Historia de Lisboa
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Lisboa é unha das máis antigas cidades da Europa, tendo sido fundada hai máis de tres milenios. É xuntamente con Setúbal, Alcácer do Sal e algunhas cidades do Algarve a máis antiga de Portugal e tamén a segunda máis vella capital da Unión Europea, logo de Atenas, máis antiga por catro séculos que Roma.
A súa historia circula á volta da súa posición estratéxica na foz do maior río da Península Ibérica, o Texo; do seu porto natural ser o mellor para o reabastecimento dos barcos que fan o comercio entre o Mar do Norte e o Mediterráneo; alén da súa proximidade no extremo Sur e Ocidente da Europa, cos novos continentes da África Subsahariana e da América.
Índice |
[editar] Prehistoria
Existen vestixios de ocupación humana na área que hoxe é Lisboa de hai moitos millares de anos, atraídos pola proximidade do río Texo. Os primeiros habitantes humanos da rexión terían sido os Neandertais, extintos hai preto de 30.000 anos pola chegada à Península do Home moderno. Durante o período Neolítico, os pobos Iberos da rexión contruiran os megalitos de función relixiosa, tal como os restantes pobos da Europa Atlántica: dólmenes, menires e cromeleques terán sido comúns, e algúns aínda sobreviven hoxe na zona.
[editar] Alis Ubbo: A fundación fenicia
Di a lenda popular e romántica que a cidade de Lisboa foi fundada polo heroe mítico Ulises. Recentemente foran feitas descobertas arqueolóxicas preto do Castelo de San Xurxo e da Sé de Lisboa que comproban que a cidade terá sido fundada polos Fenicios preto do 1200 a.C.. Nesa época os fenicios viaxaban ata às Illas Scilly e á Cornualla, na Gran Bretaña, para mercar estaño aos nativos. O Mar da palla ou estuario do Texo é o mellor porto natural do percurso e o río unha importante vía para as trocas de alimentos e metais cas tribos do interior. Foi fundada unha colonia, chamada Alis Ubbo, que significa "porto seguro" ou "enseada amena" en fenicio, probavelmente afillada á gran cidade de Tiro, hoxe no Líbano. Esa colonia estendíase na colina onde hoxe están o Castelo e a Sé, ata o río, que chamaban Daghi ou Taghi, significando "boa pescaria" en feicio. Co desenvolvemento de Cartago, tamén ela unha colonia fenicia, o control de Alis Ubbo pasou para esa cidade. Durante séculos, fenicios e cartaxineses terán desenvolvido a cidade de simples entreposto comercial para o comercio nos mares do Norte, para importante mercado onde trocaban os seus produtos manufacturados polos metais, peixe salgado e sal da rexión e das tribos contactadas pola vía fluvial do Texo. Os cabalos, antepasados dos actuais cabalos lusitanos, xa eran entón famosos no Mediterráneo pola súa velocidade, tendo Plinio afirmado que as éguas do Texo deberian ser fecundadas polo vento.
Os primeiros Xudeus chegaran sen dúbida cos Fenicios, seus veziños. O Hebreo é virtualmente idéntico ao Fenicio e era raro o barco fenicio que non levaba mercadores ou socios da Xudeia.
Coa chegada dos Celtas, estes misturaranse cos Iberos locais, dando orixe ás tribos de lingua Celta da rexión, os Conni e os Cempsi.
Os Gregos antigos tiveran provabelmente na foz do Texo un posto de comé¡ercio durante algun tempo, mais os seus conflitos cos Cartaxineses por todo o Mediterráneo levaran sen dúbida ao seu abandono debido ao maior poderio de Cartago na rexión nesa época.
[editar] Olissipo: Lisboa romana
Olissipo aliou-se aos Romanos cando estes, liderados por Decimus Junius Brutus, procuraran conquistar os Lusitanos e outros pobos do Noroeste Peninsular. Os habitantes da cidade lutaran ao lado das Lexións contra estas tribos célticas. En troca foi-lles recoñecido o título de cidadáns romanos e á cidade ampla autonomía como Municipio Romano. Foi incluida na provincia da Lusitania, encabezada por Emerita Augusta.
A cidade situaba-se entre a colina do Castelo e a Baixa, mais as zonas máis ribeiriñas estaban nese tempo aínda mergullidas polo Texo. Olissipo no tempo romano foi unha importante praza comercial, estabelecendo a ligazón entre as provincias do Norte e o Mediterráneo. Os seus principais produtos eran o garum, un mollo de peixe de luxo; o sal e os famosos cabalos lusitanos.
A cidade foi un dos principais centros da introdución e desenvolvemento do Cristianismo na Península Ibérica. O primeiro Bispo foi San Xens.
