Rododendron

Rhododendron

Rijk:	Plantae
Stam:	Magnoliophyta
Klasse:	Magnoliopsida
Orde:	Ericales
Familie:	Ericaceae
Geslacht:	Rhododendron

Subgenera

Rododendron (wetenschappelijke naam Rhododendron uit het Oud-Grieks: rhodos, "roos"; dendron, "boom") is een groot geslacht van, afhankelijk van de taxonomische opvatting, 600 -1000 soorten bloeiende planten in de familie Ericaceae. Vanwege de omvang is dit geslacht onderverdeeld in een aantal ondergeslachten.

Carolus Linnaeus definieerde naast dit geslacht een apart geslacht azalea met zes soorten. In 1796 toonde Salisbury aan dat dit onderscheid niet te handhaven was, en werden de azalea's binnen de Rhododendrons ondergebracht. De naam azalea is in het dagelijks spraakgebruik blijven bestaan. Taxonomisch gezien heeft de term geen eenduidige betekenis: er zijn twee ondergeslachten waarvan de planten met de naam azalea worden betiteld: Tsutsusi, de zogenaamde Japanse azalea’s of groenblijvende azalea’s, en Pentanthera, de zogenaamde bladverliezende azalea’s.

[bewerk] Beschrijving

De Rhododendrons zijn in het algemeen struiken tot kleine bomen met verspreid staande bladeren. Het aantal meeldraden bedraagt 5, 10 of 27. De bladeren hebben een gave rand en kunnen gegroepeerd staan aan het eind van de tak, wat tot een schijnkrans leidt. De bloemen staan vaak in eindstandige dichte of losse tuilen, maar kunnen ook alleenstaand zijn.

[bewerk] Taxonomie

Rhododendron campanulatum behoort bij het ondergeslacht Hymenanthes

Rhododendron vaseyi is een voorbeeld uit het ondergeslacht Pentanthera

Rhododendron simsii hoort thuis in het ondergeslacht/ sectie Tsutsusi.

Rhododendron tomentosum is een voorbeeld van de subsectie Ledum.

Het geslacht is aan diverse herindelingen onderworpen geweest. Zo werd aan het begin van de jaren 90 van de 20e eeuw het geslacht Ledum aan de Rhododendrons toegevoegd.

Vrij algemeen wordt op grond van het standaardwerk van Chamberlain et al. (1996) het geslacht vanwege zijn omvang onderverdeeld in acht ondergeslachten:

Azaleastrum - ongeveer 30 soorten groenblijvende soorten struiken en bomen.
Candidastrum
Hymenanthes - ongeveer 270 soorten groenblijvende soorten struiken. De meeste soorten die in tuinen worden aangeplant behoren hiertoe.
Mumeazalea
Pentanthera
Rhododendron - met een 500 soorten het grootste ondergeslacht. Meestal groenblijvend, maar bladverliezend komt voor. De Europese wilde soorten behoren hiertoe.
Therorhodion
Tsutsusi - ruim 100 soorten uit Japan, China en noordoost Azië, met struiken die zowel groenblijvend als bladverliezend zijn (de planten hebben twee soorten bladeren (bladdimorfie), de ene soort is groenblijvend, de andere soort valt af).

Binnen deze 8 ondergeslachten worden 12 secties onderkend.

In Sectional relationships in the genus Rhododendron (Ericaceae): evidence from matK and trnK intron sequences, beargumenteren Y. Kurashige, J.-I. Etoh, T. Handa, K. Takayanagi en T. Yukawa dat het geslacht rhododendron parafyletisch is door de aanwezigheid van Menziesia, dat de ondergeslachten Hymenanthes en Tsutsusi monofyletisch zijn en dat Azaleastrum en Pentanthera polyfyletisch zijn. Het ondergeslacht rhododendron is monophyletisch als de subsectie Ledum buiten beschouwing wordt gelaten.

Chamberlain onderscheidt in zijn standaardwerk The genus Rhododendron - Its classification & Synonymy (1996) meer dan 1.000 soorten. Het is mogelijk dat verder onderzoek het aantal soorten zal terugbrengen.

