Carolus Linnaeus
Carolus Linnaeus (nadat hij in de adelstand was verheven Carl von Linné) (Råshult bij Stenbrohult, Zuid-Zweden, 23 mei 1707 - Uppsala, 10 januari 1778) was een Zweedse arts ofwel plantkundige (dit was toen hetzelfde) en bioloog, die de binomiale nomenclatuur voor levende wezens invoerde. Tevens was hij geoloog.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd en opleiding
Linnaeus' vader, zelf dominee, wilde dat Linnaeus theologie ging studeren. Linnaeus had hierin echter weinig interesse, en uiteindelijk wist een leraar zijn vader te overreden erin toe te stemmen dat Linnaeus in plaats daarvan medicijnen ging studeren.
Tijdens zijn studie verwierf hij een opdracht om de natuurlijke schatten van Lapland te inventariseren. Na zijn onderzoeksreis in 1732 door Lapland schreef hij zijn Florula lapponica. In 1735 vertrok hij naar Nederland om zijn studie af te maken. Op 23 juni promoveerde hij in de medicijnen op het proefschrift 'Hypothesis nova de febrium intermittentium causa' aan de Universiteit van Harderwijk (in zes dagen, waarvan drie voor het drukken van het proefschrift). Vervolgens publiceerde hij zijn Systema Naturae (Leiden 1735) waarin hij zijn systeem beschreef om de natuur in te delen.
[bewerk] Verblijf in Heemstede
Van 13 september 1735 tot 7 oktober 1737 verbleef Linnaeus op de Hartekamp in Heemstede. Dit was het zomerverblijf van George Clifford, een rijke Amsterdamse koopman en kennis van Herman Boerhaave. Clifford deelde Boerhaave's passie voor planten uit verre streken, die hij verzamelde in zijn orangerie en tuin in Heemstede. Boerhaave stelde Linnaeus voor aan Clifford als lijfarts en hortulanus. Clifford nam Linnaeus direct in dienst als hortulanus om zijn omvangrijke collectie te omschrijven. Dit boek, Hortus Cliffortianus dat gepubliceerd werd in 1738 is door velen gezien als de basis van Linnaeus's latere werk. Op de titelprent is een kaart van de tuin van de Hartecamp in Heemstede te zien, met een gedicht van J. Wandelaar, die de pisang aanprijst die Linnaeus in de orangerie tot bloei bracht. Begin 1738 verbleef Linnaeus nog enige tijd op de Hartekamp om te herstellen van een opgelopen cholera alvorens via Frankrijk terug te keren naar zijn geboorteland.
[bewerk] Seksuele systeem
Het meest opzienbarende aspect van Linnaeus' systeem van indeling was dat deze voor planten uitging van de seksuele organen. In die tijd was het nog een relatief nieuw gegeven dat planten seksuele organen hadden, en bovendien was het spreken over seksualiteit een groot taboe. Nu maakte Linnaeus juist deze seksuele organen tot de basis van zijn systeem: De planten werden ingedeeld in 24 klassen al naar gelang de aantallen meeldraden. Deze seksuele aard van zijn indeling, en het voor die tijd zeer uitgesproken gebruik van seksuele termen, maakte zijn systeem moeilijk te accepteren voor sommigen van zijn tijdgenoten, terwijl het bij anderen zeer populair was.
Een ander bekend werk van Linnaeus' is de Species Plantarum (1753). Dit is het werk dat als eerste beginpunt dient van de binomiale nomenclatuur voor planten. Dit boek beschreef alle toen bekende plantensoorten en elke soort kreeg ook een soortaanduiding toegewezen. Samen met de genusnaam vormt deze soortaanduiding een tweeledige naam. Naast deze soortaanduiding gaf Linnaeus ook de volledige naam (een hele zin vol), zoals in die tijd gebruikelijk was. Het verkorte namenstelsel van Linnaeus werd nog voor zijn dood door de meeste plantkundigen en zoölogen overgenomen. Linnaeus klasseerde gedurende zijn leven 7000 soorten planten, en hoewel veel soorten inmiddels zijn heringedeeld ziet men nog steeds de 'L.' van Linnaeus vaak achter wetenschappelijke namen van planten.
