Ian Smith
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Ian Douglas Smith (Selukwe, 8 April 1919) is 'n voormalige Rhodesiese politikus. Hy is deel van die blanke minderheid van Britse afkoms wat hulself in Rhodesië (Zimbabwe) gevestig het.
Inhoud |
[wysig] Familie en vroeë lewe
Smith is gebore in Selukwe, Rhodesië (bekend tussen 1963-1968 as Shurigannina), en nou bekend as Shurugwi, Zimbabwe. Hy is die familie se jongste kind en het twee ouer susters gehad, Phyllis en Joan. Hy gaan skool in Gwelo (nou Gweru).
Ian Smith studeer ekonomie aan die Rhodes Universiteit in Suid-Afrika. Tydens die Tweede Wêreldoorlog was hy 'n RAF vlieënier en veg in Italië en Duitsland. Op 4 Oktober 1943 word hy ernstig beseer in 'n vliegongeluk (die een helfte van sy gesig se gelaatstrekke funksioneer daarna nie meer optimaal nie, wat sy starre gelaatsuitdrukking verklaar).
Na sy herstel word hy in Italië ontplooi waar sy Spitfire deur Duitse lugafweervuur afgeskiet word. Hy land met 'n valskerm in Duitsbeheerde gebied en slaag daarin om met die hulp van Italiaanse partisane en Franse weerstandsgroepe om weer die Gealieerdes se linies te bereik sonder om gevang te word.
Na die Tweede Wêreldoorlog studeer hy opnuut aan die Rhodes Universiteit en behaal in 1948 'n graad in ekonomie. Hy het 'n plaas in Selukwe gekoop. In dieselfde jaar trou hy met Janet Watt.
[wysig] Politieke Agtergrond
In 1948 word hy polities aktief in die Rhodesiese Liberale Party. Van 1948 tot 1953 was hy vir die Liberale Party lid van die Wetgewende Vergadering van Suid-Rhodesië en daarna lid van die Wetgewende Vergadering van die Sentraal-Afrikaanse Federasie (d.i. 'n federasie van Suid- en Noord-Rhodesië en Nyassaland) vir die Verenigde Federale Party. Hy staan die Federasie teen en stig 'n wegbreekparty in die vroeë 1960's naamlik die Rhodesië Hervormingsparty.
In 1962 verenig dié party met die Dominium Party om die Rhodesiese Front (Rhodesian Front, RF) te vorm. Die RF van Smith was teen konsessies aan die swart bevolking deur die Britse koloniale regering en streef na 'n blanke minderheidsregering. In 1962 word die Rhodesiese Front, danksy 'n verkiesingstelsel wat blankes bevoordeel, die grootste party in die Wetgewende Vergadering. Smith word adjunk-premier. Smith word in die verkiesing herverkies as parlementslid vir Umzingwane. Hy word aangestel as Minister van die Tesourie in die regering van Eerste Minister Winston Field. In April 1964 volg Smith Winston Field as Eerste Minister op. Die Britse regering het nie Smith as Suid-Rhodesiese Eerste Minister gesteun nie, aangesien hy na 'n blanke gedomineerde Rhodesië gestreef het.
Die oorsprong van die blanke minderheidsregering in Rhodesië was eiendom en onderwys kwalifikasies vir die stemgeregtigdes ingestel in 1923 toe selfregering toegestaan is aan Suid-Rhodesië. Sulke kieser kwalifikasievereistes was nie ongewoon in die 1920’s nie. Dit is met wysigings tot in 1979 deur die regering in Rhodesië gebruik en het verseker dat die blankes 95% van die stemme in nasionale verkiesings kon uitbring ten spyte daarvan dat hulle nooit meer as 5% van die bevolking was nie.
Smith en ander blanke politici het geargumenteer dat die verkiesingsstelsel nie fundamenteel rassisties was nie, maar dat met die verbetering van swart onderwys en welvaart 'n geleidelike beweging na meerderheidsregering sou wees. Kritici was egter van mening dat die politieke bedeling in Rhodesië daarop ingestel was om ekonomiese en politieke voordeel vir blankes te behou.