In 2004/2005 onderzochten Loretta Goetsch, Andrew Eckert and Benjamin Hall 87 soorten op basis van het gen RPB2-I. Zij stelden voor het aantal ondergeslachten terug te brengen tot 5:

ondergeslacht Rhododendron
- sectie Pogonanthum
- sectie Rhododendron
- sectie Vireya
ondergeslacht Hymenanthes
- sectie Pontica
- sectie Pentanthera
ondergeslacht Azaleastrum
- sectie Tsutsusi
- sectie Sciadorhodion
ondergeslacht Choniastrum
ondergeslacht Therorhodion

[bewerk] Verspreiding

De pontische rododendron komt in de Benelux verwilderd voor.

R. luteum komt ten westen en oosten van de Zwart Zee voor

Rhododendron canadense werd oorspronkelijk als een apart geslacht Rhodora beschouwd.

Rhododendron is een zeer wijd verspreid geslacht, maar een hoofdconcentratie van verschillende soorten wordt aangetroffen in het Chinese deel van de Himalaya, van Nepal en Sikkim tot Yunnan en Sichuan, met andere brandpunten in de bergen van Indochina, Korea, Japan en Taiwan.

Verschillende soorten zijn inheems in Noord-Amerika en enkele in Europa.

Hiernaast is er een betekenisvol aantal tropische rhododendron soorten (sectie Vireya) inheems in het gebied van Nepal tot Noord-Australië, met 55 bekende soorten in Borneo en 164 in Nieuw Guinea (Argent 2006).

In Europa komen slechts een beperkt aantal soorten voor. De Pontische rododendron (Rhododendron ponticum) is verwilderd in noordwest Europa, ook in België en Nederland. In Scandinavië en Noord-Rusland treffen we rhododendron lapponicum. In de Alpen vinden we Rhododendron ferrugineum en Rhododendron hirsutum. De geelbloemige Rhododendron luteum komt voor van de Kaukasus tot delen van Midden-Europa. Rhododendron dauricum treffen we onder andere in de Oeral aan.

Klein-Azië is de thuisbasis van de reeds genoemde Rhododendron ponticum, maar hier treffen we ook Rhododendron caucasicum. Rond de Zwarte Zee treffen we de geelbloemige Rhododendron luteum. Andere soorten in en rond Turkije zijn Rhododendron smirnowi en Rhododendron ungernii.

Turkije kent hiernaast nog een aantal natuurlijke hybriden:

- Rhododendron x sochadzeaeCharadze & Davlianidze ( Rhododendron ponticumL. x Rhododendroncaucasicum Pallas)
- Rhododendron x rosifaciens R. Milne ( Rhododendron smirnovii Trautv. x Rhododendron ungernii Trautv.)
- Rhododendron x davisianumR. Milne ( Rhododendron smirnowi Trautv. x Rhododendron caucasicumPallas)
- Rhododendron x filidactylis R. Milne ( Rhododendron ponticumL. x Rhododendronungernii Trautv.)

Op het noord-Amerikaanse continent zijn Rhododendron atlanticum, Rhododendron canadense, Rhododendron maximum, Rhododendron punctatum, Rhododendron catawbiense en Rhododendron purpureum belangrijke soorten.

Het belangrijkste verspreidingsgebied ligt echter in en rond de Himalaya: volgens de flora van China kent China 571 Rhododendron soorten, waarvan er 409 inheems zijn. Het ondergeslacht Hymenanthes kent 259 soorten die in China inheems zijn, het ondergeslacht Rhododendron heeft 113 van zijn 500 soorten in China.

[bewerk] Geschiedenis

Rhododendron indicum was de eerste Japanse Rhodo soort die in Europa werd ingevoerd.

Rhododendron catawbiense werd in 1809 in Europa geintroduceerd.

Peter Colinson introduceerde Rhododendron nudiflorum

In China werden 2000 jaar geleden al Rhododendrons in potten gekweekt. In Japan zijn vermeldingen van de teelt van azalearassen uit ongeveer 750 bekend.

In West-Europa vinden R. hirsutum, afkomstig uit de Kaukasus, vermeld in Carolus Clusius's Rariorum Plantarum Historia uit 1601.

