Tempel van Mars Ultor

Dit artikel is genomineerd als Etalageartikel. Heb je een mening over dit artikel, stem dan mee.

De restanten van de aedes Martis Ultoris op het Forum Augustum. Achteraan zien we twee Korinthische zuilen.

De tempel van Mars Ultor (aedes Martis Ultoris; "godshuis van Mars Ultor") was de belangrijkste tempel van Rome onder Augustus.

Inhoud

1 Bouw en binnenkant
2 Reden voor de bouw
3 Belang van de tempel van Mars Ultor in de rijksideologie
4 Belang van de tempel na Augustus
5 Voetnoten
6 Antieke bronnen
7 Referenties

[bewerk] Bouw en binnenkant

De tempel was opgetrokken uit wit marmer uit Carrara en werd aan drie kanten omgeven door een zuilengang met acht zuilen per kant. De achterkant was tegen de muur, die het Forum Augustum van de wijk Subura scheidde, aangebouwd. In het midden van de tempel stond op een sokkel van Egyptisch albast een beeldengroep van een op zijn lans leunende Mars Ultor met baard, wiens zwaard door Amor aan de elegant geklede geliefde van Mars, Venus, gegeven werd¹. In de cella werd het zwaard van Julius Caesar en insignia van de legioenen bewaard. De vloer was bont betegeld met alle marmersoorten uit het Middellandse-Zeegebied. Twee van de vier exedrae, waarvan de twee naar het forum van Caesar gerichte exedrae plaats moesten ruimen voor het Forum Transitorium en Forum Traiani, hadden nissen waarin respectievelijk standbeelden van de gens Iulia stonden (noordwestelijke exedra) met Iulus als centrale figuur en standbeelden van voorname succesvolle generaals, bekende politici en principes senatus² met Romulus als centrale figuur. Toen de twee andere exedrae gesloopt werden, werden de beelden verplaatst naar de fora waarvoor ze plaats hadden moeten ruimen.

[bewerk] Reden voor de bouw

Meandermotief op het plafond van de aedes Martis Ultoris.

Gaius Iulius Caesar, bijgenaamd Octavianus had deze tempel bij de dubbelslag bij Philippi (42 v. Chr.) beloofd aan Mars Ultor ("Mars de Wreker"), indien hij hem zou helpen zijn (adoptie)vader Julius Caesar te wreken (Suet., Aug. 29.2; Ovid., Fast. V 569‑578.). In 2 v. Chr. wijdde de intussen Imperator Gaius Iulius Caesar Augustus geheten Octavianus de tempel in (CIL I² p. 318), die op private grond binnen het pomerium gebouwd was. Voordien werd Mars altijd buiten de heilige grenzen van Rome geweerd, met uitzondering van het sacrarium Martialis in de Regia. De bouw van de tempel, die al begon in 42 v. Chr. was in 20 v. Chr., het jaar van de teruggave van de insignia van Crassus door de Parthen, nog niet af, waardoor Augustus zich genoodzaakt zag al een tempeltje voor Mars (templum Martis Ultoris) te bouwen op het Capitool om deze veldtekenen te bewaren (Cass. Dio, LIV 8; Ovid., Fast. V 579‑580.). Toen hij het Forum Augustum, samen met de tempel, in 2 v. Chr. inwijdde, waren ze nog niet af, maar volgens Suetonius (Aug. 29.1-3.) deed hij dit uit plaatsgebrek op het Forum van Caesar en het Forum Romanum.

[bewerk] Belang van de tempel van Mars Ultor in de rijksideologie

Het belang van de tempel van Mars Ultor in de rijksideologie (de patroon van de rechtvaardige oorlog; cf. Virg., Aen. VI 851.) is niet te onderschatten. Augustus bezocht de tempel regelmatig met zijn kleinzonen, zodat zij de standbeelden van grote Romeinen konden zien die het voorhof sierden. Ook rekruten en dienstplichtigen moesten een bezoek brengen aan de tempel, net zoals ten strijde trekkende veldheren. Deze standbeelden hadden tot doel vroegere verliezen te vergeten bij het zien van zoveel Romeinse virtus (mansmoed) en te dienen als exempla (voorbeelden) voor de jeugd. Bovendien moest de bontgekleurde vloer wijzen op de geweldige omvang van het Imperium Romanum en de macht van haar princeps in herinnering brengen.
Ook de senaat moest volgens Augustus voortaan in deze tempel de bellis triumphisque ("over oorlog [en vrede] en triomftochten") vergaderen. Van hieruit moesten voortaan ook alle magistraten van een provincia cum imperio (Romeinse provincie met een militair gezag) met hun gevolg vertrekken, én zij die overwonnen moesten de insignia triumphorum ("eretekens van de triomf") naar deze tempel toe brengen (Suet., Aug. 29.2.). Augustus kende voortaan aan elke generaal die een triomftocht hield of de triomfale eretekenen ontving een standbeeld toe. De verslagen vijanden legden ook hun eed van trouw af in deze tempel. Bovendien hielden de equites hier voortaan hun jaarlijks diner (Suet., Claud. 33.1.). De aedes Martis Ultoris was uitgegroeid tot dé "place-to-be" in Rome.

[bewerk] Belang van de tempel na Augustus

In 19 n. Chr. liet Tiberius twee triomfbogen optrekken, één aan beide zijden van de tempel, ter ere van de overwinningen van Drusus en Germanicus in Germania (Tac., Ann. II 64; CIL VI 911.). Het Forum Augustum werd later door Hadrianus gerestaureerd(A.H.A., Hadr. 19.10.) en vermeld in de Notitia (Reg. VIII en app.). De tempel zelf wordt vermeld in twee inscripties (CIL VI 8709, Rendiconti dell' Accademia Pontificia III 462.) en elders (Suet., Claud. 13.1; Mart., VII 51, CIL I² p. 229 (?)).

Hoe lang het forum door de gerechthoven werd gebruikt is niet bekend. We weten echter wel dat Claudius en Traianus hier hebben recht gesproken (Suet., Claud. 33.1; Cass. Dio, LXVIII 10.2.), maar de bouw van het Forum Traiani deed waarschijnlijk afbreuk aan het belang van al de andere fora.

Ten minste een keer vierde Augustus het festival van Mars op zijn forum na een overstroming van de Tiber (Cass. Dio, LVI 27.4.), en de Fratres Arvales offerden hier (Act. Arv. ad a. 59, 69.) aan Mars Ultor, Salus en de genius van de princeps³.

[bewerk] Voetnoten

¹ Van dit beeld rest enkel Mars, maar aan de hand van een reliëf uit Algiers kan men het reconstrueren.
² Dit moest aantonen dat Augustus gewoon hoorde in de rij van ambitieuze én dominante politici die Rome al altijd gekend had.
³ L. Ross Taylor, The Worship of Augustus in Italy during His Lifetime, in TAPhA 51 (1920), pp. 124‑133.