[wysig] Eensydige onafhanklikheid
Die samesprekings tussen Brittanje en Smith se RF-regering kon nie 'n oplossing oplewer nie en op 11 November 1965 kondig die Smith regering eensydige onafhanklikheid (Unilateral Declaration of Independence – UDI) aan. Hierdie eensydige onafhanklikheidsverklaring word nie deur Brittanje of ander lande erken nie. Direk na die onafhanklikheidsverklaring volg 'n internasionale boikot teen Rhodesiese produte en volg ook Verenigde Nasies sanksies op alle handel en finansieële transaksies met Rhodesië. Desondanks kon Smith en sy blanke regering op die kort termyn voortregeer veral omdat buurlande Suid-Afrika en Portugees-Mosambiek steeds voortgaan om handel te dryf met Rhodesië en private maatskappye sanksies omseil het.
In die tydvak net na UDI, het Smith vergader met die Britse Eerste Minister Harold Wilson om oor 'n moontlike skikking gesprek te voer. Twee vergaderings het plaas- gevind beide op die Britse vlootskepe (HMS Tiger en HMS Fearless) in Gibraltar.
Die Britse regering stel aan Smith dat blanke minderheidsregering kon voortduur vir 'n beperkte tyd terwyl die blanke bevolking se ekonomiese voordeel vir 'n onbeperkte tyd kon voortduur. Die kritieke punt waarop konsensus nie bereik kon word nie, is dat hy sy regering sou moes ontbind om weer terug te keer tot internasionale wettigheid. Die Britte stel voor dat die regering moet bedank, Goewerneur Gibbs moes weer aangestel word sodat die regering weer wettig in terme van die internasionale reg moes word. Smith is van mening dat Gibbs— in opdrag van Londen—nie hom en sy blanke regering weer sou aanstel nie, maar mag sou oordra aan die swart nasionaliste. Smith se huiwerigheid om 'n interm bedeling waarin na direkte Britse regering voor onafhanklikheid teruggekeer sou word te aanvaar sou ’n betekenisvolle hindernis word in latere pogings om die UDI te be-eindig.
In 1970 verklaar Smith Rhodesië 'n Republiek. Smith bly Eerste Minister, maar Clifford Walter Dupont, 'n partygenoot van Smith, beklee tot sy dood in 1978 die seremoniële posisie van President. Gedurende 1972 begin die sogenaamde Bosoorlog met die eerste aanvalle deur swart nasionaliste op blanke plase in Rhodesië.
[wysig] Toename van interne en eksterne druk
In 1974, het B.J. Vorster, die Eerste Minister van Suid–Afrika aksies begin loods om Smith te oortuig dat blanke minderheidsregering nie vir altyd in Rhodesië kon voortduur nie. Voster het op daardie staduim 'n sogenaamde détente beleid teenoor sekere Afrika state gepropageer. Die state het laat blyk dat blanke minderheidsregering in Suid-Afrika verdra sou word indien hy behulpsaam sal wees om meerderheidsregering in Rhodesië ingestel te kry.
In 1976, het die VSA Buitelandse Minister Henry Kissinger 'n plan geformuleer bekend as die ses-stap "Kissinger Plan" (of "Kissinger Inisiatief"). Die plan is ontwikkel met die steun van die Britse regering en die deelname van Vorster. Kissinger vlieg na Suider-Afrika en vergader met Smith en Vorster in Pretoria. Die Britse Eerste Minister James Callaghan verklaar die plan "... bied werklike hoop vir vrede." Smith aanvaar die plan teensinnig.
Nadat Smith die plan aanvaar het, was hy aanvanklik teensinnig om dit te implimenteer. Smith doen mee aan verskeie samesprekings met die regerings van die VSA, Britanje en Suid-Afrika. Hy voer ook gesprekke met die meeste van die swart nasionalistiese partye. Op 'n staduim wys die Britse regering Michael Carver aan as hulle Goeweneur aan wat na beindiging van UDI in Rhodesië aangestel sou word. Smith weier egter om mag af te staan aan 'n interim Britse administrasie terwyl die internasionale gemeenskap en swart nasionaliste dit as 'n voorwaarde vir die implementering van 'n skikking gestel het.
Smith se doelwit was om die posisie van die blanke minderheid in 'n na-onafhanklike Rhodesië te verseker terwyl die regering geleidelik na 'n meerderheidsbedeling beweeg. Die praktiese uitkoms van die oponthoud was egter dat die bosoorlog al hoe meer in die guns van die guerrilas begin draai het. Insurgente het die land op groot skaal geinfiltreer. Ongeveer 80% van Rhodesiese oorlog ongevalle het voorgekom in die periode van Januarie 1977 tot Desember 1979.
Smith onderhandel 'n "binnelandse skikking" met sommige kleiner swart politieke partye gedurende 1978. Hiervolgens sou die blanke minderheid se politieke posisie verseker word deur een derde van die parlementêre setels, een kwart van die kabinet en beheer van die polisie, leër, staatsdiens en regstelsel.
