Overklokken

Met de term "overklokken" (Engels: overclocking) bedoelt men het sneller laten lopen van computeronderdelen dan volgens de specificatie van de fabrikant toegestaan is.

Digitale componenten werken vaak op een bepaald ritme, dat door een elektrisch signaal wordt aangegeven. Dit signaal gaat met een bepaalde frequentie van nul naar een bepaalde spanning en weer terug, en wordt het kloksignaal genoemd. De frequentie kan laag zijn, bijvoorbeeld eens per seconde, maar ook extreem hoog, zoals 3 gigahertz (3.000.000.000 keer per seconde).

[bewerk] Waarom?

Wanneer een product (zoals een videokaart, of processor) de fabriek uitkomt, heeft de fabrikant voor het product een bepaalde kloksnelheid ingesteld. Dat kan gebeurd zijn omdat het product niet hoger geklokt kon worden (bij kamertemperatuur), of omdat de fabrikant op deze manier ook de minder rijke consumenten tot zijn doelgroep kan rekenen, zonder het zinloos te maken om een duurder product te kopen. Veel processoren bijvoorbeeld zitten echter nog niet op hun absolute maximum, maar haalden bijvoorbeeld net niet de specificaties van de duurdere versie. Stel dat product A de fabriek komt uitrollen en moet worden ingedeeld bij Serie X of Y. Serie X heeft 2200 MHz en Serie Y heeft 2400 MHz. Wanneer product A getest wordt, haalt het 2385 MHz. Sneller dan Serie X is hij dan, maar te langzaam voor Serie Y.

Wanneer een klant voor bijvoorbeeld €50,- minder dan Y product X aanschaft, en die vervolgens overklokt tot 2385 MHz, zijn bijna de prestaties gehaald van Y, voor het geld van X.

[bewerk] Risico's

Wanneer componenten uit de fabriek komen, vertonen ze over het algemeen geen gebreken en blijft de warmteproductie binnen de perken. Wanneer er overgeklokt wordt, kan het gebeuren dat een component slecht functioneert of defect raakt. Overklokken is oneigenlijk gebruik van de hardware; de garantie vervalt erdoor. Dat is voor veel mensen een reden om er niet aan te beginnen. Sommige producenten zoals bv. AMD, nVidia en ABIT moedigen juist aan om te overclocken aan de hand van software-tools die te downloaden of meegeleverd zijn met het moederbord.

[bewerk] Hoe?

Je kunt verschillende componenten van een pc overklokken, waaronder de processor en de videokaart. Dat de verschillende componenten op verschillende manieren worden overgeklokt, spreekt voor zich.

[bewerk] Processor

Het overklokken van de processor is, door de behoorlijke snelheidswinst en de vrij lage moeilijkheidsgraad, de meest voorkomende manier van overklokken. De kloksnelheid van een processor wordt bepaald door:

De Front Side Bus (FSB): Dit is de snelheid van de verbinding tussen de northbridge en de processor. Wanneer deze verhoogd wordt, wordt ook de geheugensnelheid en de frequentie van AGP- en PCI-bussen verhoogd.
De multiplier (MP): De FSB × de multiplier levert de kloksnelheid op.

Wanneer je de processor overklokt door middel van het verhogen van de FSB, neemt ook de minimum benodigde snelheid van het geheugen toe. Dit kan dus ook het overklokken van de processor belemmeren. Met het verhogen van de multiplier is dit probleem er niet, hoewel de prestaties ook niet zo hoog zijn omdat het geheugen trager is.

