Γεωλογική χρονολογική κλίμακα
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η γεωλογική χρονολογική κλίμακα χρησιμοποιείται στη γεωλογία, την αρχαιολογία και άλλες επιστήμες για την περιγραφή των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ γεγονότων που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Γης. Ο πίνακας των γεωλογικών περιόδων που ακολουθεί συμφωνεί με τις ημερομηνίες και την ονοματοδοσία της Διεθνούς Επιτροπής Στρωματογραφίας και χρησιμοποιεί τους πρότυπους χρωματικούς κώδικες της Γεωλογικής Επιθεώρησης των Η.Π.Α.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Ορολογία
Η μεγαλύτερη μονάδα του γεωλογικού χρόνου είναι ο αιώνας. Οι αιώνες διαιρούνται σε Εποχές, Περιόδους, Υποπεριόδους και Στάδια ή Φάσεις. Οι παλαιοντολόγοι με τη σειρά τους έχουν καθορίσει ένα σύστημα φάσεων για την πανίδα. Αρκετά από τα ονόματα αυτών των φάσεων χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμόρφωση της γεωλογικής ονοματοδοσίας, αν και οι φάσεις πανίδας είναι περισσότερες από τις γεωλογικές χρονικές μονάδες.
Οι γεωλόγοι σήμερα χρησιμοποιούν τους όρους Ανώτερη/Ύστερη, Κατώτερη/Πρώιμη και Μέση ως υποδιαιρέσεις των περιόδων και άλλων γεωλογικών χρονολογικών μονάδων. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα σημείο αιχμής του έργου της Διεθνούς Επιτροπής Στρωματογραφίας, έτσι ώστε να ενοποιηθούν οι αντικρουόμενες ορολογίες που ορίστηκαν σε εθνικό επίπεδο και να καθοριστούν παγκόσμιες σταθερές.
[Επεξεργασία] Ιστορία της χρονολογικής κλίμακας
Όταν ο Γουΐλιαμ Σμιθ και ο Τσαρλς Λάιελ αναγνώρισαν ότι τα στρώματα άντιπροσώπευαν διαδοχικές χρονολογικές περιόδους, δεν υπήρχε τρόπος να καθορίσουν τι είδους χρονολογική κλίμακα αντιπροσώπευαν αυτά τα στρώματα. Οι Δημιουργιστές πρότειναν χρονολογίες μερικών χιλιάδων χρόνων μόνον, ενώ οι Εξελικτικιστές πρότειναν σαφώς μεγαλύτερες. Επί εκατό περίπου χρόνια η ηλικία της Γης και τα γεωλογικά στρώματα υπήρξαν αντικείμενο αξιοσημείωτης διαμάχης, έως ότου η τεχνολογική εξέλιξη στον 20ο αιώνα επέτρεψε τη χρήση της ραδιοχρονολόγησης και παρείχε σχετικά ακριβέστερες χρονολογήσεις του γεωλογικού χρονικού ορίζοντα. Το 1977 η Παγκόσμια Επιτροπή Στρωματογραφίας (νυν Διεθνής) ξεκίνησε μια προσπάθεια παγκόσμιου καθορισμού των γεωλογικών περιόδων και των φάσεων ανάπτυξης της πανίδας. Το πιο πρόσφατο έργο της περιγράφεται στο Gradstein et al., Γεωλογική χρονολογική κλίμακα, (2004) (ISBN 0521786738) και χρησιμοποιείται ως θεμέλιο για την παρούσα σελίδα.
