Oliver Cromwell

Z Wikipedii

Oliver Cromwell (25 kwietnia 1599 - 3 września 1658) - polityk angielski, główna postać angielskiej wojny domowej. Lord Protektor Anglii, Szkocji i Irlandii 1653–1658.

Ojciec - Robert Cromwell, Matka - Elżbieta Stewart z hrabstwa Norfolk. Spokrewniony z Johnem Hampdenem.

Spis treści 1 Przodkowie 2 Młodość 3 Wódz podczas wojny domowej 4 Po wojnie 5 Lord Protektor 5.1 Ciekawostka

[edytuj] Przodkowie

Pochodził z rodziny szlacheckiej, która wybiła się i wzbogaciła w XVI wieku dzięki Thomasowi Cromwellowi, urzędnikowi na dworze kardynała Wolseya, a potem pierwszego ministra Henryka VIII. Można mówić o ogromnym awansie społecznym tejże rodziny, gdyż ojciec Thomasa, Walter, parał się jeszcze rzemiosłem. Wielkie bogactwo i majątek Thomas zbił na akcie supremacji Henryka VIII wydanym w roku 1534 i idącą za tym sekularyzacją, czyli konfiskatą mienia kościelnego. Niezwykle ważnym szczegółem w historii jego i Anglii jest adopcja swojego siostrzeńca, syna swojej siostry Katarzyny i kupca Morgana Wiliamsa, Ryszarda Williamsa, który w ten sposób przyjął nazwisko Cromwell. Został on pasowany na rycerza przez ostatniego męskiego króla z dynastii Tudorów i obdarzony maleńkim hrabstwem Huntingdon. Sam Thomas zrobił to niemal w ostatniej chwili, gdyż niedługo potem został ścięty.

[edytuj] Młodość

Oliver Cromwell wykształcenie odebrał w huntingdońskim kolegium. 23 kwietnia 1616 wyjechał na uniwersytet w Cambridge, jednak musiał go opuścić po roku, gdyż właśnie wtedy zmarł jego ojciec, a Oliver zmuszony był do zaopiekowania się rodzinnym majątkiem i młodszym rodzeństwem. Warto odnotować przy tym, że do nauki nie przykładał się zbytnio, nie znał żadnego języka obcego, nawet z łaciną miał problemy. Wyróżniał się za to w jeździe konnej, walce na kije i piłce nożnej. Na jego poglądy i osobowość istotny wpływ wywarł Tomasz Beard – nauczyciel z kolegium huntingdońskiego, uczony autor pism i prac teologicznych, zagorzały purytanin.

Za czasów Olivera jego rodzina straciła już dawny prestiż i pozycję, którą miała w XVI wieku, utrzymując jedynie status średniej szlachty. Przyczynił się do tego stryj Olivera, wnuk Ryszarda, noszący to samo imię co nasz podmiot: Oliver Cromwell. Prowadził on pańskie życie i wystawnie przyjmował króla Jakuba I Stuarta. W 1627 wyjechał z Huntingdon.

O. Cromwell młodszy był niezwykle radykalnym purytaninem o głębokiej religijności . Pomiędzy 1627 a 1640 przeżył podobno iluminację, słyszał głos Boży i miał widzenia, poprzez które, Bóg pomógł mu, jak twierdził, wybrać właściwą drogę.

W 1620 wyjechał do Londynu, gdzie oprócz przyszłej żony, Elżbiety Bourchier, zyskał doświadczenie prawnicze, a dzięki swej gorliwości protestanckiej i zdolnościom oratorskim - mocną pozycję wśród sąsiadów.

W 1628 został wybrany po raz pierwszy na reprezentanta hrabstwa Huntingdon do Izby Gmin. W wyniku rychłego rozwiązania parlamentu przez króla Karola I nie miał możliwości większego wykazania się.

Nie wyróżnił się również niczym specjalnym podczas jedenastoletniej tyranii, oprócz odrzucenia w 1631 tytułu rycerskiego. Po za tym biernie przypatrywał się sytuacji w kraju i poczynaniom monarchy, biorąc pod uwagę co najwyżej wyjazd do Ameryki. Jego rozrywką była przede wszystkim hodowla koni, polowania, lektura dzieł purytańskich i przede wszystkim poznawanie tajników strategii i techniki wojennej Gustawa Adolfa, bohatera protestantów. Zwłaszcza to ostatnie miało mieć decydujące znaczenie w czekających Anglię, Szkocję i Irlandię ciężkich chwilach.