[editar] As Invasións e os Xermanos
A dexeneración do Imperio, e a feudalización da sociedade romana levaran ás primeiras invasións dos pobos Xermanos, Hunos e outros. Inicialmente aceites como colonos nas terras desertificadas polas epidemias terribeis que mataran gran parte da poboación da época (provabelmente de Sarampo e Variola), transformaran-se depresa en expedicións militares con obxectivos de saque e conquista.
No inicio do século V os Vándalos (que depois se retiran para o Norte de África) toman Olissipo, seguidos dos non-xermánicos Alanos. En 419 Olissipo foi saqueada e queimada polos Godos do Rei tribal Walia, e finalmente en 469 integrada no Reino Suevo cuxa capital era Braga. Logo a invasión dos Visigodos, estes estabelecen-se en Toledo e despois de varias guerras durante o século VI, conquistan os Suevos, unificando a Peninsula Ibérica, incluindo a cidade que chamaban Ulishbona.
Durante esta época conturbada, Lisboa perde as ligazóns políticas con Constantinopla, mais non as comerciais. Mercadores Gregos, Sirios, Xudeus e outros, vindos do Oriente, forman comunidades que trocan os produtos locais cos do Imperio Bizantino, Asia e India.
[editar] Al-Ushbuna: A Lisboa Musulmana
Logo de tres séculos de saqueos, pillaxes e perda de dinámica comercial, Ulishbuna sería pouco máis que unha vila no inicio do século VII. É nesta época que, aproveitando unha guerra civil do Reino Hispánico Visigótico, que os árabes liderados por Tariq invaden a Peninsula Ibérica coas súas tropas mouriscas, no 711. Olishbuna foi conquistada polas tropas de Abdelaziz ibn Musa, un dos fillos de Tariq, así como o resto do Ocidente.
Máis unha vez Lisboa, coñecida polos árabes como al-Ushbuna, tórna-se un gran centro administrativo e comercial para as terras xunto ao Texo, recollendo os seus produtos e trocando-os por produtos do Mediterráneo Árabe, particularmente Marrocos, Tunisia, Exipto, Siria e o Iraque. Segundo as estimacións actuais a cidade tería no seu apoxeo, no século X, máis de 100.000 habitantes, e con Constantinopla, Salónica, Córdoba e Sevilla, sería unha das maiores cidades da Europa, moitas veces maior que París e Londres, que en plena Idade Media terían apenas 5-10.000 habitantes.
A maioría dos habitantes convérte-se á lingua árabe e relixión musulmana da minoria invasora que se instala como élite. Unha minoría de cristáns ou Mozárabes, co o seu propio Bispo, falantes do árabe ou de unha variante do Latín vulgar semellante á falada na Galiza e provincias do Norte, é tolerada en troca de impostos adicionais. Esta comunidade mozárabe que seguía ritos e costumes cristáns de antes do estabelecemento do absolutismo Papal é moitas veces rexeitada e escravizada cando entra en contacto cos católicos. Foran os mozárabes que levaran para Lisboa os restos de San Vicente, que se tornaría o padroneiro da cidade.
A comunidade Xudaica, xa existente desde a fundación da cidade polos Fenicios, é grandemente reforzada polos Xudeos que ahí se estabelecen como mercadores e financeiros, aproveitando a elevación da cidade a núcleo comercial prominente. Ademais do sal, peixe e cabalos, negociávan-se as especias vindas do Levante, as plantas medicinais, os froitos secos, mel e peles.
Al-Ushbuna é renovada e reconstruída dacordo cos patróns do Medio Oriente: unha gran mesquita, un castelo no topo do monte (que de forma modificada se transformou no Castelo de San Xurxo), un palacio para o Gobernador ou (alcázova), unha almedina ou centro urbano e un alcácar. O barrio de Alfama crece ao lado do núcleo urbano orixinal. A cidadela de al-Madan, a actual Almada é fundada na marxe Sur do río para protexer a cidade.
Os Árabes e Bereberes introducen nos arredores da cidade a súa agricultura arraigada, que é moito máis produtiva cos métodos de sequeiro anteriores. As augas do Texo e os seus afluentes son usadas para pirrigar a terra no Verán, producindo varias colleitas por ano e vexetais como alfaces e froitos como as laranxas.
Politicamente, de inicio, a cidade forma parte do Califato Omiada de Damasco, Siria. Consta das crónicas unha gran rebelión dos Bereberes ou "Mouros" frente á elite dos Árabes da Arabia en 740, que precisou de reforzos do Califato para ser suprimida. A cidade está depois suxeita ao Califato de Córdoba, no cal os sobreviventes Omíadas gañan a independencia do novo Califado Exipcio dos Abássidas.
