Claudius (keizer)

Claudius
10 v. Chr. - 54

principaat

Tijdvak

Julisch-Claudische dynastie

Caligula

41-54

Nero

Persoonlijke gegevens

Naam bij geboorte

Tiberius Claudius Drusus

Naam als keizer

Tiberius Claudius Caesar Augustus

Zoon van

Nero Claudius Drusus en Antonia Augusta

Vader van

Britannicus, Claudia Octavia en Claudia Antonia

Adoptievader van

Nero

Gehuwd met

Plautia Urgulanilla, Aelia Paetina, Valeria Messalina en Agrippina de Jongere

Broer van

Germanicus

Neef van

Caligula en Agrippina de Jongere

Portaal Oudheid - Keizers van Rome

Claudius

TIBERIVS CLAVDIVS CAESAR AVGVSTVS GERMANICVS of Tiberius Claudius Nero Caesar Drusus of Claudius Caesar Augustus Germanicus (geboren in 10 v. Chr. als TIBERIVS CLAVDIVS DRVSVS waaraan later, nog vóór het verkrijgen van de keizerlijke macht de cognomina NERO en GERMANICVS toegevoegd werden) was ná Augustus de derde keizer ("princeps") van het oude Rome. Zijn onmiddellijke voorganger was Caligula, die in 41 vermoord was. Claudius was de oom van Caligula, en was zo'n vijftig jaar oud toen hij de opperste macht verwierf.

[bewerk] Voorgeschiedenis

Claudius was lichamelijk enigszins gehandicapt (hij liep mank, stotterde en was waarschijnlijk licht spastisch), waardoor hij door veel van zijn tijdgenoten als achterlijk werd beschouwd, hoewel er geestelijk niks mis met hem was. Zijn directe familie liet hem meestal links liggen; hoewel zijn oudoom keizer Augustus wel plezier had in de verlegen maar intelligente jongen en vaker met hem optrok. Zijn eigen moeder Antonia Augusta en grootmoeder Livia Drusilla, de laatste vrouw van Augustus, spraken met hoon en minachting over zijn gebreken en wilden hem eigenlijk het liefst nooit zien. Toen hij officieel meerderjarig werd en de toga mocht dragen als teken hiervan werd de ceremonie 's nachts en in het geheim voltrokken. Normaal was dit een grote gebeurtenis in het leven van een Romeinse jongen als hij openbare ambten mocht gaan bekleden en zijn mening mocht laten horen over politieke zaken en werd dit groots gevierd. Claudius kreeg echter nooit een post in het leger of het bestuur aangeboden om hem voor te bereiden als machtsbekleder. Waarschijnlijk heeft hij hieraan wel zijn overleven te danken temidden van zijn complotterende omgeving die hem nooit als een serieuze rivaal voor de macht zag. De meer ambitieuze leden van zijn familie sneuvelden meestal al vrij jong onder verdachte omstandigheden zoals zijn populaire broer Germanicus. Claudius zelf vond het niet erg dat hij niet werd betrokken in de vele intriges die in de familie speelden en door het ontbreken van verantwoordelijkheden kon hij zich wijden aan zijn liefhebberijen zoals geschiedenis, literatuur en studeren in het algemeen. Vooral de Etrusken hadden zijn belangstelling en hij leerde zelfs de Etruskische taal van de weinige mensen die dat toen nog spraken. Bekend is dat Claudius een geschiedenis van de Etrusken schreef en een woordenboek Etruskisch; allebei tot verdriet van hedendaagse historici helaas verloren gegaan.

Met Augustus kon Claudius gelukkig redelijk goed opschieten, maar met zijn oom Tiberius had hij een veel koelere relatie. Of anders gezegd, deze wilde hem eigenlijk nooit zien wat Claudius waarschijnlijk allang best vond. Maar zijn neef Gaius 'Caligula' had meer belangstelling voor Claudius, maar dan in negatieve zin: deze dreef graag (liefst in het openbaar) de spot met zijn onbeholpen oom.

[bewerk] Keizer

Na de dood van Gaius ("Caligula") dreigde de praetoriaanse garde te worden opgeheven. Terwijl de senaat debatteerde over de mogelijkheid de Romeinse Republiek te herstellen, werd in het praetoriaanse kamp, waar men de bui al zag hangen, snel Claudius tot keizer uitgeroepen. Deze had daar volgens sommige kroniekschrijvers absoluut geen zin in maar had weinig keus; hij was de enig overgebleven prins van de Julisch-Claudische dynastie die in aanmerking kwam voor de troon (maar anderen schrijven dat hij wellicht niet zo onschuldig was als leek en zelfs meegeholpen had met het opruimen van de hem vernederende Caligula). De Senaat voelde zich aanvankelijk gepasseerd omdat niet zij, maar de praetoriaanse garde de nieuwe keizer had uitgeroepen. Dankzij bemiddeling van koning Herodes Agrippa I legde de Senaat zich na enkele dagen neer bij de keuze voor Claudius als keizer.

Tijdens Claudius' principaat ondernamen diverse senatoren tevergeefs pogingen een staatsgreep te plegen. Tijdens Claudius' regering werden niet minder dan 35 senatoren om deze reden terechtgesteld. Hoewel zijn verhouding met de senaat dus ronduit slecht te noemen was, wordt Claudius toch over het algemeen en ook door tijdgenoten beschouwd als een goede regeerder. Misschien mede door zijn grote belezenheid wist hij voor veel bestuurlijke problemen meestal snel een antwoord te vinden. Hij vergrootte en verbeterde flink de organisatie van het overheidsapparaat. Belangrijk voor Rome was dat hij de haven Ostia, waar het graan voor Rome vanuit Sicilië, Egypte en Africa binnenkwam, flink liet uitbreiden en extra pakhuizen liet bouwen zodat de graanvoorziening voor de stad beter gewaarborgd was.

