 9 metrów burty części dziobowej. Co więcej, okręty od początku były przeciążone konstrukcyjnie i ich główny pas pancerny kończył się jedynie 40 cm nad wodą, a przy maksymalnym ładunku węgla, znajdował się w całości pod wodą (wśród przyczyn szybkiego zatonięcia "Oslabii" była mała powierzchnia opancerzenia i przeciążenie dodatkowym węglem). Działa kalibru 254 mm były słabsze od powszechnie wówczas stosowanych 305 mm, przy tym na skutek małej wytrzymałości luf trzeba było używać zmniejszonych ładunków prochowych i spadała donośność ognia.
Maszyny pancerników okazały się mało ekonomiczne, przez co nie sprawdziły się nadzieje na duży zasięg (dobowe zużycie węgla 100-114 t przy prędkości 12 w, podczas gdy pancernik "Cesarewicz" - 76 t). Ich prędkość nie przewyższała mimo to prędkości nowo budowanych pancerników. Zaletą były dobre własności morskie - nietypową cechą architektury pancerników było zastosowanie podniesionego pokładu dziobowego, przechodzącego w dach nadbudówki mieszczącej kazamaty dział na śródokręciu, co zmniejszało zalewanie wieży dziobowej. Przez to, trzykominowa sylwetka okrętów przypominała nieco krążowniki pancerne, które powstały również w celu zwalczania komunikacji morskiej. Mimo, iż w efekcie nie miały przewagi prędkości nad współczesnymi im pancernikami, przez swoje założenia projektowe typ Pierieswiet można uznać za jeden z protoplastów klasy krążowników liniowych, która pojawiła się dekadę później, wraz z pojawieniem się drednotów.
Wbrew swoim charakterystykom, pancerniki typu Pierieswiet zostały użyte podczas wojny rosyjsko-japońskiej jak zwykłe pancerniki działające w ramach eskadry, narażone na ostrzał z ciężkich dział. Nie wykorzystano natomiast możliwości prowadzenia przez nich działań rajderskich, co odciągałoby część sił japońskich, mimo, że pancernik "Oslabja" w chwili wybuchu wojny znajdował się w dogodnym rejonie. Podkreśla się także, że podczas bitwy pod Cuszimą "Oslabja" mogła być znacznie lepiej wykorzystana i mniej narażona na ciosy, gdyby utworzono osobny szybki zespół uderzeniowy wraz z 4 nowymi pancernikami typu Borodino.
[edytuj] Skrócone losy okrętów
W nawiasach daty w kalendarzu juliańskim.
[edytuj] "Pierieswiet" i "Pobieda"
[edytuj] W I Eskadrze Oceanu Spokojnego
Po wejściu do służby, "Pierieswiet" w październiku 1901 wypłynął z Kronsztadu na Bałtyku na Daleki Wschód, w skład Eskadry Oceanu Spokojnego i po remoncie w Tulonie z powodu wejścia na mieliznę w cieśninach duńskich, w kwietniu 1902 zawinął do bazy Port Artur. Pływał następnie do Władywostoku, Japonii i Korei. W 1904 był okrętem flagowym kontradmirała Pawła Uchtomskiego.
"Pobieda" po wejściu do służby wzięła w 1902 udział w rewii morskiej w Rewelu, a następnie w Spitehead w Wielkiej Brytanii. W listopadzie 1902 wypłynęła z Libawy na Bałtyku na Daleki Wschód, w skład Eskadry Oceanu Spokojnego i w czerwcu 1903 zawinęła do bazy Port Artur.
Podczas wojny japońsko-rosyjskiej oba pancerniki brały udział w walkach z japońską flotą pod Port Artur, a następnie w obronie twierdzy. Podczas rozpoczynającego wojnę ataku japońskich torpedowców w nocy z 8 na 9 lutego 1904 nie odniosły uszkodzeń. 9 lutego (27 stycznia) wzięły udział w bitwie z podchodzącymi głównymi siłami japońskiej floty, podczas której "Pobieda" została frafiona dwoma pociskami 305 mm i 76 mm, które nie wywołały większych uszkodzeń. 22 marca podczas ostrzeliwania Port Artur przez japońskie siły głowne, oba pancerniki odpowiadały ogniem pośrednim zza masywu górskiego (i według relacji rosyjskich, trafiły jednym pociskiem pancernik "Fuji"). 26 marca "Pierieswiet" uszkodził lekko dziobem w kolizji pancernik "Sewastopol" i sam też odniósł uszkodzenia. Podczas wyjścia eskadry w morze 13 kwietnia (31 marca), po zatonięciu pancernika "Pietropawłowsk" na minie, również "Pobieda" wpadła na minę koło Port Artur i odniosła uszkodzenia. Przez dziurę dostało się do kadłuba 550 ton wody i okręt następnie był do połowy czerwca remontowany w Port Artur za pomocą kesonu.
