Krążownik pancerny

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Niemiecki krążownik pancerny "Scharnhorst" z 1907

Krążownik pancerny (krążownik opancerzony) - klasa dużych okrętów artyleryjskich, powstała pod koniec XIX wieku, zanikła po I wojnie światowej.

Krążowniki pancerne były jedną z dwóch gałęzi rozwoju krążowników na przełomie XIX i XX wieku. Już od czasu powstania klasy krążowników, oprócz lekko opancerzonych krążowników pancernopokładowych istniały też krążowniki z pełniejszym opancerzeniem, wywodzące się z pancernych fregat. Koncepcja krążowników pancernych została ostatecznie ukształtowana przez francuską tzw. Młodą Szkołę (Jeune Ecole) pod koniec lat 80. XIX wieku jako okrętów służących do oceanicznych działań krążowniczych - zwalczania żeglugi nieprzyjaciela na liniach komunikacyjnych (działania rajderskie). W praktyce służyły one, podobnie jak krążowniki lekkie (pancernopokładowe), do prowadzenia rozpoznania na rzecz floty liniowej oraz jej ubezpieczenia, a także do ochrony własnych linii komunikacyjnych przed rajderami wroga. Były one większe, lepiej opancerzone i uzbrojone od krążowników pancernopokładowych, lecz nieco od nich wolniejsze. Krążowniki pancerne były porównywalnych rozmiarów lub niewiele mniejsze od ówczesnych pancerników klasy przeddrednotów, lecz były słabiej opancerzone i uzbrojone, za to szybsze. Miały również z reguły większy zasięg. W efekcie, ich uzbrojenie i opancerzenie pozwalało na walkę z okrętami wszystkich klas, poza okrętami liniowymi.

Za pierwszy typowy krążownik pancerny uważa się francuski "Dupuy de Lome", który rozpoczęty w 1888, wszedł do służby w 1895 roku. W tym samym roku wszedł też do służby rosyjski "Riurik". Jako krążowniki pancerne klasyfikowano później też wcześniejsze krążowniki z pełniejszym opancerzeniem. Krążowniki pancerne z przełomu wieków miały zwykle wyporność ok. 9 000 - 12 000 ton, szybkość 18-20 w. Szczyt rozwoju tej klasy okrętów nastąpił w latach 1906-1908. Wyporność ich sięgnęła wówczas 14 000 - 16 000 ton, szybkość - 22-23 węzłów. W tym czasie jednak zaprzestano budowy jednostek tej klasy. Okazało się, że krążowniki pancerne stanowią zbyt duży i słabo opancerzony cel, a z kolei kaliber ich dział był niewystarczający do walki z nowoczesnymi okrętami liniowymi - drednotami. Również ich przewaga szybkości nad drednotami była niewielka. Zasadnicze cechy krążowników pancernych, czyli silne uzbrojenie i prędkość wiekszą od pancerników, przy słabszym pancerzu, otrzymały natomiast okręty nowo powstałej wówczas klasy krążowników liniowych (można powiedzieć w uproszczeniu, że krążowniki pancerne w erze przeddrednotów były tym samym, czym krążowniki liniowe przy drednotach).

Typowym uzbrojeniem większości krążowników pancernych były 2 lub 4 działa dużego kalibru i kilkanaście dział kalibru około 152 mm. Na przykład, rosyjski "Riurik" (1895) uzbrojony był w 4 działa 203 mm, 16 dział 152 mm i 6 dział 120 mm; francuski krążownik "Victor Hugo" (1904) miał 4 działa 194 mm i 16 dział 164 mm (w nawiasach, daty wejścia do służby). Włoskie krążowniki typu Garibaldi (1901) miały uzbrojenie mieszane: 1 działo 254 mm, 2 działa 203 mm i 14 dział 152 mm. Słabiej uzbrojone były niektóre z krążowników brytyjskich, np. HMS "Monmouth" miał jedynie 14 dział 152 mm. Działa głównego kalibru rozmieszczone były zwykle w wieżach lub barbetach, po jednej na dziobie i na rufie, działa pomocniczego kalibru w kazamatach na burtach.

Ostatnie krążowniki pancerne miały silniejsze uzbrojenie, rozmieszczone w wieżach: francuski "Waldeck Rousseau" (1906) miał 14 dział 194 mm, brytyjski HMS "Warrior" (1907) - 6 dział 234 mm i 4 działa 190 mm. Niemiecki "Blucher" (1909) miał aż 12 dział 210 mm i 6 dział 150 mm, a rosyjski "Riurik" (II) (1909) miał 4 działa 254 mm, 8 dział 203 mm i 20 dział 120 mm. Najsilniejsze japońskie krążowniki pancerne (klasyfikowane później nawet "na wyrost" jako krążowniki liniowe), jak "Ibuki" (1909) miały 4 działa 305 mm, 8 dział 203 mm i 14 dział 120 mm.

Przekrój poprzeczny typowego krążownika pancernego przełomu XIX i XX wieku. Na czerwono zaznaczony jest pancerz: pokład pancerny, główny pas burtowy i cieńszy górny pas lub kazamaty i maski dział

Opancerzenie krążowników pancernych miało podobny rozkład, jak pancerników: opancerzony był pas burtowy (nie pokrywający całej burty), pokład, wieże uzbrojenia i kazamaty. Opancerzenie to było jednak słabsze, niż pancerników. Pas burtowy miał grubość od 100 do 200 mm, zwykle ok. 150 mm. Pokład pancerny miał zwykle grubość 51 - 76 mm.

Wczesne krążowniki pancerne zostały użyte bojowo w wojnie japońsko-chińskiej 1894 (bitwa u ujścia Jalu) oraz wojnie amerykańsko-hiszpańskiej 1898 (bitwa pod Santiago de Cuba). Znaczącą rolę odgrywały one w wojnie rosyjsko-japońskiej 1904-1905, a władywostocki zespół krążowników prowadził typowe działania rajderskie (bitwa pod Ulsan). W chwili wybuchu I wojny światowej w służbie wciąż znajdowały się 34 okręty tej klasy w Wielkiej Brytanii, 19 we Francji, 14 w USA i Japonii oraz po 9 w Niemczech i Włoszech, jak również kilka w innych flotach. Bitwy morskie I wojny, takie jak bitwa pod Falklandami i bitwa jutlandzka potwierdziły wrażliwość krążowników pancernych w starciu z okrętami liniowymi, a nawet okrętami równorzędnymi (bitwa pod Coronelem).