Co inicio da Reconquista, a opulenta al-Ushbuna é unha alvo dos raides dos cristáns, que saquean a cidade primeiramente no 796 e por outras ocasións nos anos seguintes, liderados polo Rei Afonso II das Asturias, mais a fronteira permanece ao norte do Douro. No 844 varias decenas de barcos dos Vikingos surxen no Mar da Palla, e os Escandinavos estabelecen o cerco mais acabarían por facer face á resistencia continuada dos habitantes da cidade liderados por Alah ibn Hazme.
No inicio do Século X surxen en al-Ushbuna varias seitas islmámicas de conversos da poboación hispánica. Estas seitas son formas de organización política con que os autoctonos se revoltanse contra os obstáculos postos na súa ascensión social por um sistema xerárquico no que primeiro viña a pequena élite de descendentes do profeta Maoma, depois os Árabes de sangue puro, a seguir Bereberes ou Mouros e só depois os Latinos arabizados e musulmás. Varios líderes Latinos surxen, como Ali ibn Ashra e outros, que se declaran Profetas ou descendentes de [[Ali] (xiítas) que con aliados en outras cidades comezan guerras civís coas tropas árabes sunitas. Os mozárabes eran tratados aínda de forma peor, así como os Xudeos, sofrendo por veces persecucións que, a pesar de lamentabeis aos ollos modernos, eran unha pálida imaxe do que farían os católicos contra non só musulmáns e xudeos, mais mesmo contra os propios cristiáns non católicos das terras reconquistadas.
Novo ataque Vikingo surxe sen suceso no 966. O Rei Ordoño I das Asturias pillaría a cidade novamente en meiados do século IX, así como Afonso VI de León no 1093, que a reteve no seu Reino de León por dous anos, logo de conquistar a cidade de al-Santaryn ou Santander.
Coa fragmentación do Califato de Córdoba por volta do ano 1000 coas luitas intestinas, os notabeis de al-Ushbuna oscilan entre a obediencia á Taifa de Badaxoz ou á de Sevilla, conseguindo manobrar de forma a obter unha autonomía considerábel. No entanto no 1111 un novo Califato pan-hispánico é estabelecido pola invasión a partir dos desertos de Marrocos dos Almorávidas liderados por Ali ibn Yusuf, cuxas tropas son travadas apenas na rexión de Tomar por Gualdim Pais. Este dura pouco tempo ata que regresan os tempos da división das Taifas e da autonomía e prosperidade de al-Ushbuna.
[editar] Cruzadas: Portugal conquista Lisboa
En canto se fragmentaban os Taifas islámicos do Sur, no Norte secedía o Condado Portucalense do Reino de León, xa en plena Reconquista da Península Ibérica. Apesar de estar baseado en Guimaráns, a forza económica que permitía a autonomía do Condado Portucalense estaba na cidade do Porto (Portucale ou porto da cidade de Cale, a actual Gaia). É interesante pensar como foi o novo Reino, centrado no dinamismo comercial da xove cidade de mercadores do Porto, que usufruía de unha posición e importancia semellantes na foz do segundo maior río da Península Ibérica, o río Douro, como Lisboa no río Texo, que acabaría por conquistar esa venerábel cidade. Aínda hoxe ambas cidades moi semellantes mais moi diferentes sitúanse á cabeza de Portugal.
Foi a conquista de Lisboa o que permitiu ao xove Duque de Portucale, D. Afonso Henriques declararse Rei. Famosa e opulenta, a cidade daría ao Condado o prestixio necesario. A primeira tentativa de Afonso de conquistar al-Ushbuna deuse en 1137 e fracasou frente ás murallas da cidade. En 1140 aproveita os cruzados que pasaban por Portugal para un novo ataque que novamente falla.
Só en Xuño e Xullo de 1147, coa axuda de unha forza máis numerosa de cruzados, preto de 164 barcos cheios de homes, consegue ser ben sucedido. En canto as súas forzas portuguesas atacaban pola terra, os cruzados na súa maioría ingleses e normandos, aliciados polas promesas de pillaxe libre, montaran as súas máquinas de cerco, como catapultas e torres, e atacaban simultaneamente polo mar e impedían a chegada de reforzos vindos do sur. Nos primeiros encontros os musulmáns vencen ós cristáns matando moitos, e a moral dos cruzados fica afectada, ocorrendo varios conflitos sangrentos entre os distintos grupos de cristáns.