"Pierieswiet" i "Pobieda" wzięły udział w nieudanej próbie przebicia sie do Władywostoku 23 czerwca 1904, a następnie w bitwie na Morzu Żółtym 10 sierpnia 1904. Podczas tej bitwy "Pierieswiet" odniósł poważne uszkodzenia od pocisków, otrzymując ok. 40 trafień. Okręt nabrał przechyłu i zatopieniu uległa część przedziałów. Uszkodzenia odniosła też "Pobieda". Na obu okrętach uszkodzeniu uległa część artylerii, w tym po 1 dziale 254 mm. Straty wyniosły na "Pierieswiecie" 13 zabitych, 69 rannych, na "Pobiedzie" 4 zabitych, 29 rannych. "Pierieswiet" wystrzelił m.in. 109 pocisków artylerii głównej, a "Pobieda" 115. Po niepowodzeniu próby przebicia się, oba okręty powróciły do Port Artur.
Po bitwie, aktywność rosyjskiej floty spadła prawie do zera, a część załóg i dział zdemontowanych z pancerników służyła na froncie lądowym wokół twierdzy. Od września 1904 Japończycy podjęli ostrzał okrętów stojących w porcie przez działa 120 mm i "Pierieswiet" otrzymał w tym miesiącu 17 trafień, a "Pobieda" 14. Od 2 października ostrzał bazy podjęły ciężkie działa lądowe i tego dnia "Pierieswiet" został uszkodzony 9 pociskami 280 mm, a 11 października 11 pociskami. Mimo zmian pozycji "Pobiedy" wewnątrz portu, 28 października została uszkodzona pierwszym pociskiem 280 mm, a 12 listopada następnym. Aktywność w tym okresie podejmowały kutry parowe pancerników, m.in. stawiając miny. Po zdobyciu przez Japończyków punktu obserwacyjnego na górze Wysokiej, 7 grudnia "Pierieswiet" został trafiony ok. 20 pociskami 280 mm, po czym samozatopiony na płyciźnie z powodu pożaru. Tego samego dnia "Pobieda" została trafiona 23 pociskami i zatonęła na płyciźnie.
[edytuj] W służbie japońskiej
Po zajęciu Port Artur, Japończycy 30 października 1905 podnieśli "Pobiedę" i po remoncie w latach 1906-1908, wcielili do swojej floty pod nazwą "Suwo". 28 sierpnia 1912 został przeklasyfikowany na okręt obrony wybrzeża I klasy. Na początku I wojny światowej pod flagą wiceadmirała Kato uczestniczył w działaniach przeciw niemieckiej bazie w Chinach Tsingtao (Qingdao) i jej ostrzale. Następnie używany jako okręt szkolny. W kwietniu 1922 został wycofany ze służby. 13 lipca 1922 podczas zdejmowania płyt pancernych, okręt przewrócił się na burtę i zatonął w porcie, następnie został rozebrany.
12 czerwca 1905 Japończycy podnieśli "Pierieswiet" i po naprawach wcielili do swojej floty pod nazwą "Sagami". Uczestniczył w paradzie zwycięstwa w Zatoce Tokijskiej, po czym w latach 1906-1909 przeszedł kapitalny remont. 28 sierpnia 1912 został przeklasyfikowany na okręt obrony wybrzeża I klasy. Podczas I wojny światowej, w 1916 Japonia odsprzedała go Rosji za 7 mln jenów.
[edytuj] Dalsza służba "Pierieswieta"
9 kwietnia (27 marca) 1916 "Sagami" został we Władywostoku przemianowany z powrotem na "Pierieswiet" i wcielony do rosyjskiej służby, przeklasyfikowany na krążownik pancerny. W czerwcu 1916 wpadł na skały podwodne przed Władywostokiem i został z nich zdjęty dopiero z pomocą Japończyków, po czym był w sierpniu remontowany w Maizuru w Japonii. Po remoncie, w listopadzie 1916 wypłynął do Rosji z przeznaczeniem dla Floty Oceanu Lodowatego, przez Kanał Sueski. Po wypłynięciu z Port Saidu, 4 stycznia 1917 (22 grudnia 1916) o 17.30 "Pierieswiet" wpadł na dwie miny postawione w grudniu przez niemiecki okręt podwodny U-73. Doszło też do wybuchu dziobowej komory amunicyjnej i okręt szybko zatonął o 17.47, ok. 10 mil morskich od Port Saidu. Zginęło 566 marynarzy, uratowano 243.
