Świętopełk II Wielki

Z Wikipedii

Świętopełk II Wielki (ur. przed 1195 - zm. 11 stycznia 1266) - książę Pomorza Gdańskiego z dynastii Sobiesławiców, najstarszy syn Mściwoja I.

Spis treści 1 Rządy namiestnicze. Zbrodnia gąsawska. 2 Usamodzielnienie Pomorza Gdańskiego 3 Okres wojen 4 Lokacja Gdańska i inne zasługi Świętopełka

[edytuj] Rządy namiestnicze. Zbrodnia gąsawska.

Po śmierci ojca, ok. 1219/1220 otrzymał od Leszka Białego godność namiestnika Pomorza Gdańskiego. W 1223 wraz z bratem Warcisławem wziął udział u boku Leszka Białego, jego brata Konrada Mazowieckiego i innych książąt polskich w krucjacie przeciwko Prusom. Prawdopodobnie wówczas, lub nawet jeszcze wcześniej, przekazał swój gród Santyr biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Ok. 1225 (chronologia niejasna) przyłączył do Pomorza Gdańskiego ziemię słupską, z której wyparł załogi duńskie. Prawdopodobnie jeszcze przed śmiercią swego ojca związał się z Władysławem Odonicem. Siostra Odonica, Eufrozyna, została żoną Świętopełka, z kolei Odonic pojął za żonę Jadwigę – córkę Mściwoja I i siostrę Świętopełka. Ok. 1223 Świętopełk wraz z Odonicem rozpoczęli działania wojenne przeciwko panującemu w Wielkopolsce Władysławowi Laskonogiemu, zajmując stopniowo obszary pograniczne. Spowodowało to reakcję Leszka Białego, który zwołał w 1227 do Gąsawy (na terenie kontrolowanym przez Laskonogiego) ogólnopolski wiec książąt, przedstawicieli episkopatu i rycerstwa. Wiec został przerwany nagłym napadem Odonica wraz posiłkami pomorskimi. Leszek Biały zginął, a książę wrocławski Henryk I Brodaty został ciężko ranny. Najstarsze źródła przypisują odpowiedzialność za tę zbrodnię Władysławowi Odonicowi, ale jeszcze w ciągu XIII wieku - pojawia się opinia, że głównym winowajcą był Świętopełk. Jest możliwe, że wersja ta została rozpowszechniona przez źródła z terenu Wielkopolski w czasie, gdy dzielnicą tą rządzili synowie Odonica - Przemysł I i Bolesław Pobożny.

[edytuj] Usamodzielnienie Pomorza Gdańskiego

Po przedwczesnej śmierci Leszka Białego rozpoczął się okres walk książąt dzielnicowych o Kraków i związany z tym upadek pryncypatu. Dla władcy Pomorza Gdańskiego oznaczało to możliwość usamodzielnienia się. Wcześniejsi przedstawiciele dynastii Sobiesławiców sprawowali władzę jedynie jako namiestnicy książąt-seniorów władających w Krakowie. Teraz Świętopełk przybrał tytulaturę książęcą. Swoim braciom Warcisławowi, Samborowi i Raciborowi wydzielił odrębne dzielnice. Przystąpił do tworzenia własnej hierarchii urzędniczej dla administracji terytorialnej (kasztelanowie) i dworu (wojewoda, podkomorzy, skarbnik itp.), co zapewniło mu poparcie miejscowego możnowładztwa dla idei samodzielności Pomorza Gdańskiego. W 1231 uzyskał dla siebie, swojej rodziny i swojego księstwa protekcję papieską. Nadal aktywnie wspierał chrystianizację Prus. W 1234 wraz z bratem Samborem uczestniczył w kampanii polsko-krzyżackiej, zakończonej zwycięską bitwą z Prusami nad rzeką Dzierzgoń. W związku z misjami pruskimi sprowadził z Krakowa zakon dominikanów, których osadził przy istniejącym w Gdańsku kościele św. Mikołaja. Około 1236/1237 rozszerzył swoje księstwo, przyłączając do niego ziemię sławieńską oraz zajmując gród w Nakle nad Notecią.