Linnaeus beschreef niet alleen planten maar ook mineralen en dieren. Linnaeus deelde de mens in bij de zoogdieren. Dit brak met het idee dat de mens een geheel op zichzelf staand wezen is. Wel was de mens volgens Linnaeus ver boven de andere dieren verheven. Linnaeus was er zoals de meeste van zijn tijdgenoten van overtuigd dat God de natuur had geschapen. Door zijn indeling was het mogelijk ordelijk over de schepping te spreken. Een bekende spreuk was dan ook 'God schiep, Linnaeus ordende'. Linnaeus verdeelde de mens in 6 soorten, waarbij de Europese mens gunstig afsteekt tegen de bewoners van andere werelddelen. Zo is de Europese mens 'bekwaam tot uitvindingen' en wordt hij 'geregeerd door wetten', waar bijvoorbeeld de Amerikaan wordt 'geregeerd door gewoonte' en de Afrikaan door 'willekeur'.
Linnéträdgården is een botanische tuin in Uppsala, die is ingericht volgens de specificaties van Linnaeus.
[bewerk] Linnaeusklokje
Linnaeus heeft een plant naar zichzelf vernoemd, namelijk het Linnaeusklokje, Linnaea borealis. Hij maakte ermee kennis op zijn reis door Lapland in 1732. Het Linnaeusklokje wordt echter niet in het reisverslag beschreven, maar wel in de Flora Lapponica. Het Linnaeusklokje is een zeer bescheiden en teer plantje. Het heeft twee kleine bloemen op een dunne stengel van ongeveer 10 cm hoogte. Het plantje is in Nederland zeer zeldzaam. Linnaeus wordt vaak afgebeeld met dit plantje in zijn hand.
[bewerk] Studenten van Linnaeus
Linnaeus' studenten breidden zijn werk uit door niet alleen de planten van Europa maar die van de hele wereld te verzamelen, te benoemen en te beschrijven:
- Fredrik Hasselquist bezocht het Midden-Oosten
- Pehr Kalm bezocht Noord-Amerika
- Pehr Löfling ging naar Spanje en Zuid-Amerika
- Pehr Osbeck bezocht China
- Daniel Solander vergezelde James Cook op diens eerste reis rond de wereld
- Anders Sparrman vergezelde Cook op diens tweede reis en bezocht West Afrika
- Carl Peter Thunberg bezocht Japan
[bewerk] Bibliografie
- Systema Naturae (1735, 10e editie 1758)
- Hortus Cliffortianus. Amsterdam, 1737. een beschrijving van een botanische tuin (zie externe links)
- Species Plantarum (1753)
[bewerk] Trivia
- Er is een plein in de Zweedse stad Göteborg naar hem vernoemd. Dit is een belangrijk plein, dichtbij de botanische tuinen en het beroemde Slotskogspark.
- Carl von Linné staat op het briefje van honderd Zweedse kronen.
- Speeltuin Linnaeushof in Bennebroek is ook naar hem vernoemd.
- Bij gelegenheid van Linnaeus' tweehonderdste geboortedag is in 1907 een bronzen borstbeeld (vervaardigd door W.M.Retera) op een granieten sokkel geplaatst in de tuin van de Hartekamp te Heemstede.
- In 2001 werd een exemplaar van de eerste druk van Linnaeus' "Systema Naturae" geveild. Het werk was in 1735 gedrukt door Jan Willem de Groot in Leiden. Het bracht USD 401.750,- op. Deze prijs is vooral opmerkelijk gezien het aantal bedrukte pagina's; 12.
- In harderwijk is de toren van de oude universiteit vernoemd naar Linnaeus. Dit op de plek waar de universiteit stond waar Linnaeus studeerde, net als Boerhaave. In de toren is in de nis het borstbeeld neergezet en vanaf dat moment is het torentje bekend onder de naam Linnaeustoren.
[bewerk] Literatuur
- Wilfrid Blunt (m.m.v.William T.Stearn): The Compleat Naturalist: A Life of Linnaeus. London, 1971.
- Daniel J Boorstin: The discoverers, Vintage; 1st Vintage Book Ed edition (1985), ISBN 0394726251
- Benjamin Daydon Jackson: Linnaeus (afterwards Carl von Linné). London, 1923.
- Knut Hagman: Carl Linnaeus, de bloemenkoning. Amsterdam, z.j.
- J.L.P.M. Krol: Linnaeus' verblijf op de Hartekamp. In: Het landgoed de Hartekamp te Heemstede. Heemstede, Vereniging Oud-Heemstede-Bennebroek, 1982.
