Јат
Од Википедија, слободна енциклопедија
| Кирилична буква Јат | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Кирилица | ||||||
| А | Б | В | Г | Ґ | Ѓ | Д |
| Ђ | Е | Ё | Є | Ж | З | Ѕ |
| И | І | Ї | Й | Ј | К | Ќ |
| Л | Љ | М | Н | Њ | О | П |
| Р | С | Т | Ћ | У | Ў | Ф |
| Х | Ц | Ч | Џ | Ш | Щ | Ъ |
| Ы | Ь | Э | Ю | Я | ||
| Старословенски букви | ||||||
| Ҁ | Ѹ | Ѡ | Ѿ | Ѻ | Ѣ | ІА |
| Ѥ | Ѧ | Ѫ | Ѩ | Ѭ | Ѯ | Ѱ |
| Ѳ | Ѵ | Ѷ | ||||
| Несловенски букви | ||||||
| Ӑ | Ә | Ӕ | Ҕ | Ӗ | Ғ | Ӏ |
| Ӂ | Җ | Ӝ | Ҙ | Ӟ | Ӡ | Ӣ |
| Ӥ | Ҡ | Қ | Ҟ | Ҝ | Ң | Ҥ |
| Ө | Ӧ | Ҧ | Ҫ | Ҷ | Ҹ | Ӵ |
| Ҽ | Ҿ | Ҩ | Ҳ | Һ | Ҭ | Ҵ |
| Ӳ | Ӯ | Ү | Ұ | Ӱ | ||
Јат (Ѣ, ѣ) 32-та буква од старословенското писмо и име на звукот кој таа го претставува.
Јатот бил долга самогласка. Се претполага дека се изговарал како [æ:] (широко е), рефлексија на првобитните индоевропски гласови: долго е ([e:], т.е. *ē) и двогласките: [oj] и [aj]. Објаснето на македонски, како среден глас помеѓу е и а (Еа): врѣмѧ, млѣко, сѣно. Овој глас се развил доцна во историјата на словенските јазици како втора палатизација на словенските велари.
Интересно е тоа што во најраните текстови оваа буква била помешувана со а јотирано (ıа). Едно објаснение е дека солунскиот дијалект (врз кој се заснова старословенскиот јазик) како и другите македонски старословенски дијалекти се префрлиле од /æ:/ на /ja/ независно од северните и западните словенски подгрупи. Исто тка збунително е тоа што кириличниот знак за јус мало (Ѧ) изгледа многу слично на глаголската ознака за Јат (Ⱑ, може да се види само со Уникод 4.1; еве слика: 
).
Во разните современи словенски јазици буквата јат се има рефлексирано во самогласки. На пример, старословенскиот основен збор běl станал бел на македонски, /bʲel/ - бел (изг. бјел) на стандарден руски (дијалекти: /bʲal/, /bʲijel/, па дури и /bʲil/ во некои краишта), бил /bʲil/ на украински, бјал/бели на бугарски, биел/биали на полски и били на чешки. Постојат и постари неповрзани рефлексии како: стар збор тѣлѣгы (двоколки) станало „телеги“ на руски, но на српски станало „таљиге“.
Најинтересна е судбината на јатот во српскохрватскиот јазик. Имено во рамките на овој дијасистем се јавуваат три рефлекса на јатот што претставува една од основните поделби на српскохрватските дијалекти. Рефлексите се следниве:
- ѣ > e - екавски дијалекти
- ѣ > и - икавски дијалекти
- ѣ > ијe (ако јатот бил долг) и ѣ > јe (ако јатот бил долг) - јекавски дијалекти
Така:
- млѣко > млеко/mleko, млико/mliko, млијеко/mlijeko
- мѣсто > место/mesto, мисто/misto, мјесто/mjesto
Како резултат на овие рефлексии, јат повеќе не претставувал засебна фонема, туку станал идентичен со некој друга во даден словенски јазик. Затоа децата морале да учат напамет каде да стават, а каде да не стават „јат“. Затоа оваа буква била исфрлена во низа ортографски реформи: во српскиот со реформата на Вук Стефановиќ Караџиќ, која подоцна била прифатена и во македонскиот, во рускиот, белорускиот и украинскиот отрпилика со Октомвриската револуција, а во бугарскиот дури во 1945. Денес буквата не се користи во ниту еден словенски јазик, туку само во старословенскиот, и од 1991 во некои реклами заради штос (видете фото долу-десно).
[уреди] Кодно позиционирање
Јат е претставен во Уникод, иако често го нема во фонтовите. If your browser handles correctly Unicode, and has a font which includes the letter, you should see the capital and small yats here: Ѣѣ.
| Шифрирање на знаци | Големина | Бинарно | Хексадецимално | Октално | Децимално |
| Уникод | Голема | 0000010001100010 | 0462 | 2142 | 1122 |
| Мала | 0000010001100011 | 0463 | 2143 | 1123 |
Неговите ХТМЛ ентитети се Ѣ или Ѣ за голема и ѣ или ѣ за мала буква.
[уреди] Занимливост
По 1989 многу деснистички политички организации во Бугарија, меѓу кои Радикалната Национална партија на Бугарија и ВМРО-БНД пробале да издејствуваат повторно воведување на буквата „јат“ во бугарската азбука, но не успеале.
