Achterhook

Van Wikipedie

D'n Achterhook (of Achterhoek) is een gebied in 't oosten van Nederland in de provincie Gelderland en beslöt 't gebied tussen d'n Iessel in 't westen, d'n Olde Iessel in 't zuudwesten, de Duutse grens in 't zuudoosten en oosten en de Overiesselse streken Salland en Twente in 't noorden. 't Gebied kömp ongeveer oavereen met (is iets groter dan) d'n veurmalige Graafschap en wordt um die reden ok wal zó enuumd.

[bewark] Gebied

Den Achterhoek wodden veur het earst enuumd deur den dichter Staring. Doarveur wodden wel esprokken oaver "de Graafschap", wat een verwiezing was naor ut olde graafschap Zutphen. De tegenwoordige regio Achterhoek is een samenwarkingsverband tussen de gemeentes, die in dit gebied ligt. Dit bunt de tegenwoordige gemeentes Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Deutekem, Montferland, Oost Gelre, Olde Iesselstreek en Wenters. Met de gemeente Montferland is de regio Achterhoek groter dan ut geografische gebied, umdat dissen hele gemeente ten westen van den Olden Iessel ligt en geografisch ezien dus bi-j de Liemers heurt. De gemeente Lochem ligt wal in ut geografische gbied van den Achterhoek, moar is niet an'eslotten bi-j het regioverband. Lochem is an'eslotten bi-j de Stedendriehoek, bestoande uut de gemeentes Apeldoorne (Apeldoorn), Brum (Brummen), Deaventer, Epe, Voorst en Zutfent.

[bewark] Geschiedenis

D'n Achterhooksen geschiedenis is al heel old, net as die van het Graafschap Zutfent. Staeden as Deutekem, Doezebarg, Bronkhorst en Zutfent hadden al vrog stadsrechten. Zutfent kwam in de Romeinsen tied al veur en Deutekem wodden in 838 al enuumd. In d'n Achterhook bunt völle kastelen te vinden, veural van de adellijke femilies Van Heekeren en Bronkhorst. Tot late in de 19e eeuw had de streek dan ok een feodale structuur. In de Tachtigjoarigen Oorlog kwammen der ok geregeld vi-jandelijkheden veur. Veural um Grolle moar ok um het kasteel Bargh in 's-Heerenbarg is duftig evochten.

In de Achterhooksen samenlaeving wodden eeuwenlang den dienst uut-emaakt deur een klein antal grootgrondbezitters. Grote antallen dagloners mosten naor de piepen van de "hoge heren" dansen. Een Achterhooksen eigenschap is now nog altied ut "joa, joa" zeggen, as eigenlijk "nee" bedoeld wordt. Dit was een stil verzet tegen ut gezag, zoder dat ze metene opstandig lekken.

Lange tied bunt der in den Achterhook bossen ekapt veur de holtindustrie. An ut ende van de joaren '40 van de 20e eeuw kwam doar een ende an. In de 2e helfte van de 19e eeuw wodden der deur de oaverheid flink investeerd deur onder andere den anleg van de spoorweagen en de oprichting van de Gelderse Tramweagen (GTW). Doardeur wodden de streek meertoegankelijk an kon zich noast de landbouw ok industrie vestigen. Veur die tied was de Achterhook veurnamelijk afhankelijk van het vervoer oaver den Olden Iessel, woarlanges dan ok al in de 17e de eerste industrie ontston, namelijk de iezergieteri-jen of Hutten. Noe de Tweede Wereldoorlog is de welvaart in den Achterhook flink toe-enommen.

[bewark] Natuur en cultuur

Van eursprong leafden de Achterhokers van de landbouw. Tegenswoordigs is der op völ ander gebied ok warkgeleagenheid, woar de lanbouw nog steeds een groot deel van uutmek. Völle Achterhokers sprekt nog altied hun streektaal, ut Achterhooks, wat een Nedersaksisch dialect is. Een zuver Oost-Nederlands gebruuk is ok in den Achterhook nog eengaals heel belangriek: het noaberschap.

Karkelijk ezien is der een starke afwisseling tussen katholieke en protestante darpen. In ut midden is der vanuut het zuudoosten noar het noordwesten een bane te trekken, dèn vanaf Dinsper via Vasseveld, Zellem noar Hengel löp van darpen met veurnamelijk een protestante bevolking. Ut noordoosten en zuudwesten van de streek bunt van oldsheer oaver ut algemeen katholiek.