[Επεξεργασία] Πίνακας Γεωλογικού χρόνου
| Αιών | Εποχή | Περίοδος1 | Υποπερίοδος | Γεγονότα | Τέλος, εκατομμύρια έτη πριν2 |
|
|---|---|---|---|---|---|---|
| Φανεροζωικός | Καινοζωική | Νεογενής3 | Ολόκαινος | Τέλος της ύστερης Παγετώδους και εμφάνιση του σύγχρονου πολιτισμού | Συνεχίζεται | |
| Πλειστόκαινος | Εμφάνιση και εξαφάνιση των μεγάλων θηλαστικών, σύγχρονος άνθρωπος. | 0.011430 ± 0.00013 | ||||
| Πλειόκαινος | Εντατικοποίηση της Παγετώδους. Ψυχρό και ξηρό κλίμα. Εμφανίζεται ο Αυστραλοπίθηκος και πολλά από τα υπάρχοντα γένη θηλαστικών. | 1.806 ± 0.005 * | ||||
| Μειόκαινος | Ήπιο κλίμα - Ορογένεση στο βόρειο ημισφαίριο - σύγχρονα θηλαστικά και αναγνωρίσιμες οικογένειες πτηνών. Ιππάρια και ποικιλίες μαστόδοντων. Εμφανίζονται τα πρώτα ανθρωποειδή. | 5.332 ± 0.005 * | ||||
| Παλαιογενής3 | Ολιγόκαινος | Θερμό κλίμα - Γοργή εξέλιξη και ποικιλομορφία της πανίδας, ιδιαίτερα των θηλαστικών. Σύγχρονοι τύποι αγγειόσπερμων | 23.03 ± 0.05 * | |||
| Ηώκαινος | Εμφανίζονται τα αρχαϊκά θηλαστικά και συνεχίζουν να αναπτύσσονται σε όλη τη διάρκεια της περιόδου. Επίσης εμφανίζονται οικογένειες σύγχρονων θηλαστικών, ανάμεσά τους και πρωτόγονα κητοειδή, φάλαινες. Η Ανταρκτική γεμίζει και πάλι με παγετώνες. Έναρξη της παρούσας παγετώδους. | 33.9 ± 0.1 * | ||||
| Παλαιόκαινος | Κλίμα τροπικό. Σύγχρονα φυτά και πρωτόγονες οικογένειες θηλαστικών ακολουθούν την εξαφάνιση των δεινοσαύρων. Εμφανίζονται τα πρώτα μεγάλα θηλαστικά. | 55.8 ± 0.2 * | ||||
| Μεσοζωική | Κρητιδική | Ανώτερη/Ύστερη | Εμφανίζονται τα πρώτα ανθοφόρα φυτά με νέους τύπους εντόμων, και σύγχρονες μορφές ιχθύων. Πολλοί νέοι τύποι δεινοσαύρων π.χ. Τυραννόσαυρος Τιτανόσαυρος). Πρωτόγονα πτηνά αντικαθιστούν τους πτερόσαυρους και σύγχρονες μορφές καρχαρία εμφανίζονται στη θάλασσα. Η Γκοντβάνα διασπάται. | 65.5 ± 0.3 * | ||
| Πρώιμη | 99.6 ± 0.9 * | |||||
| Ιουρασική | Ύστερη | Αφθονούν οι δεινόσαυροι. Η Αρχαιοπτέρυγα, το αρχαιότερο γνωστό πτηνό, εξελίσσεται από τα ερπετά. Η Παγγαία διαμελίζεται στην Γκοντβάνα και τη Λαυρασία. | 145.5 ± 4.0 | |||
| Μέση | 161.2 ± 4.0 | |||||
| Πρώιμη | 175.6 ± 2.0 * | |||||
| Τριασική | Ανώτερη/Ύστερη | Εμφανίζονται τα θηλαστικά και επικρατούν τα σποριόφυτα. Η Βόρεια Αμερική και η Ευρώπη είναι τροπικές χώρες. | 199.6 ± 0.6 | |||
| Μέση | 228.0 ± 2.0 | |||||
| Κατώτερη/Πρώιμη | 245.0 ± 1.5 | |||||
| Παλαιοζωική | Πέρμια | Λοπίνγκια | Τα κωνοφόρα αντικαθιστούν τις φτέρες. Πολλαπλασιάζονται τα ερπετά. Επεκτείνονται οι έρημοι. | 251.0 ± 0.4 * | ||
| Γουαδαλούπια | 260.4 ± 0.7 * | |||||
