Vitamine D

Vitamine D is een in vet oplosbare vitamine die bijdraagt aan het behoud van normale bloedspiegels aan calcium en fosfor.

Vormen van vitamine D zijn:

• vitamine D₂ of ergocalciferol (C₂₈H₄₄O);
• vitamine D₃ of cholecalciferol (C₂₇H₄₄O).

De best werkzame vorm van vitamine D is echter carciferol, die van vitamine D3 wordt afgeleid in de lever en de nieren. De term vitamine D1 wordt niet meer gebruikt omdat deze stof een mengsel van sterol en calciferol bleek te zijn. Het verschil tussen vitamine D2 en D3 is dat D2 een extra CH₃-groep heeft.

Inhoud 1 Vitamine D, zonlicht en huidskleur 2 Gevolgen van te weinig vitamine D 3 Vitamine D in de voeding 3.1 Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH) 4 Overdosis D 5 Geschiedenis van vitamine D 6 Externe link

[bewerk] Vitamine D, zonlicht en huidskleur

Er bestaan twee vormen van vitamine D. Vitamine D2 wordt afgeleid van ergosterol in de voeding, terwijl vitamine D3 wordt afgeleid uit cholesterol via 7-dehydrocholesterol. Beide vormen van deze vitamine worden eveneens aangemaakt onder invloed van ultraviolet licht van meestal de zon. In delen van de wereld met erg weinig zonlicht bestaat echter de mogelijkheid dat het lichaam te weinig vitamine D aanmaakt. Daarom wordt vitamine D aan verschillende voedingsmiddelen toegevoegd, in Nederland bijvoorbeeld aan margarine. Een tekort aan vitamine D leidt tot de ziekte rachitis.

De actieve vorm van de vitamine is calcitriol, dat in de nieren wordt gemaakt uit hetzij D2 of D3. Calcitriol bindt zich aan een eiwittranscriptiefactor die het tot uitdrukking van een gen reguleert. Het resultaat is het reguleren van de calcium- en fosforniveaus in botweefsel en bloed. Daarbij spelen ook een hormoon en calcitonine een rol.

Omdat het niveau van de fabricage van calcitriol in het lichaam afhangt van de blootstelling aan zonlicht, hebben mensen met een donkere huid die in een klimaat met weinig zonlicht leven, snel een tekort aan vitamine D. Het feit dat mensen met een lichte huid vooral in gebieden met weinig zonlicht wonen, zou een gevolg van de evolutie kunnen zijn, omdat mensen met een lichte huid in deze gebieden minder snel rachitis zullen krijgen dan mensen met een donkere huid.

[bewerk] Gevolgen van te weinig vitamine D

Een tekort aan vitamine D kan ook de volgende aandoeningen veroorzaken:

• osteoporose, ofwel botontkalking een aandoening waarbij de botten erg breekbaar worden;
• osteomalacie, een op rachitis lijkende aandoening waarbij de botten dunner worden in volwassen.
• rachitis, ofwel engelse ziekte bij kinderen, de botten buigen door onder het gewicht tot O of X benen
• myopathie ofwel spierafwijkingen: tekort aan vitamine D leidt tot spierzwakte, bijvoorbeeld moeite hebben met traplopen of opstaan uit een stoel

[bewerk] Vitamine D in de voeding

Levensmiddelen die verrijkt zijn met vitamine D, zijn de belangrijkste bron van deze vitamine in de voeding. In de Verenigde Staten worden sinds de jaren 1930 melkproducten verrijkt. Rachitis kwam tot dan zeer veel voor, maar sindsdien vrijwel niet meer. Tegenwoordig wordt de melk verrijkt met 10 microgram (400 IU) vitamine D per kwart gallon. Een beker van deze melk is voldoende voor een kwart van de dagelijks benodigde dosis voor een volwassene.

In Nederland is dit niet toegestaan en wordt alleen margarine met vitamine D verrijkt.

Voedingsmiddelen waar vitamine D van nature in voorkomt:

• vette vis, zoals zalm, makreel, sardine, paling
• visolie, zoals levertraan
• eidooiers.