[edytuj] Wódz podczas wojny domowej

Po zwołaniu 13 kwietnia 1640 parlamentu, który przeszedł do historii pod nazwą Krótkiego, został kolejny raz wybrany jako poseł do Izby Gmin. Ponowne zwołanie parlamentu 5 listopada 1640 (Długi Parlament) nie niosło za sobą zmian personalnych, przez co Oliver Cromwell zasiadł również w nim. Dał się tam poznać jako doskonały mówca. Wyrażał głośno to, co mówili wszyscy. Zjednało mu to sympatie i poparcie. Startował praktycznie jako szlachetka znikąd, zaś po kilku miesiącach był powszechnie szanowany i mający ugruntowaną, choć jeszcze nie silną pozycję. Nie można przy tym pominąć jego zażyłości z Johnem Hampdenem i znajomości z Johnem Pymem.

Po wypowiedzeniu wojny Parlamentowi przez Karola I 22 sierpnia 1642 pod Nottingham i mobilizacji sił tego pierwszego, Cromwell stanął pod jego sztandarami. Początkowo miał pod sobą zaledwie 60 kawalerzystów z własnego hrabstwa. Jako pierwszy otwarcie mówił o złym przygotowaniu wojsk przedstawicielstwa stanowego Anglii, głośno wytykał mu błędy, choć czynił to z troską i pokorą a nie z wyniosłością i pychą. Już w sierpniu mówił o ludziach „oddanych sprawie", którzy by się „bali się Boga i mieli sumienie". Cromwell rozumiał, że rzemieślnicy, wieśniacy i kupcy, nigdy nie uczestniczący w żadnych potyczkach z wyjątkiem ulicznych burd, nie mogą stawić czoła świetnie wyszkolonym i walczącym o własną pozycję szlachcicom, odważnym, honorowym i stanowczym, świetnie dowodzonym m.in. przez księcia Ruperta. Parlament potrzebował karnych fanatyków, których mógłby przeciwstawić zdeterminowanym rojalistom, a Cromwell umiał ich przyciągnąć. Pierwszy i główny pobór odbył się z terenów tzw. Asocjacji Wschodniej (zjednoczenie 6 hrabstw dla wspólnej ochrony swoich interesów). Zapewnił wodzowi zarówno ludzi, jak i pieniądze.

W początku 1643 został pułkownikiem; w zasadzie jego pułk był podwójny gdyż liczył 2000 ludzi. Do kwietnia zwerbował 12 tys. ochotników. Świadczy to o jego doskonałych zdolnościach organizacyjnych. Jego oddziały były silnie zdemokratyzowane, zgodnie z duchem purytanizmu, o awansie decydowały zasługi i przydatność do służby danego kandydata, a nie pochodzenie, zrywał więc z feudalnymi tradycjami.

Podczas wojny w latach 1642-1645, mimo, ze naczelnym dowódcą jego sił był hrabia Manchester, Cromwell odniósł liczne zwycięstwa m.in. 13 maja 1644 pod Graham, 28 lipca 1644 pod Gainsborough, 11 października 1644 pod Winceby, 2 lipca 1645 pod Marston Moor (po tej bitwie książę Rupert nazwał kawalerię Cromwella zaszczytnym mianem „żelaznych boków"). To starcie było definitywnym początkiem końca Karola I. Ostatnia bitwa wojny domowej rozegrała się 14 czerwca 1645 roku pod Naseby i zakończyła się ostatecznym zwycięstwem Parlamentu.

[edytuj] Po wojnie

W tym czasie jednak sam parlament zajmował się głównie sporami religijnymi. Ścierały się w nim dwie frakcje: prezbiterian i independentów; podstawową różnicą między nimi był spór o niezależność Kościoła od władz świeckich, jego demokratyzację i zniesienie hierarchii kościelnej. Było to piętno, jakie odcisnęły na społeczeństwie tzw. wojny biskupie z lat 1639 i 1640. Oprócz tego, parlamentarzyści zastanawiali się nad sposobem pozbycia się armii i jej głównych przywódców, przede wszystkim Cromwella, którzy spełnili już swe zadanie i stali się niewygodni. Zwycięstwo w tych sporach zdobył bardziej umiarkowany odłam purytanów, prezbiterianie, którzy zażądali złożenia przez oficerów ich wyznania wiary. Między innymi w wyniku tych poczynań parlamentu oraz próby jego ugody z pokonanym, a wciąż siejącym intrygi Karolem I, O. Cromwell 6 września 1647 zajął Londyn.