[edytuj] Okres wojen

W latach 1237-1238 Świętopełk prowadził wojnę przeciwko koalicji utworzonej przez jego młodszych braci Sambora i Racibora, wspierających ich książąt meklemburskich oraz zakon krzyżacki. Popadł także w konflikt z biskupem kujawskim Michałem, któremu podlegało Pomorze Gdańskie, a książę kujawski Kazimierz odebrał mu gród w Bydgoszczy. W latach 1242-1248 wystąpiła przeciw Świętopełkowi koalicja złożona z Krzyżaków, biskupa kujawskiego, książąt pomorskich Sambora i Racibora, Konrada Mazowieckiego z synami oraz synów Odonica Przemysła I i Bolesława Pobożnego. Początkowo książęta wielkopolscy odebrali mu Nakło, Kazimierz Kujawski Wyszogród a krzyżacy Sartowice. Świętopełk, by się bronić, sprzymierzył się z pogańskimi Prusami i przejściowo także Litwinami. Podczas wojny zginął prawdopodobnie jeden z synów Świętopełka, Jan, a drugi, Mściwój, został oddany krzyżakom jako zakładnik. W 1248 Świętopełk zgodził się odstąpić Krzyżakom należące do Pomorza tereny na wschodnim brzegu Wisły. W latach 1252-1253 doszło do jeszcze jednej wojny między Świętopełkiem a zakonem krzyżackim, po czym zawarto pokój na warunkach proponowanych w 1248. W tym samym czasie zachodniopomorski Barnim I bezskutecznie próbował zagarnąć ziemię sławieńską i słupską. Uspokojenie sytuacji na innych frontach pozwoliło Świętopełkowi w latach 1253-1256 podjąć walkę z synami Odonica i zająć Nakło, ale wobec trudności z jego utrzymaniem, Pomorzanie odstąpili ten gród Wielkopolsce w zamian za okup pieniężny. Z kolei z Kazimierzem kujawskim udało się Świętopełkowi zawrzeć sojusz, dzięki czemu mógł w latach 1257-1259 odeprzeć najazd Bolesława Pobożnego i Warcisława III dymińskiego, których pokonał w bitwie pod Słupskiem.

[edytuj] Lokacja Gdańska i inne zasługi Świętopełka

Za jego czasów nastąpił rozwój gospodarczy Pomorza Gdańskiego. Stołeczny Gdańsk otrzymał prawa miejskie na wzór Lubeki (zarówno określenie zasięgu miasta lokowanego przez Świętopełka, jak i data tej lokacji nie zostały dotąd jednoznacznie ustalone; część badaczy uważa, że lokacja ta odnosi się do terytorium dzisiejszego Głównego Miasta, inni, że chodzi o późniejsze Stare Miasto; podawane są daty od 1236 do 1263). Powstały klasztory: dominikanów w Gdańsku, cysterek w Żarnowcu (była to żeńska filia cystersów z Oliwy) i cystersów w Bukowie koło Darłowa w ziemi sławieńskiej. Był najwybitniejszym władcą z dynastii Sobiesławiców. Potrafił osiągnąć i obronić niezawisłość swojego księstwa oraz przyczynić się do jego rozwoju. Był też pierwszym z polskich władców dzielnicowych, który musiał toczyć ciężkie boje z zakonem krzyżackim. Nowożytni działacze kaszubscy, uważający średniowiecznych władców Pomorza za "książąt kaszubskich", nadali mu przydomek "Wielki".

Władcy Pomorza gdańskiego z dynastii Sobiesławiców (z uwzględnieniem podziałów dzielnicowych).

Sobiesław namiestnik pomorski 1155-1177/80	Sambor I Gdański namiestnik pomorski 1177/80-1205	Mściwój I Gdański namiestnik pomorski 1205-1219/20	Świętopełk II Wielki namiestnik pomorski 1219/20-1227 ks. gdański 1227-1266		Warcisław II ks. gdański 1266-1270	Mściwój II Pomorski ks. pomorski 1270-1294
			Warcisław I ks. świecko- lubiszewski 1227-1227/33	Racibor ks. białogardzki 1233-1262
				Sambor II Tczewski ks. lubiszewski (tczewski) 1233-1269
				Mściwój II Pomorski ks. świecki 1255-1270

Zobacz też: Książęta pomorscy, Książęta gdańscy.