Συμβούλιο της Επικρατείας
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) είναι το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο, του οποίου η (σημερινή ως έχει) λειτουργία του ξεκίνησε στις 17 Μαΐου του 1929. Αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του ελληνικού συστήματος δικαστικού ελέγχου της διοικητικής δράσης. Είναι το Ανώτατο Δικαστήριο ελέγχου της νομιμότητας των διοικητικών πράξεων και έχει καταξιωθεί ως ο ισχυρός προστάτης, τόσο του πολίτη, όσο και του δημοσίου.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Ιστορική καταγωγή
Η οργάνωση του ΣτΕ έγινε κατά το πρότυπο του γαλλικού ομοίου που υπήρξε και πρότυπο των άλλων, στις ευρωπαϊκές χώρες, ομοίων ιδρυθέντων ανάλογων θεσμών. Το γαλλικό Συμβούλιο Επικρατείας κατάγεται από το "Βασιλικό Συμβούλιο" (Κονσέιγ ντυ Ρουά) που λειτούργησε παλαιότερα από τον μεσαίωνα και που αργότερα μετονομάσθηκε σε "Συμβούλιο του Κράτους" (Κονσέιγ ντ΄ Ετά).
Ως ιδιαίτερο όμως Σώμα δημιουργήθηκε με το Σύνταγμα της 22 Frimaire του έτους VIII (12 Δεκεμβρίου 1799), με αρμοδιότητα τη προπαρασκευή νόμων, την άρση συγκρούσεων μεταξύ των τακτικών δικαστηρίων και διοίκησης και γνωμοδότηση σε αμφισβητούμενες διοικητικές υποθέσεις.
Επί Ναπολέοντος Α΄ το ΣτΕ υπέστη σπουδαίες μεταρρυθμίσεις με σπουδαιότερη εκείνη της δημιουργίας ιδιαίτερου τμήματος όπου υπάχθηκε η εκδίκαση των αμφισβητήσεων και κατέστη πλέον όργανο της Πολιτείας το οποίο στη συνέχεια παρασκεύασε σχεδόν το σύνολο της γαλλικής νομοθεσίας. Στις Συνταγματικές Μοναρχίες (Βασιλευόμενες) του 1814 και του 1830 απώλεσε τον πολιτικό χαρακτήρα, παραμένοντας όργανο συμβουλευτικό της Διοίκησης.
Στις 2 Φεβρουαρίου 1831 το ΣτΕ, ως πρώτο βήμα, γίνεται Διοικητικό Δικαστήριο με πρόεδρο διοριζόμενο από τον Βασιλέα και στις 3 Μαρτίου 1849 καθίσταται αληθές Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο οι αποφάσεις του οποίου είναι πλέον υποχρεωτικές για την Διοίκηση. Βασικός νόμος που διέπει την οργάνωση του γαλλικού ΣτΕ είναι ο από 24 Μαρτίου 1872 που τροποποιήθηκε έκτοτε πολλές φορές και ιδίως με τον σχετικό νόμο του 1945.
[Επεξεργασία] Η Ίδρυση του ΣτΕ
Την ίδρυση στην Ελλάδα του ΣτΕ ανήγγειλε πρώτη η Βαυαρική κυβέρνηση με Βασιλικό Διάταγμα του 1833. Συνεστήθη δε, με Β.Δ. του 1835 λαμβάνοντας ως πρότυπο το γαλλικό. Η διοικητική του αρμοδιότητα περιελάμβανε την επεξεργασία διαταγμάτων, ενώ η δικαστική του αρμοδιότητα τη λύση διοικητικών διαφορών που με ρητή όμως διάταξη υπάγονταν σ΄ αυτό, καθώς και την άρση συγκρούσεων μεταξύ δικαστικών και διοικητικών διαφορών.
Έτσι κατά τη πρώτη αυτή περίοδο της λειτουργίας του, το ΣτΕ εκτελούσε χρέη ανωτάτου συμβουλευτικού σώματος, που επί σοβαρών κυβερνητικών θεμάτων έδινε τη γνώμη του στον Βασιλέα. Η συμβολή του δε αυτή υπήρξε πάρα πολύ σημαντική αν συνεξετασθεί ότι τότε δεν υπήρχε σώμα νομοθετικό η ακόμη και κάποια λαϊκή αντιπροσωπεία. Για τον λόγο αυτό ο Βασιλεύς Όθων διόριζε συνήθως στο ΣτΕ εξέχοντα πρόσωπα που είχαν διακριθεί είτε στη πολιτική, είτε στον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα. Πολλοί εξέχοντες αγωνιστές του 1821 είχαν διατελέσει Σύμβουλοι Επικρατείας.