Cromwell zdawał już sobie wtedy sprawę, z tego, czego inni wydawali się nie dostrzegać. Machina rewolucji za bardzo się rozpędziła, pociągnęła za sobą zmiany społeczne, gospodarcze, ustrojowe, religijne i nie można już było jej zatrzymać poprzez próbę przywrócenia starego porządku. Do tego jednak usilnie dążył Parlament, wciąż popierając Stuarta. Po zorientowaniu się w intrygach króla (którego Cromwell do końca 1648 wciąż poważał, szanował, a nawet chronił) oraz nie mogąc znieść ślepego i nonsensownego uporu przedstawicielstwa stanowego, Cromwell 6 grudnia 1647 zmniejszył liczebność parlamentu z około 193 do posłusznych mu 50 osób (Parlament Kadłubowy). Jego postępowanie stało się bardziej radykalne. Chcąc nie chcąc, musiał uchwycić ster władzy i poprowadzić nawę państwową. Musiał także rozwiązać wszystkie problemy związane z biedą i ruiną kraju wynikającą z wojny domowej, problemy religijne i niezadowolenie armii. Jednym z kroków do tego prowadzących, równoznacznym ze spaleniem za sobą mostów, było powołanie Najwyższego Trybunału Sądowego i postawienie przed nim króla, który miał być wspólnym wrogiem wszystkich i przyczyną wszelkich nieszczęść kraju. 30 stycznia 1649 Karol I Stuart, zachowując godność oraz majestat monarchy i człowieka, został publicznie ścięty. Domniemanym komentarzem Cromwella na to miały być słowa „smutna konieczność". Oznaczało to także obalenie angielskiej monarchii i ogłoszenie w Anglii republiki (19 maja 1649).

Między innymi dzięki Cromwellowi zostały uchwalone 9 października 1651 roku „akty nawigacyjne".

[edytuj] Lord Protektor

Postępująca niewydolność Parlamentu Kadłubowego i zastój reform spowodowały zamach stanu 20 kwietnia 1653. Cromwell powołał wtedy tzw. Mały Parlament, który jednak szybko upadł, nie spełniając praktycznie żadnej funkcji. Spowodowało to przyjęcie przez Cromwella 16 grudnia 1653 tytułu Lorda Protektora i wydanie tego samego dnia konstytucji pod tytułem: „Narzędzie rządzenia", która dawała Cromwellowi pełnię władzy.

W czasie swego protektoratu Oliver Cromwell wprowadził wiele reform, m.in. rewizję parlamentu, cenzus majątkowy do zasiadania w nim, zlikwidował i uporządkował w dużej części tzw. „zgniłe miasteczka", zawarł pokój z Portugalią i Holandią oraz sojusz ze Szwecją. Zaprowadził tolerancję wyznaniową, zapewnił ład wewnętrzny dzięki powołaniu świetnej policji. W 1656 zwołał ostatni parlament protektoratu, w którym sam nie mógł jednak odnaleźć właściwego sobie stronnictwa, a przedstawiciele stanów angielskich - zaprzestać sporów między sobą i w pełni zaufać Lordowi Protektorowi. Mimo to w 1657 parlament zaoferował Cromwellowi tytuł królewski w zamian za ograniczenie własnej władzy na rzecz parlamentu. Oznaczałoby to jednak zdegradowanie również roli oficerów, którzy w żaden sposób nie chcieli się na to zgodzić. Ostatecznie poprzestano na nieznacznym powiększeniu kompetencji urzędu protektoratu, zamieniając go w stanowisko dziedziczne. Miało to na celu w przyszłości złamanie zbyt silnej pozycji dyktatury armii. Niestety na to nie starczyło mu już czasu.

3 września 1658, w rocznice zwycięstw pod Dunbar i Worcester, Oliver Cromwell, Lord Protektor Wielkiej Brytanii i Irlandii zmarł. Przedwcześnie postarzały, być może otruty, miał wyrzec słowa: „Dzieło moje skończone". Rzeczywiście, utrwalił wszystkie zdobycze wielkiej rewolucji burżuazyjnej, zmieniając na stałe oblicze Wielkiej Brytanii, która właściwie jemu zawdzięczała swoją niezachwianą pozycję pierwszego mocarstwa świata w XVIII wieku. Współcześni nie potrafili tego docenić. Po restauracji Stuartów w kwietniu 1660 ciało Lorda Protektora zostało wywleczone z grobu, publicznie powieszone, pozbawione czci i zakopane w przypadkowym miejscu na terenie Londynu. Do dzisiaj ciało Olivera Cromwella spoczywa w nieznanym miejscu pod 8 milionową stolicą Wielkiej Brytanii.

[edytuj] Ciekawostka

W 1989 powstała piosenka o Oliverze Cromwellu opisująca najważniejsze wydarzenia z tamtejszej rewolucji. Autorami tekstu są członkowie grupy Monty Pythona, a muzyka to słynny polonez As-dur op. 53 Chopina.

Poprzednik -

Lord protektor Anglii

Następca Richard Cromwell

Poprzednik -

Lord protektor Szkocji

Następca Richard Cromwell