Logo de moitas tentativas, segundo o mito, unha das portas é arrombada e o portugués Martim Moniz consegue mante-la aberta aos invasores co proprio corpo, morrendo esmagado por ela. Máis provabelmente coa axuda das máquinas do sitio, as murallas son ultrapasadas, o 23 de outubro de 1147. Seguiranse cinco días de saqueo, asasinatos e violacións indiscriminadas de ambos cruzados e portugueses contra as poboacións islámicas, xudaicas e mesmo cristáns da cidade. Segundo o mito o proprio Bispo de al-Ushbuna foi morto polos invasores interesados en roubar os tesouros da súa igrexa. Trinta mil habitantes segundo as crónicas da época, foran escravizados, e moitos terán sido mortos ou fuxidos. Os restantes musulmáns son delimitados a un barrio propr¡io, a Mouraría.
Don Afonso Henriques toma posesión oficialmente da cidade no día 1 de novembro, cando nunha cerimonia relixiosa, manda tranformar a gran mesquita de sete cúpulas, a Aljama, en Sé Catedral. O Bispo é Gilbert de Hastings, un cruzado inglés, e a moitos dos cruzados máis proeminentes son doadas terras da rexión e títulos. San Antonio nace no 1195 na cidade co nome de Fernando de Bulhões.
O Rei daría o Foral en 1179, e tentaría recuperar as ligazóns comerciais da cidade inaugurando unha gran nova feira ou mercado. O resultado destes esforzos é que os mercadores Portugueses Cristiáns ou Xudeos non só retoman algunhas ligazóns comerciais da antiga al-Ushbuna, como na Andalucía (Sevilla e Cádiz), e no Mediterráneo, ata Constantinopla, e se abren novas vías para os portos da Europa do Norte, que os musulmáns raramente visitavan debido ás diferencias ideolóxicas. De feito a primeira vocación da Lisboa Medieval Cristán é a unha vez máis a mediación do comercio entre o Mar do Norte e o Mediterráneo, mais grazas aos avances na navegación oceánica os volumes son cada vez maiores. Casas de mercadores Portugueses abren en Sevilla, Southampton, Bruges e nas cidades da Hansa, e os Xudeos Portugueses continuan a comerciar cos seus primos no Norte de África. Trócanse as especiarias, sedas e meciñas mediterráneas; ouro, marfil, arroz, alúmen, améndoas e zucre mercados aos Árabes e Mouros; xuntamente co aceite, sal, viño, cortiza, mel e cera Portuguesas cos textís de lá ou liño finos, estaño, ferro, corantes, ambar, armas, peles e produtos artesanais do Norte. Son fundados estaleiros para a construcción de máis barcos comerciais e militares, cuxa Armada é esencial na protección do comercio contra os piratas sarracenos. Para responder á crecente demanda polas poboacioness cada vez maiores da Europa no Século XII e Século XIII, son estimuladas as inovacións na construcción dos barcos, que da barca forte mais tosca pasan, nunha síntese de saber cristán, vikinga e árabe, para a caravela (primeira referencia en 1226), o primeiro verdadeiro navío atlántico. Às profesións ligadas á navegación, como carpinteiros e mariñeiros, son dados privilexios e protección, incluindo a creación en Lisboa de un Xuiz propro, o Alcalde do Mar (1242).
Un efecto indirecto de todo este dinamismo de Lisboa é a ruína dos comerciantes xermánicos, que facían o mesmo comercio por ter (unha rota máis dispendiosa mais a única posíbel cando os navíos musulmáns e os seus piratas controlaban o sur de España e o estreito de Xilbraltar) entre os Países Baixos e a Hansa e a Italia e os seus portos. O Sacro Imperio Romano-Xermánico perde influencia sobre os seus reinos, ducados e cidades-estado constituintes, e os mercadores alemáns, ata aí señores do comercio Europeo, son forzados a procurar novos mercados a oriente.
No seguimento desta prosperidade, e co aumento de seguranza en Lisboa coa conquista definitiva dos Algarves no século XIII, en 1256 Afonso III de Portugal constata o obvio e escolle a maior e máis vigorosa cidade do seu Reino para Capital, movendo para aí a Corte, os Arquivos e a Tesourería (que estaban en Coimbra). Dom Dinis, o primeiro Rei a presidir todo o seu reinado en Lisboa, crea alí a Universidade en 1290, que transfere para Coimbra en 1308 apenas debido aos conflitos crecentes dos estudantes cos lisboetas. É nesta altura que a zona onde hoxe está o Terreiro do Pazo é reclamada ao mar, a través de drenaxes do terreno xa lamacento (era río libre ata ao tempo da conquista, mais sedimentou debido aos depósitos do río). Novas rúas son deseñadas, como a Rúa Nova, e o Rossio tórnase pola primeira vez centro da cidade, roubando esa distinción á colina do Castelo. Outras construccións de Dom Dinis foran unha muralla frente novo Cais da Ribeira contra os piratas, e renovacións do Palacio Árabe (a Alcázova, destruida no Terremoto de 1755) e da Sé.