Eén van de wapenfeiten van Claudius is de Romeinse invasie van Brittannië in 43. Julius Caesar had een eerste verkenning van het eiland uitgevoerd maar de 80 jaar erna waren er geen Romeinen meer geweest. Claudius wilde graag een verovering op zijn naam hebben en besloot het eiland, waar vandaan geregeld piraten last veroorzaakten aan de Romeinse kuststreken, te 'pacificeren' en in te lijven. Bij zijn leven werd het zuiden veroverd en zijn opvolgers voltooiden de verovering tot aan de Schotse hooglanden waar de Picten te sterk bleken.

Claudius wordt twee keer vermeld in het Bijbelboek Handelingen als degene die de Joden bevolen heeft Rome te verlaten na onlusten in de stad. Ook zou tijdens zijn regering een hongersnood het Rijk getroffen hebben.

Als liefhebber van wetenschap, studie en boeken in het algemeen schonk Claudius regelmatig grote sommen geld aan de beroemde bibliotheek van Alexandrië.

Volgens Romeinse kronikeurs hield Claudius van weelderige feesten waar hij zoveel (vr)at en dronk dat hij er ziek van werd. Dit werd ernstig afgekeurd door deze schrijvers, maar Claudius viel hierin niet echt bijzonder op: dit was de gewoonte onder de rijke Romeinse elite.

[bewerk] Echtgenotes en dood

Claudius had niet veel geluk met zijn echtgenotes en vooral Messalina was een ongeremd persoon die Claudius voor schut zette met haar seksuele uitspattingen. Toen Claudius eens op inspectiebezoek was in Ostia, trad Messalina in Rome bij een 'wild feest' op als de bruid van haar minnaar, waarna ze zich lieten uitroepen als de nieuwe keizer en keizerin. Op sterk aandringen van zijn adviseurs, die Claudius vertelden dat hij als dat zo door ging steeds minder serieus genomen zou worden, liet hij haar tenslotte executeren. Claudius trouwde al gauw daarna voor de vierde keer en wel met Julia Agrippina Minor, dochter van zijn broer Germanicus en Vipsania Agrippina Maior. Ze had Claudius overgehaald om haar zoon uit een vroeger huwelijk te adopteren. Deze zoon was de later zo beruchte keizer Nero. Hij werd op zijn zestiende als troonopvolger aangewezen, Claudius' zoon Britannicus werd hiervoor gepasseerd. Hiermee bezegelde Claudius zijn lot, want nu kon Nero hem opvolgen en hadden ze hemzelf niet meer nodig. De eerste moordpoging met giftige paddenstoelen mislukte echter. Claudius had last van buikloop en hield daarom het gif niet vast in zijn darmen. Bij de tweede poging lukte het echter wel: hij werd vermoord door zijn eigen lijfarts, Xenophos, die ook in het complot zat. Deze vermoordde Claudius door hem een giftige veer in zijn keel te steken (de Romeinen staken bij lange banketten veren in hun keel om de braakreflex op te wekken, zodat ze daarna met een lege maag verder konden eten).

[bewerk] Bronnen over Claudius

Het leven van Claudius is het onderwerp van de boeken I, Claudius en Claudius the God van Robert Graves; hoewel hier primair van een literaire behandeling sprake is en geen geschiedkundige, is de schrijver toch nauwgezet binnen historisch verantwoorde grenzen gebleven. De boeken zijn ook bewerkt tot een succesvolle BBC-televisieserie met Derek Jacobi in de hoofdrol.

In de inleiding van Claudius the God geeft Robert Graves een lijst van de antieke bronnen die over Claudius (en de wereld waarin hij leeft) beschikbaar zijn:

Tacitus (Jaarboeken (Annales) - het eerste deel van Claudius' bestuur uit de jaarboeken is evenwel verloren gegaan. De bewaarde delen uit jaarboek 11 en 12 behandelen de 8 laatste jaren van zijn regeringsperiode)
Suetonius (Claudius is hier de vijfde van de Twaalf Caesaren - Suetonius telt immers Julius Caesar mee als de eerste "Caesar")
Dio Cassius (in de onvolledig bewaarde Romeinse Geschiedenis)
Plinius de jongere
Varro
Valerius Maximus
Orosius
Frontinus
Strabo
Julius Caesar (stierf enkele decennia voor de geboorte van Claudius, maar is wel een uitstekende bron over de aanloop naar de Julisch-Claudische dynastie, waartoe ook Claudius behoorde)
Columella
Plutarchus (schreef geen biografie over Claudius, maar wel over vele Romeinse en Griekse persoonlijkheden uit de periode van voor onze tijdrekening)
Josephus
Diodorus Siculus
Photius
Xiphilinus
Zonaras
Seneca de jongere (onder andere het satirische Apocolocyntosis divi Claudii, geschreven kort na de dood van Claudius. Seneca was verbannen geweest onder Caligula, daarna door Claudius teruggehaald om Nero op te voeden)
Petronius
Juvenalis
Philo
Celsus
De auteurs van de handelingen der apostelen, en de apocriefe evangeliën van Nicodemus en Jacobus (door Graves waarschijnlijk eerder vermeld in verband met de evolutie in het oostelijk deel van het Romeinse rijk in de regeringsperiode van Claudius: rechtstreekse details over Claudius' leven zal men hier niet vinden)
Ten slotte zijn van Claudius zelf enkele brieven en toespraken (onvolledig) overgeleverd.