Με το άρθρο όμως 101 του Συντάγματος του 1844 καταργείται ο θεσμός με τη λανθασμένη αντίληψη ότι ο θεσμός αυτός αντιβαίνει στο πνεύμα του Συνταγματικού Πολιτεύματος με υπαγωγή των πρότερων αρμοδιοτήτων του ΣτΕ στα Εφετεία και στον Άρειο Πάγο.
Η Εθνική Συνέλευση του 1862 επανίδρυσε (με ασθενή πλειοψηφία) το ΣτΕ ως συμβουλευτικό σώμα "προς παρασκευή και βάσανο των νομοσχεδίων". Το άρθρο όμως 108 του Συντάγματος του 1864 όριζε ότι μπορεί να γίνει αναθεώρηση περί του ΣτΕ στη προσεχή βουλευτική περίοδο εφόσον το ζητήσουν τα 3/4 της Βουλής. Έτσι "δυνάμει" της διατάξεως αυτής καταργείται εκ νέου το ΣτΕ με νόμο της 25 Νοεμβρίου του 1865.
Με το άρθρο όμως 91 του αναθεωρημένου Συντάγματος του 1911 δυνάμει του οποίου εκδόθηκε ο Νόμος 214 του 1914 "Περί Συμβουλίου Επικρατείας" επανιδρύεται αλλά δυστυχώς οι πολιτικές σκοπιμότητες και αναταράξεις της ανώμαλης τότε πολιτικής περιόδου δεν επέτρεψαν την έναρξη λειτουργίας του.
Τέλος με τον (νέο) ιδρυτικό νόμο 3713 της 24 Δεκεμβρίου του 1928 το ΣτΕ αρχίζει να λειτουργεί με τη σημερινή του μορφή από τον Μάιο του 1929. Έκτοτε προστατεύεται από το Σύνταγμα (άρθρα 82-84) του 1952 και όπως αυτά τροποποιήθηκαν μεταγενέστερα.
Πρώτος Πρόεδρος αυτού ήταν ο νομομαθής Κωνσταντίνος Ρακτιβάν.
[Επεξεργασία] Σύνθεση του ΣτΕ
Το Συμβούλιο της Επικρατείας αποτελείται από δικαστές τριών βαθμίδων:
α) εισηγητές, οι οποίοι προετοιμάζουν τις εισηγήσεις επί των υποθέσεων,
β) παρέδρους, οι οποίοι έχουν συμβουλευτική ψήφο, και
γ) συμβούλους, οι οποίοι είναι και οι μόνοι που έχουν την αποφασιστική ψήφο.
[Επεξεργασία] Λειτουργία
Το ΣτΕ διαιρείται σε τμήματα, στα οποία κατανέμονται οι υποθέσεις ανάλογα με το αντικείμενό τους. Το τμήμα αποτελείται από έναν αντιπρόεδρο του ΣτΕ ως πρόεδρο του τμήματος, δύο Συμβούλους και δύο Παρέδρους. Σημαντικές υποθέσεις παραπέμπονται σε διευρυμένη επταμελή σύνθεση του τμήματος. Το τμήμα μπορεί να παραπέμψει μια υπόθεση στην Ολομέλεια λόγω σπουδαιότητας. Υποχρεούται να την παραπέμψει, όταν καταλήγει να κηρύξει νόμο αντισυνταγματικό.
[Επεξεργασία] Διοικητική αρμοδιότητα
Το ΣτΕ έχει γνωμοδοτική αρμοδιότητα επί Προεδρικών Διαταγμάτων. Κάθε ΠΔ οφείλει πριν σταλεί στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για υπογραφή και δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, οπότε και αποκτά ισχύ, να αποσταλεί πρώτα στο ΣτΕ για επεξεργασία. Το ΣτΕ αποφαίνεται για τη νομιμότητα του ΠΔ. Η γνώμη του ΣτΕ δεν είναι τυπικά δεσμευτική για τον Υπουργό-συντάκτη του ΠΔ, ο οποίος, όμως, σπανίως αφίσταται των υποδείξεων του δικαστηρίου, καθώς γνωρίζει ότι, αν μετά την έκδοσή του, το ΠΔ προσβληθεί από κάποιον με έννομο συμφέρον, συνήθως το ΣτΕ δεν θα έχει αλλάξει εν τω μεταξύ γνώμη, οπότε οι πιθανότητες να ακυρωθεί εν συνεχεία το ΠΔ είναι μεγάλες. Επίσης υπάρχει το (πρακτικά απίθανο) ενδεχόμενο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στηριζόμενος στη γνωμοδότηση του ΣτΕ, να αναπέμψει το ΠΔ (να αρνηθεί να το υπογράψει), αν και μια τέτοια δυνατότητα του Προέδρου αμφισβητείται εντόνως.