In 1680 brachten Nederlanders de rhododendron indicum uit Japan via Batavia naar Nederland.

In datzelfde jaar stuurde dominee John Banister vanuit Noord-Amerika zaad van Rhododendron viscosum aan Henry Compton, bisschop van Londen, in Groot-Brittannië.

Joseph Pitton de Tournefort vond gedurende zijn reis van 1700-1702 Rhododendron luteum aan de oostzijde van de Zwarte Zee.

Kamepfer beschreef in 1712 Rhododendron obtusum onder haar Japanse naam irishima-tsutsuji. De struik werd echter pas veel later in Europa geïmporteerd.

In de periode 1720-1727 maakte Daniel Gottlieb Messerschmidt op instignatie van Tsaar Peter I een ontdekkingsreis door Siberië. Een van de resultaten was Rhododendron chrysanthum, afkomstig uit Dahuria.

De Engelse quaker Peter Collinson introduceerde R. maximum, inheems langs de Amerikaanse oostkust, R. nudiflorum en R. viscosum, in 1736 in Engeland.

De eerste Chinese rhodo, rhododendron molle werd in 1823 door Robert Fortune als zaad naar Europa gebracht.

Pere Armand David vond tussen 1869 en 1874 in China aan de Tibetaanse grens Rhododendron davidii, Rhododendron decorum, Rhododendron moupinense en Rhododendron strigillosum.

Ook twee andere katholieke missionarissen, Pere Jean Marie Delavay en Farges ontdekten in die periode in China een aantal nieuwe soorten.

Ernest Henry Wilson (1876-1930) ontdekte een groot aantal nieuwe soorten in China. George Forrest 1873-1932) ontdekte honderden soorten.

[bewerk] Gebruik

Rhododendron obtusum 'Amoenum' in het von Gimborn arboretum.

De cultivar 'Moonstone' ontstond in 1933 uit de kruising van R. williamsianum x R. campylocarpum.
(foto genomen in arboretum Trompenburg)

In de Himalaya worden een aantal soorten bomen als brandhout gebruikt, omdat ze gemakkelijk te kappen zijn.

Rhododendrons zijn geliefd als sierplanten in tuinen en parken. In de handel zijn 25.000 rassen en hybriden verkrijgbaar.

In Nederland komen Rhododendrons als nationale plantencollectie voor bij vier tuinen: arboretum Trompenburg, Botanische Tuinen Wageningen, Botanische Tuinen Utrecht en Pinetum Blijdenstein.

In de tuin geven rododendrons in het algemeen de voorkeur aan iets zure, luchtige grond. Bij het planten dient men de struiken niet te diep te planten: veel soorten hebben hun wortels vrij dicht onder de oppervlakte. Te diep planten berooft de wortels van de struiken van lucht.

Ook een te veel aan water kan de wortels van lucht beroven. Direct na het planten en de eerste tijd hierna kan water geven nuttig zijn. Maar het begieten zal in de meeste tuinen langzaam afgebouwd kunnen worden.

De meeste soorten kunnen zon goed verdragen. Let eventueel op verdrogingsverschijnselen op de randen van nieuwe bladeren - hier onttrekken ze het eerst vocht aan.

Onderdelen van rododendrons kunnen het giftige grayanotoxine bevatten. Dit gif kan ook in de nectar en meeldraden, en hierdoor in de honing van bijen voorkomen die zich met de nectar van rododendrons hebben gevoed. In de oudheid vertelde Xenophon reeds over het gedrag van soldaten, die zich met zulke honing hadden gevoed.

[bewerk] Trivia

De Rhododendron is de nationale bloem van Nepal. Het is ook de staatsbloem van de Amerikaanse staten Washington en West Virginia, en van de Indiase deelstaat Sikkim.

Andere op de Nederlandstalige wikipedia beschreven soorten zijn:

De Bond tegen het vloeken stelde het woord "Rododendron" voor als alternatieve vloek, omdat het woord niet aanstootgevend is en met dezelfde nadruk als de traditionele vloek kan worden uitgesproken. Het voorstel werd niet serieus ontvangen.