[edytuj] Służba - "Oslabja"
Po wejściu do służby, "Oslabja" w sierpniu 1903 wypłynęła z Kronsztadu na Bałtyku z przeznaczeniem na Daleki Wschód. Po drodze, na skutek uszkodzenia na skałach, była remontowana w Spezii, następnie dołączyła do zespołu kadm. A. Wireniusa, zmierzającego do Port Artur. O wybuchu wojny japońsko-rosyjskiej zespół dowiedział się w Dżibuti, po czym został skierowany z powrotem na Bałtyk, gdzie dotarł w kwietniu 1904. Pancernik następnie wszedł w skład organizowanej z Floty Bałtyckiej II Eskadry Oceanu Spokojnego, mającej udać się na odsiecz I Eskadrze w Port Artur. "Oslabja" została flagowym okrętem kontradmirała D. Felkerzama dowodzącego 2. zespołem pancerników, w skład którego wchodziły starsze i słabsze pancerniki. W październiku 1904 II Eskadra wypłynęła z Libawy. "Oslabja" wraz z głównymi siłami wiceadm. Rożestwieńskiego popłynęła wokół Afryki. 23 maja 1905, przed osiągnięciem Cieśniny Koreańskiej, na pokładzie "Oslabji" zmarł kadm. Felkerzam, a dowodzenie 2. zespołem objął komandor W. Ber.
27 maja 1905 doszło do bitwy pod Cuszimą. Wykonując rozkazy głównodowodzącego wiceadm. Rożestwienskiego, niedługo przed godz. 14 "Oslabja", będąca czołowym okrętem w lewej kolumnie, musiała zastopować w celu dołączenia do prawej kolumny pancerników i unieruchomiony okręt został wówczas trafiony kilkoma ciężkimi pociskami, stając się jednym z dwóch pierwszych celów japońskich. Na skutek dalszego ostrzału, zatopieniu uległo kilka przedziałów dziobowych. Z akcji została wyłączona dziobowa wieża artylerii głównej i część dział 152 mm. Około 14.20 pancernik wyszedł z szyku, z przechyłem na lewą burtę i przegłębieniem na dziób oraz z pożarem, po czym w miarę zalewania dalszych pomieszczeń, także przez kazamaty lewej burty, ok. 14.40 przewrócił się na lewą burtę i zatonął, jako pierwszy okręt w tej bitwie. Zginęły 504 osoby, wraz z rannym dowódcą W. Berem. Uratowano 376 ludzi (z tego dalszych 27 zginęło w toku bitwy).
[edytuj] Dane techniczne:
- wyporność: projektowa - 12.674 t, pełna - 14.790 t.
- wymiary:
- długość: 132,4 m
- szerokość: 21,8 m
- zanurzenie: 7,93-8,43 m
- siłownia: 3 pionowe 3-cylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy łącznej 14.500 KM, 30 kotłów parowych wodnorurkowych Belville, 3 śruby napędowe
- szybkość maksymalna: 18-18,5 węzła
- zapas paliwa: 1046 t., max. 2058 t. węgla
- zasięg przy prędkości: 5000 mil morskich / 12 w
- załoga: 778
Uzbrojenie:
- 4 działa kaliber 254 mm Zakładów Obuchowskich wz.1891 w wieżach na dziobie i rufie (2xII)
- długość lufy L/45 (45 kalibrów), masa pocisku 225 kg, kąt podniesienia 35°, donośność 16-21 km (zapas po 80 pocisków na działo)
- 11 dział kaliber 152 mm Canet wz.1891 w kazamatach oraz na dziobie
- długość lufy L/45, masa pocisku 41,5 kg, donośność 11 100 m (po 180 pocisków na działo - inne dane 220)
- 20 dział 75 mm Canet wz.1891, L/50 w stanowiskach burtowych (po 300 pocisków na działo)
- 20 dział 47 mm wz.1896 Hotchkiss
- 6 dział 37 mm wz.1896 Hotchkiss (można było je ustawić na kutrach i szalupach)
- + 2 działa 63,5 mm Baranowskiego wz.1882 dla oddziałów desantowych
- 5 wyrzutni torpedowych 381 mm (1 stała nadwodna dziobowa, 2 ruchome nadwodne burtowe, 2 stałe podwodne burtowe)
- 2 parowe kutry torpedowe z wyrzutnią torped
- 2 kutry parowe z miotaczami min i minami wytykowymi
- 50 min morskich
Opancerzenie: (stal Harveya, "Pobieda" - stal chromoniklowa)
- burty
- pas pancerny na linii wodnej: 178-229 mm (wymiary: 95x2,4 m)
- dolna część pasa pancernego: 102-127 mm
- górny pas pancerny: 102 mm (wymiary: 57,3x2,2 m)
- kazamaty: 127 mm, od góry 51 mm
- pokład pancerny: 51-76 mm
- wieże dział artylerii głównej: 229 mm, od góry 38 mm
- barbety: 203 mm
- tarcze dział 152 mm: 63 mm
- stanowisko dowodzenia: 152 mm ("Pobieda" - 229 mm)
- masa: 2900 t.
[edytuj] Literatura
- В.Я.Крестьянинов, С. В. Молодцов: "Броненосцы типа "Пересвет"", Morskaja Kollekcja 1/1998