[bewerk] Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH)

De Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH-waarde) van vitamine D volgens de Europese etiketteringsrichtlijn is 5 mcg. Deze waarde is ook de waarde waarnaar verwezen wordt als op etiketten van levensmiddelen het percentage van de ADH vermeld staat. Bij deze ADH-waarde wordt echter geen rekening gehouden met de leeftijd of het geslacht van de gebruiker. Dat onderscheid wordt wel gemaakt in de aanbevelingen in een rapport van de Voedingsraad uit 1992 (zie tabel).

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden voor vitamine D in mcg/dag Bron: Gezondheidsraadsrapport Voedingsnormen 2000
	1-3 jaar	4-8 jaar	9-13 jaar	14-18 jaar	19-50 jaar	51-70 jaar	> 70 jaar	Zwanger	Borstvoedend
Man	5	2,5	2,5	2,5	2,5	5-101	12,5-152	-	-
Vrouw	5	2,5	2,5	2,5	2,5	5-101	12,5-152	7,53	7,53
ad. 1. 5 mcg per dag voor de leeftijdscategorie 51-60. Voor de leeftijdscategorie 61-70 is dat 7,5 mcg/dag bij een gebruikelijke zonlichtblootstelling en 10 mcg/dag bij geen blootstelling aan zonlicht ad. 2. Voor de leeftijdscategorie 70+ 12,5 mcg per dag bij een gebruikelijke zonlichtblootstelling en 15 mcg/dag bij geen blootstelling aan zonlicht ad. 3. 7,5 mcg per dag voor zwangeren en zogenden met een lichte huidskleur en een zonlichtblootstelling van ongeveer een kwwartier per dag De weergegeven hoeveelheden moeten dagelijks worden opgenomen via de voeding, dan wel via voedingssupplementen

[bewerk] Overdosis D

Veel te hoge doses vitamine D kunnen tot verlies van calcium uit de botten leiden. Men heeft ook aanwijzingen voor een verhoogde kans op een hartinfarct of atherosclerose gevonden. Langdurige blootstelling aan zonlicht zal echter niet tot een overdosis leiden.

De kans op een chronisch tekort op onder andere vitamine D is vele malen groter dan een overdosis zo blijkt uit intracellulair bloedonderzoek waar men deze waardes vast kan stellen na de stofwisseling en vergelijken met iemand zijn persoonlijke opname grens.

[bewerk] Geschiedenis van vitamine D

Aan het begin van de 19e eeuw wist men al dat zonlicht en levertraan rachitis konden voorkomen. Deze ziekte kwam echter steeds meer voor in noordelijk Europa, omdat de rook uit de schoorstenen van de industriële revolutie de hemel verduisterde.

In de periode 1918-1920 was Edward Mellanby een pionier in het onderzoek naar vitamine D en de rol in rachitis.

Rond de jaren 1930 was veel van de chemie en biologie van het anti-rachitiseffect van levertraan bekend. Men wist dat er vetoplosbare stoffen bij betrokken waren en dat deze konden worden gemaakt door gist met UV-licht te bestralen. De stof die in gist werd ontdekt was calciferol, ofwel vitamine D2. Men had ook ontdekt dat een cholestor-achtige stof door UV in een soortgelijke stof, cholecalciferol of vitamine D3, wordt getransformeerd.

Zowel vitamine D2 als D3 zijn echter niet de meest actieve vorm van vitamine D. Men weet tegenwoordig dat de meest actieve vorm door reacties in de lever en de nier gevormd wordt. Uitgaande van cholecalciferol ontstaat 1α,25-dihydroxycholecalciferol, ook calcitriol genoemd. De vorming van calcitriol wordt gestimuleerd door het parathormoon. Deze stof is de actieve vorm die zorgt voor opname van calcium (kalk) uit de voeding. Dit calcitriol is als een hormoon te beschouwen.

[bewerk] Externe link

• Het voedingscentrum over vitamine D

Vitamine
Overzicht van alle vitamines
Overzicht van alle vitamines B | Overzicht van alle vitamines D
retinol (vitamine A) | thiamine (B1) | riboflavine (B2) | nicotinezuur (B3) | panthotheenzuur (B5) | pyridoxine (B6) | biotine (B8) | foliumzuur (B11) | cobalamine (B12) | ascorbinezuur (C) | ergocalciferol (D2) | cholecalciferol (D3) | alfa-tocoferol (E) | fytomenadion (K1) | menaquinon (K2) | farnochinon (K3)