| Κισουράλια | 270.6 ± 0.7 * | |||||
| Λιθανθρακο φόρος4 |
Πενσυλ- βάνια |
Ανώτερη/Ύστερη | Απέραντα ελώδη δάση αναπτύσσονται στις εκβολές των ποταμών. Από τα δάση αυτά σχηματίζονται τα αποθέματα λιθάνθρακα. Τα αμφίβια αφθονούν. Τα πρώτα ερπετά εξελίσσονται από τα αμφίβια. | 299.0 ± 0.8 * | ||
| Μέση | 306.5 ± 1.0 | |||||
| Κατώτερη/Πρώιμη | 311.7 ± 1.1 | |||||
| Μισσισσίπια | Ανώτερη/Ύστερη | Μεγάλα πρωτόγονα δένδρα. Παγετώδης περίοδος στην ανατολική Γκοντβάνα. | 318.1 ± 1.3 * | |||
| Μέση | 326.4 ± 1.6 | |||||
| Κατώτερη/Πρώιμη | 345.3 ± 2.1 | |||||
| Δεβόνια | Ανώτερη/Ύστερη | Οι καρχαρίες και πολλά άλλα είδη αφθονούν στις θάλασσες. Τα πρώτα έντομα και αμφίβια, όπως ο Ιχθυόστεγος, κάνουν την εμφάνισή τους. Σχηματίζονται τα πρώτα δάση από σποριόφυτα, όπως οι γιγαντιαίες φτέρες και τα βρύα. Σχηματίζονται οι πρώτοι ψαμμίτες στις έρημους. | 359.2 ± 2.5 * | |||
| Μέση | 385.3 ± 2.6 * | |||||
| Κατώτερη/Πρώιμη | 397.5 ± 2.7 * | |||||
| Σιλούρια | Πριδόλια | Ανάπτυξη των πρώτων απλών φυτών, όπως η Κουκσόνια, κατά μήκος των ακτών ή σε εκβολές ποταμών. Εμφανίζονται τα πρώτα οδοντοφόρα ψάρια. Ψάρια εμφανίζονται επίσης σε λίμνες και ποτάμια. Οι ήπειροι αρχίζουν να μετακινούνται και να πλησιάζουν μεταξύ τους. | 416.0 ± 2.8 * | |||
| Λουντλόβια | 418.7 ± 2.7 * | |||||
| Βενλόκια | 422.9 ± 2.5 * | |||||
| Λανδοβέρια | 428.2 ± 2.3 * | |||||
| Ορδοβίκια | Ανώτερη/Ύστερη | Εμφανίζονται τα καρκινοειδή μαζί με τα πρώτα ιχθυόμορφα σπονδυλωτά. Κοραλλιογενείς ύφαλοι αρχίζουν να σχηματίζονται στους ωκεανούς, ενώ οι νότιες ήπειροι μετατοπίζονται προς τους Πόλους. Παγετώδης περίοδος στη Σαχάρα. | 443.7 ± 1.5 * | |||
| Μέση | 460.9 ± 1.6 * | |||||
| Κατώτερη/Πρώιμη | 471.8 ± 1.6 | |||||
| Κάμβρια | Φουρόνγκια | Δεν υπάρχει χερσαία ζωή. Μια ποικιλία φυκών και ασπόνδυλων ευημερεί στους ωκεανούς. Εμφανίζονται τα μαλάκια και αρθρωτά oστρακοφόρα ασπόνδυλα, όπως οι τριλοβίτες. | 488.3 ± 1.7 * | |||
| Μέση | 501.0 ± 2.0 * | |||||
| Κατώτερη/Πρώιμη | 513.0 ± 2.0 | |||||
| Προτεροζωικός5 | Νεοπροτεροζωική | Εδιακαρανική | Πρώτοι πολυκύτταροι οργανισμοί. Απλές σκωληκοειδείς μορφές ζωής. Πρώτοι σπόγγοι. | 542.0 ± 1.0 * | ||
| Κρυογενής | Σε αυτή την περίοδο λίγο-πολύ η Γη μοιάζει με χιονόσφαιρα. Η Ροδινία αρχίζει να διαχωρίζεται. | 630 +5/-30 * | ||||
| Τόνια | Πρώτη ακτινοβολία | 850 6 | ||||
| Μεσοπρωτεροζωική | Στέννια | Σχηματισμός της Ροδινίας | 1000 6 | |||
| Εκτάσια | 1200 6 | |||||
| Καλύμμια | 1400 6 | |||||