Om een processor over te klokken zijn op internet vele handleidingen te vinden, dus hier enkel een korte samenvatting:

Controleer de temperatuur: Wanneer de temperatuur voor het overklokken al te hoog is, zal die na het overklokken waarschijnlijk een risico vormen voor de hardware. De temperaturen van verschillende soorten processors lopen nogal uiteen, maar over het algemeen is het af te raden om de CPU verder over te klokken als de temperatuur boven de 45 graden uit komt. Een lagere temperatuur zorgt vrijwel altijd voor een groter overklokpotentieel.
Zorg eventueel voor meer koeling: Door een (paar) extra fan(s) kan de temperatuur behoorlijk dalen. Herhaal stap 1.
Noteer de temperatuur: Op deze manier kunnen waarden vergeleken worden.
Sluit de computer af en ga het BIOS in. (Dit hoeft niet per se, er zijn al programma's op de markt die overklokken in Windows toelaten, maar het wordt wel aangeraden.)
Zoek hier iets als FSB, HTT, of Frequency.
Verhoog dat in met een klein stapje, zodat de totale snelheid (FSB × multiplier) niet met meer dan 50 MHz toeneemt, hoewel kleinere stapjes aan te raden zijn.
Sla de wijzigingen in het BIOS op, en sluit het BIOS af.
Start de computer op en laat hem ongeveer een uur lang een intensieve applicatie draaien. Meet ondertussen de temperatuur.
Wordt de processor instabiel, dan kun je de spanning verhogen. Doe dit in kleine stapjes en houd de temperatuur in de gaten. Het verhogen van de spanning zorgt voor een grotere stabiliteit, maar ook voor een stijging van de temperatuur.
Herhaal dit totdat de computer instabiel wordt. Nu is de combinatie van processor en geheugen net over zijn redelijk bruikbare maximumsnelheid heen.
Ga één of enkele stapjes terug.

[bewerk] Videokaart

Voor veel gamers zijn de standaardprestaties van een videokaart vaak niet genoeg, een iets snellere GPU of geheugen dat nét dat beetje meer prestatie geeft, kan voor veel gamers een hoop verschil maken. Een videokaart overklokken is echter iets lastiger, omdat vaak pas na een tijdje de zogenaamde artifacts te zien zijn; dat zijn vreemde vervormingen in het beeld als gevolg van rekenfouten. Omdat het overklokken van een videokaart net te complex is om hier goed uit te leggen, staan hieronder enkele links naar tutorials. De basis is:

Je kan verschillende dingen aan een videokaart overklokken:

pipelines Bij sommige videokaarten kun je pipelines unlocken, bekende voorbeelden zijn de Ati Radeon x800GTO2 en de nVidia GeForce 6800LE/XT. Met Rivatuner kan je pipelines unlocken, mits er pipelines op de grafische kaart aanwezig zijn die niet gebruikt worden, zoals de GeForce 6800LE, die 8 pixelpipelines en 4 vertexshaders gebruikt, terwijl er 16 pipelines en 6 vertexshaders aanwezig zijn. Als de pipelines beschadigd zijn, krijg je artifacts, uitvallende pixels of hoekige zwarte vlakken op het scherm. Notitie: Op de nVidia cd's is vaak overklokgereedschap beschikbaar.

videogeheugen Het videogeheugen is ook over te klokken, met Rivatuner bijvoorbeeld. Als je hiermee te ver gaat, krijg je artifacts. ATi-kaarten hebben relatief meer profijt van het overklokken van het geheugen dan NVIDIA. Het best overklokbare geheugen is GDDR3: dat is in staat op hoge snelheden te werken met lage vertragingen.

Core De core is de kern van het kaartje en is meestal verborgen onder een grote koeler. Met programma's als Rivatuner, ATiTools, en Coolbits, kan je ook de core overklokken. Als je de coresnelheid in megahertzen vermenigvuldigt met het aantal pixelpipelines heb je het aantal megatexels per seconde, de theoretische snelheidswaarde die in verband met de geheugenbandbreedte staat. Dus een videokaart met 16 pixelpipelines en 300 MHz coresnelheid is even snel als een videokaart met 8 pixelpipelines en 600 MHz coresnelheid. NVIDIA-kaarten hebben meer profijt van het overklokken van de core dan het geheugen.