Protestantisme
Van Wikipedie
't Protestantisme is een stroming in 't christendom, dee besteet uut veul uuteenlopende karkelijke genootschappen. Naos de Rooms-Katholieke Karke en de Oosters-Orthodoxe Karke is 't protestantisme de belangriekste stroming binnen 't christendom. 't Is ontstaon tiejens de Riffermasie in de 16e eeuw naodat verschillende theologen, waoronder Meerten Luther, Huldrych Zwingli en Johannes Calvien in een konflik wanen eraak mit de Rooms-Katholieke Karke over de christelijke leer en de karkelijke praktiek.
Inholdsopgaove |
[bewark] Geschiedenis
Een eerste begin van 't protestantisme is te zien in de ideeën van de Engelsman John Wycliffe, die in de 14e eeuw an de eerste Engelse vertaling van de Biebel begun en hum verzette tegen de mach en riekdom van de Rooms-Katholieke Karke. Oek de Tsjechische hoogleraar Jan Hus wees an 't begin van de 15e eeuw op de organisasie van de karke en 't gezag van de paus. Beiden wollen de karke zuveren van on-Biebelse invleuden en weerummebrengen naor heur Biebelse oorsprong. Kenmarkend veur veul reformatoren (Wyclif, Hus, laoter oek Luther) is de morele verdediging van de vors en lokale adel tegenover de paus en de geestelijkheid.
Een belangrieke veraandering vun plaose in 1517 mit de publikasie van de 95 stellingen van Luther. Hierin verzette hij hum mit name tegen de haandel in oflaoten waormee de Rooms-Katholieke Karke hum bezighul, oek um op de bouw van de Sint-Pieterskarke in Rome te bezunigen. Rond dezelfde tied bröch Zwingli in Zwitserlaand een soortgelieke beweging op gang. Hullie ideeën verspreidden iezig rap deur Europa en wanen een belangrieke anzet veur de Riffermasie.
Bie de Rieksdag van Speyer uut 1526, waorin de leiders van 't Heilige Roomse Riek bie-eenkwammen, wanen besleuten dat de vorsendommen dee de Riffermasie deur-evoerd hadden rechszekerheid kregen en dat alle vorsendommen een vrieje geleufskeuze hadden. To dit besluut bie de Rieksdag van Speyer van 1529 weerummedreid wönnen, protesteerden de lutherse deelnemers. An disse Protestasie van Speyer ontleen 't protestantisme zien naam. De 'protestanten' bereupen d'r op de individuele geleufsvrieheid.
Enkele eeuwen wanen de protestanten slachoffer van poletieke en religieuze vervolging. Wereldlijke heersers wanen bange veur 't uuteenvallen van hullie machsgebied, dee stark deurdrungen deur 't rooms-katholicisme, waorbinnen ze oek de mach over de karkelijke structuren bezatten.
Der volgden een reeks van oorlogen waorin de stried um 't protestantisme een rol speulde, waoronder de hugenotenoorlogen in Frankriek en de Dartigjaorige Oorlog, dee Duutslaand en een groot deel van de res van Europa in zien greep hul.
Pas bie de Godsdiensvrede van Augsburg in 1555 en bie de Vrede van Münster in 1648 kwammen an disse oorlogen een einde en wönnen 't protestantisme overal erkend.
[bewark] Leer
De leer van 't protestantisme, in 't biezonder wat betref de verschillen mit de Rooms-Katholieke Karke, kan samen-evat wonnen mit vier uutspraoken in 't Latien:
Solus Christus: Allinnig Jezus Christus
- Jezus Christus, de Zoon van God en tegeliek God zelf, is de enige grondslag veur de verlossing van de meens en is de enige dee de meens mag anbidden.
Sola scriptura: Allinnig 't Heilige Schrift
Sola fide: Allinnig deur 't geleuf
- De meens kan allinnig deur 't geleuf in Jezus Christus van zien zunden ered wonnen.
Sola gratia: Allinnig genaode
- Verlossing is een gaove van God dee ene verdienen kan, mar dee allinnig via Jezus Christus verkregen kan wonnen deur 't geleuf.
[bewark] Stromingen
Der bin verschillende protestantse stromingen:
[bewark] Internationaal
- (Evangelisch) Lutheranisme
- Calvinisme
- Anglicanisme
- Pinkstergemeentes
- Methodisme
- Baptisme
- Presbyterianisme
[bewark] In Nederland
In Nederlaand is de Protestantse Karke in Nederlaand 't grootste protestantse karkelijke genootschap dit wanen vrogger de Nederlaandse Hervormde Karke, Griffermeerde Karken in Nederlaand en Evangelisch-Lutherse Karke). Veerder bin der nog:
- Griffermeerde Karken (vrie-emaak)
- Christelijk Griffermeerde Karken
- Nederlaands-Griffermeerde Karken
- (Oud-)Griffermeerde Gemeentes (in Nederlaand)
- Hersteld Hervormde Karke
- Vriezinnig protestantisme
Verwant:
- Baptisten
- Evangelische gemeentes
- Pinkstergemeentes