| Παλαιοπροτεροζωική | Στατήρια | Πρώτοι σύνθετοι μονοκύτταροι οργανισμοί (ευκαρυωτικά) | 1600 6 | |||
| Οροσίρια | Μετάβαση στην ατμόσφαιρα οξυγόνου | 1800 6 | ||||
| Ρυάκια | 2050 6 | |||||
| Σιδέρια | 2300 6 | |||||
| Αρχαιοζωικός5 | Νεοαρχαιοζωική | Πιθανή σταθεροποίηση του μανδύα | 2500 6 | |||
| Μεσοαρχαιοζωική | Πρώτοι στρωματολίτες | 2800 6 | ||||
| Παλαιοαρχαιωζική | Πρώτη γνωστή παραγωγή οξυγόνου, Κυανοβακτήρια | 3200 6 | ||||
| Ηωαρχαιοζωική | Απλοί μονοκύτταροι οργανισμοί | 3600 6 | ||||
| Καταρχαιοζωικός5,7 | Κατώτερη Ίμβρια8 | περ. 3850 | ||||
| Νεκτάρια8 | περ.3920 | |||||
| Προνεκτάρια9 | Αρχαιότερο γνωστό πέτρωμα (4100 Ma) | περ.4150 | ||||
| Κρυπτική8 | Αρχαιότερο γνωστό ορυκτό (4400 Ma). Σχηματισμός της Γης (4570 Ma) | c.4570 | ||||
- Οι παλαιοντολόγοι αναφέρονται συχνά σε φάσεις πανίδας και όχι σε γεωλογικές περιόδους. Η ονοματοδοσία των φάσεων είναι μια διαδικασία περίπλοκη. Βλ. Κλίμακα Harland.
- Οι ημερομηνίες φέρουν εγγενώς την σχετική αβεβαιότητα της ραδιοχρονολόγησης Οι ημερομηνίες και τα αναφερόμενα σφάλματα είναι καταχωρημένα στον παρόντα πίνακα σύμφωνα με την χρονολογική κλίμακα της Διεθνούς Επιτροπής Στρωματογραφίας. Ημερομηνίες που φέρουν την ένδειξη * έχουν διεθνώς συμφωνηθεί.
- Ιστορικά, η Καινοζωική περίοδος διαιρείτο στην Τετραδική και Τριαδική υπο-εποχή, δηλαδή την Νεογενή και την Παλαιογενή περίοδο. Ωστόσο, η Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας αποφάσισε πρόσφατα να μην χρησιμοποιούνται πλέον οι όροι στην επίσημη ορολογία.
- Στη Βόρειο Αμερική η Λιθανθρακοφόρος υποδιαιρείται στην Μισσισσίπια και την Πενσυλβάνια περίοδο.
- Ο Προτεροζωικός, ο Αρχαιοζωικός αιώνας και ο Καταρχαιοζωικός αιώνας αναφέρονται συχνά ως Προκάμβριος Χρόνος και ενίοτε ως Κρυπτοζωικός.
- Καθορίζεται από την Παγκόσμια Σταθερά Στρωματογραφικής Εποχής.
- Αν και χρησιμοποιείται συχνά ο Καταρχαιοζωικός δεν είναι τυπικός αιώνας και δεν έχει συμφωνηθεί ακόμα το κατώτατο όριό του.
- Σε γενικές γραμμές οι επιστήμονες, που πριν δύο αιώνες ξεκίνησαν τη γεωλογία, έδωσαν τα ονόματα τους στα στρώματα που μελέτησαν. Για παράδειγμα η Δεβόνια περίοδος ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Devon. Η Κάμβρια από το ρωμαϊκό όνομα της Ουαλίας (Cambria), η Πέρμια και η Ιουρασσική από τη Ρωσία και τις Άλπεις αντίστοιχα.
- Αυτά τα ονόματα εποχών χρησιμοποιούνται από τη Σεληνιακή γεωλογική χρονολογική κλίμακα. Η χρήση τους για τη γήινη γεωλογία είναι ανεπίσημη.
- Στην αγγλική wikipedia χρησιμοποιείται υπο-εποχή της Προνεκτάριας, η εποχή διαμόρφωσης σχηματισμών της Nectaris Basin.
