Antoine de Saint-Exupéry
Èn årtike di Wikipedia.
Antoine Marie Roger de Saint-Exupéry (29 di djun 1900, Lyon - 31 di djulete 1944 disparexhou e vol). C' esteut on scrijheu e francès.
Di s' mestî, il esteut aviateur.
Ådvins |
[candjî] Li persounaedje
Assaetchî pa l' etrindjir, l' avinteure et tot çk' est bén å lon, i cwereut dispoy k' il esteut ptit a schaper ås limites di s' milieu d' aristocrates. Il aveut mopliyî les defis, come l' aviåcion, cultivé les copinaedjes les pus improbåbes — si meyeu soçon, Léon Werth, esteut comunisse —, et sayî d' aprivwezer des såvadjès biesses : rinåd des såvlons, gazele, cameleyon, djonne di foke, puma, djonne di liyon, k' il ebarkéve pa des côps dins si avion, ås grands rgrets di ses mecanicyins — onk di ces-ci finirè a l' ospitå, après l' saye d' aprivwezaedje do liyon.
- (Li pus grande rigueur vôreut k' on retablixhe, come el sohaitive, li djusse ortografeye di s' no, ki n' compoirtéve nén di loyeure.)
[candjî] Si parcours
[candjî] L' Ayeropoståle
Il a stî onk des pionîs di l' aviåcion poståle. Il a d' abôrd ovré po l' Ayeropoståle, so des vols inte Toulouze et Dakar (Senegal), tins k' i scrijheut s' prumî live, L' Aviateur. E 1928, il a publiyî Courier do Sud tins k' i voléve inte Casablanca et Dakar. E 1931, il a fwait parexhe Vol di Nute, çou ki lyi vala l' pris Fémina. I continouwa d' voler (e l' Afrike eyet l' Amerike nonnrece) disk' å cmince del guere.
Li 11 d' avri i maria Consuelo Suncin Sandoval de Gómez, ene årtisse et scrijheuse salvadoryinne k' a stî l' modèle po l' capricieuse et fråjhûle rôze dins Li Ptit Prince. Traze ans å lon, il iront di crijhe di djalozreye e crijhe di djalozreye (a deus rprijhes, ele vole a si scours après des teribes accidints) todi inte deus apårtumints, deus otels, a Paris, a Casablanca, etc.. En 1940 dispoy Noû York, i fwait tot çk' i pout po l' ritrover å fén fond do Luberon, dou çk' ele s' aveut stî refudjî dins ene cominålté d' årtisses, et eploye sins vergogne les rilåcions vichysses di Nelly de Vogüé po l' fé passer en Amerike, dou çk' i si rabiboxhront.
[candjî] Li guere
E 1943 i s' egadje po s' bate ås costés des Aloyîs, dins èn escadron båzé a Borgo e Corse. Si Lightning P-38 toume dins l' MMîtrinne Mer so l' tins k' i fjheut si dierinne mission di ricnoxhance so l' Provence. Des bokets di si avion ont stî rtrovés e 2000 et foirmelmint ricnoxhous come estant l' sinne li 7 d' avri 2004 gråce a si limero di séreye. Il ont permetou di saveur ki li crash a oyu lieu addé l' iye do Frioul, a costé di Marseye.
[candjî] Si ovraedje
S' i n' est nén tot a fwait otobiyografike, l' ovraedje k' i fwait est foirt inspiré di s' veye di pilote di l' ayeropoståle, a pårt po Li Ptit Prince — surmint si succès li pus populaire — k' est purade on conte powetike.
[candjî] Vol di nute
[candjî] Citadele
Kimincî e 1936, cist ovraedje la n' a nén stî achevé pa Saint-Exupéry. Publiyî dins ene prumire modêye e 1948 a pårti d' on scrijhaedje dactilografyî, ele ni compoirtéve nén tote li pinsêye di l' oteur. Tos les manuscrits ont stî mis a l' dispôzucion des eplaideus e 1958 et ont permis di mî shure ses intincions.
«Citadele n' est nén èn ovraedje achevé. Dins l' pinsêye di l' oteur ele diveut esse ricôpêye et rimanieye sorlon on plan a absolumint shure ki, dins l' estat actuel, ni s' rimete nén åjheymint so pî. L' oteur a sovint rpris les minmes tinmes, soeye-t i po les fé dire avou pus di précizion, soeye-t i po lzî dner l' eclairaedje d' ene di ses imådjes k' il end a li scret»
Simone de Saint-Exupéry
[candjî] Li Ptit Prince
Li live a stî edité a Noû York e 1943 et, po des råjhons tecnikes, les « acwareles di l' oteur » metowes dins les modêyes francesses ki ont shû n' estént ki des rtramaedjes di l' edicion amerikinne, çou ki vout dire ene sinsibe piete di cwålité. D' ostant pus ki, certins dessins avént stî candjîs. L' edicion Folio k' a parexhou dierinnmint a stî apårumint li prumire a mostrer des ilustråcions ki respectént li prumire edicion, di bén meyeuse cwålité tecnike et årtistike mågré on format pus ptit (les tecnikes d' impression åyant fwait des progrès dispoy 1943).
[candjî] Bibliografeye
- 1926: L' aviateur
- 1928: Courier-Sud
- 1931: Vol di Nute
- 1938: Tere des Omes
- 1942: Pilote di Guere
- 1943: Lete a èn Otaedje
- 1943: Li Ptit Prince
- 1948: Citadele, ovraedje fwait après s' moirt
- 1982: Sicrijhaedjes di guere 1939-1944, live avou ses letes, fwait après s' moirt
- Sicrijhaedjes di circonstinces :
- « Li Påye ou l' guere » (1938 po Paris-soir)
- « Moscou » (1935 po Paris-soir)
- « Espagne essonnantêye » (awousse 1936 po l'Intransigeant)
- « Madrid » (djulete 1937 po Paris-Soir)
[candjî] Difoûtrinnès hårdêyes
- Saint-Exupéry
- « Le Petit Prince de Saint Exupéry », ovraedje univiersitaire da Laurent de Galembert, e francès.
- « L'ideologie chez Saint Exupery », èn ôte ovraedje univiersitaire da Laurent de Galembert, e francès.
[candjî] Racontroûle
- Cwand l' banke di France aveut fwait les prumîs biyets d' 50 francs avou l' poirtrait da Antoine de Saint-Exupéry, i gn aveut yeu ene bele flotche, la ki l' no aveut stî må scrît « Antoine de Saint-Éxupéry » (avou èn accint sol "E") sol biyet. (Li biyet di 50 F avou l' fåte.)