In 1979 vind die eerste veelrassige parlementêre verkiesings plaas as deel van dié skikking. Die mees prominente nasionalistiese partye die Zimbabwe African National Union (ZANU) en Zimbabwe African People's Union (ZAPU) het nie aan die verkiesing deelgeneem nie, aangesien dit nie aan hulle eise voldoen het nie. Na die 1979 verkiesing word Rhodesië hernoem as Zimbabwe - Rhodesië. Biskop Abel Muzorewa (van die United African National Council (UANC) Party) word die land se eerste swart Eerste Minister in Junie 1979. Smith word aangestel as Minister Sonder Portfolio in die nuwe regering nadat hy nie daarin kon slaag om as Minister van Verdediging aangestel te word nie.
Die oorlog tussen die regering en insurgente het egter voortgeduur. Sanksies word nie opgehef nie en diplomatieke erkenning word nie aan die nuwe regering toegestaan nie. Die Britse regering oortuig alle partye om by die Lancaster Huis onder die voorsitterskap van Lord Carrington in September 1979 te vergader ten einde 'n skikking uit te werk. Een aspek wat Smith wel reggekry het in terme van die Lancaster Huis ooreenkoms was 'n onderneming dat geen vorm van gedwonge grondhervorming sou plaasvind vir ten minste 10 jaar na onafhanklikheid nie. Sodoende was die onmiddelike posisie van die blanke komersieële boere beskerm. Die ooreenkoms het ook onvoorwaardelike imuniteit aan alle deelnemers aan die UDI en die Bosoorlog verleen.
Hierna word die UDI herroep, die Bosoorlog beëindig, sanksies opgehef en die Britse goewerneur (Lord Soames) het die administrasie van Rhodesië in Desember 1979 oorgeneem.
[wysig] Die 1980 verkiesing en onafhanklikheid
Die 1980 verkiesing vind onder internasionale toesig plaas. Smith hoop om 'n mate van blanke invloed te behou deur na die verkiesing deur 'n koalisie tussen sy RF (nou genoem die Republican Front) parlementlede en die van Muzorewa se UANC en Nkomo se ZAPU te bewerkstellig. Die Zimbabwe African National Union - Patriotic Front (ZANU-PF) (onder leiding van Robert Mugabe) wen die verkiesing met 'n oorweldigende meerderheid.
In 1980 word Zimbabwe 'n Republiek binne die Britse Statebond. Voorsitter van die ZANU-PF Robert Mugabe, word Eerste Minister. Volgens die ooreenkoms behou die blankes 20 setels. Al hierdie 20 setels gaan na die RF van Ian Smith, wie ook self 'n verkose lid van die parlement word. Gedurende die volgende 5 jaar het Smith se steun onder die blanke bevolking afgeneem en 11 van die 20 blanke parlementslede het oorgeloop na ZANU of het onafhanklik geword. In die 1985 verkiesing het Smith se RF daarin geslaag om 15 van die 20 gereserveerde blanke setels te behou. In 1987 verval die reëling dat die blankes 20 setels mag behou. Desondanks word Smith hierna ook tot die parlement verkies. In 1988 word hy toegang tot die parlement geweier, omdat hy na bewering Suid-Afrikaanse sakelui raad gegee het om Zimbabwe se invoerbelasting te omseil.
[wysig] Aftrede
Smith tree af op sy plaas in Shurugwi. Die RF wat deur hom gestig is verander in 1986 in die veelrassige Conservative Alliance of Zimbabwe (CAZ), wat uiteindelik by die Movement for Democratic Change (MDC) sou aansluit.
Na sy uittrede uit aktiewe politiek het Smit 'n uitgesproke kritikus van die Robert Mugabe regering in Zimbabwe geword. Mugabe self verwys gereeld na die feit dat Smith nie vervolg is nie as 'n bewys dat sy regering nie menseregte skend nie. Smith skryf 'n outobiografie, The Great Betrayal, wat beide 'n aanval op die Mugabe regering is en 'n memoir van sy regeringstyd. Smith is ook die skrywer van die boek Bitter Harvest. Beide boeke ontvang gemengde reaksies. Langtermyn ondersteuners beweer die boeke bevestig hul menings dat Smith 'n man van integriteit is. Sy kritici sien in die boeke 'n hardkoppige weiering vir die nodigheid van enige vorm van verandering. Smith se bitterheid oor sy UDI regering se isolasie bly 'n sentrale tema in sy boeke.