[Επεξεργασία] Δικαστικά καθήκοντα
Το ΣτΕ κρίνει υποθέσεις που φθάνουν σε αυτό είτε απευθείας με την άσκηση αίτησης ακύρωσης κατά μιας εκτελεστής διοικητικής πράξης από κάποιον που έχει έννομο συμφέρον, οπότε μπορεί ή να ακυρώσει την πράξη ή να απορρίψει την αίτηση ακύρωσης, είτε μετά από άσκηση αίτησης αναίρεσης κατά απόφασης τακτικού διοικητικού δικαστηρίου (Διοικητικού Πρωτοδικείου ή Διοικητικού Εφετείου), στο οποίο έχει προσφύγει πολίτης κατά διοικητικής πράξης ή άλλης πράξης του Δημοσίου. Στη δεύτερη περίπτωση (αίτησης αναίρεσης κατά απόφασης τακτικού διοικητικού δικαστηρίου) το ΣτΕ επιτελεί σε σχέση με τα τακτικά διοικητικά δικαστήρια ρόλο παρόμοιο με αυτόν του Αρείου Πάγου σε σχέση με τα πολιτικά και τα ποινικά δικαστήρια: ελέγχει αν, με βάση τα δεδομένα πραγματικά περιστατικά, όπως τα έχει δεχθεί το κατώτερο δικαστήριο και τα οποία δεν μπορεί να αμφισβητήσει, ερμηνεύθηκε και εφαρμόστηκε σωστά ο νόμος (ουσιαστικός ή δικονομικός). Το αν μια πράξη προσβάλλεται με αίτηση ακύρωσης (γεννά ακυρωτική διαφορά) ή με προσφυγή (γεννά διαφορά ουσίας), δηλαδή το αν κατά μιας πράξης πρέπει κανείς να προσφύγει στο ΣτΕ ή στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια, το ορίζει κάθε φορά ο νόμος.
[Επεξεργασία] Σημειώσεις
Ο μεγαλύτερος παράγοντας για την καταξίωση του θεσμού είναι ότι έχει προσπαθήσει, ακολουθώντας ξένα πρότυπα προσαρμοσμένα όμως στην ελληνική πραγματικότητα, να διατυπώσει δεσμευτικές για τη Διοίκηση (Δημόσιο, Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου κλπ.) γενικές αρχές, οι οποίες θα πρέπει να διέπουν τη δράση της. Τέτοιες αρχές είναι για παράδειγμα η αρχή της προστασίας της εμπιστοσύνης του καλόπιστου διοικουμένου ή η αρχή της αναλογικότητας. Η αρχή της αναλογικότητας είναι μια από τις πιο σημαντικές αρχές του διοικητικού δικαίου και σημαίνει ότι ένα επαχθές για το διοικούμενο μέτρο που λαμβάνει η διοίκηση για κάποιο σκοπό πρέπει να είναι πρόσφορο και αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού και η βλάβη στο διοικούμενο από το μέτρο να μην ξεπερνά υπέρμετρα την κοινή ωφέλεια από το μέτρο. Σημαντικό ρόλο παίζει το ΣτΕ, και ιδίως το καθ'ύλη αρμόδιο Ε' Τμήμα, στην προστασία του περιβάλλοντος, καθώς ελέγχει αν στην πράξη η Διοίκηση τηρεί τις διακηρύξεις του Συντάγματος και των Νόμων για την προστασία του περιβάλλοντος (προστασία των δασών, εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων κλπ.) και δε διστάζει να ακυρώσει εκτέλεση μεγάλων δημοσίων έργων, επειδή δεν πληρούν τους σχετικούς όρους.
Μειονέκτημα στο ΣτΕ είναι ο χρόνος που απαιτείται από την άσκηση της αίτησης ακύρωσης ή αναίρεσης ως την έκδοση απόφασης, ο οποίος συχνά υπερβαίνει τα 5 χρόνια.
