Hiến pháp Hoa Kỳ
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Hiến pháp Hoa Kỳ là bộ luật tối cao của nước Hoa Kỳ. Nó là bản hiến pháp đầu tiên của thế giới được soạn thảo ngày 17 tháng 9, 1787 dựa trên tư tưởng tam quyền phân lập giữa ba nhánh lập pháp (Quốc hội), hành pháp (Tổng thống), tư pháp (tòa án) do Montesquieu, một triết gia người Pháp đề xướng. Nó được phê chuẩn sau các cuộc hội nghị tại 13 tiểu bang đầu tiên.
Cùng với Tuyên ngôn Độc lập viết năm 1776, bản hiến pháp này đã thể hiện tinh thần khoa học, tiến bộ và nhân bản của người Mỹ trong việc xây dựng một nhà nước cộng hòa đầu tiên trên thế giới trong lịch sử cận đại. Nó đã tạo ra một chính quyền thống nhất và tập trung hơn chính quyền dưới Các Điều khoản Liên bang.
Hiến pháp Hoa Kỳ là bản hiến pháp lâu đời nhất và nổi tiếng nhất với trên 200 năm lịch sử. Từ khi được hiệu lực năm 1789, nó đã được tham khảo nhiều lần để làm mô hình cho các hiến pháp của những quốc gia khác. Chính khách người Anh William E. Gladstone đã miêu tả Hiến pháp này là "tác phẩm tuyệt vời nhất từng được sản sinh ra vào một thời điểm nhất định bởi trí óc và mục đích của con người".
 Loạt bài Chính trị Hoa Kỳ |
| Hiến pháp |
| Chính quyền Liên bang |
| Quốc hội |
| Tối cao Pháp viện |
| Tổng thống |
| Đảng Dân chủ |
| Đảng Cộng hòa |
| sửa |
Mục lục |
[sửa] Lịch sử
Sau Chiến tranh Cách mạng, 13 thuộc địa của Anh đầu tiên tạo ra một chính quyền trung ương với quyền lực thấp kém dưới Các Điều khoản Liên bang, với Quốc hội là cơ quan duy nhất. Lúc ấy, Quốc hội không có quyền đánh thuế, và vì không có cơ quan hành pháp và tư pháp, Quốc hội phải dựa vào các chính quyền tiểu bang để thi hành các luật lệ được phê chuẩn. Các chính quyền này đôi khi không thi hành các luật lệ đó. Hơn nữa, Quốc hội không có quyền cao hơn các bang trong việc thuế quan giữa các bang. Các Điều khoản cần có sự đồng thuận nhất trí từ các bang trước khi được sửa đổi và quyền của các bang thường được xem trọng hơn là quyền liên bang. Nhiều đại biểu Quốc hội lại thường xuyên vắng mặt, cho nên Quốc hội thường không làm được gì vì không đủ người.
Tháng 9 năm 1786, các ủy viên từ 5 tiểu bang họp tại Hội nghị Annapolis để bàn thảo về việc tu sửa Các Điều khoản Liên bang để cải tiến thương mại. Họ mời các đại biểu từ các tiểu bang khác đến Philadelphia, Pennsylvania để bàn thảo các cách cải tiến chính quyền liên bang. Sau khi thảo luận, hội nghị này phê chuẩn một dự án để sửa đổi Các Điều khoản Liên bang ngày 21 tháng 2 năm 1787. 12 tiểu bang (trừ Rhode Island) nhận lời mời và gửi các đại biểu vào tháng 5 năm 1787. Mục đích tổ chức hội nghị này là để đề xuất các tu chính án vào Các Điều khoản Liên bang, nhưng Hội nghị đã đổi ý và bắt đầu việc phát thảo một hiến pháp. Họ biểu quyết giữ bí mật các cuộc bàn cãi và tiến hành việc tạo ra một chính quyền mới. Kết quả của Hội nghị này là một hiến pháp phát thảo, chỉ cần sự phê chuẩn của 9 tiểu bang để thành hiệu lực. Một số người lúc đó đã phản đối các hành động của hội nghị vì họ đã làm nhiều hơn những việc họ được ủy thác. Ngày 17 tháng 9 năm 1787, bản hiến pháp được hoàn tất tại Philadelphia, và chính phủ mới được thành lập vào ngày 4 tháng 3 năm 1789, sau các cuộc tranh luận sôi nổi vệ việc phê chuẩn hiến pháp trong các tiểu bang.
Hiện nay, văn bản nguyên của Hiến pháp được lưu trữ trong Văn khố Quốc gia tại Washington, DC.
[sửa] Hiến pháp
Các nhà soạn thảo Hiến pháp Hoa Kỳ qui định Hiến pháp là "bộ luật tối cao của đất nước". Các tòa án đã cho rằng câu này có nghĩa là khi có các bộ luật được các bang (kể cả hiến pháp từng bang) hay Quốc hội đưa ra mà mâu thuẫn với hiến pháp liên bang, những luật đó không có hiệu lực. Các quyết định của Tòa án Tối cao trong hai thể kỷ qua đã củng cố cách nhìn này.
Hiến pháp đặt quyền người dân trên hết. Quyền hạn của chính phủ được người dân ủy nhiệm. Vì thế, hiến pháp đưa ra nhiều hạn chế quyền hạn của các viên chức này. Các đại biểu chỉ được tiếp tục phục vụ nếu họ được tái bầu cử trong các cuộc bầu cử có định kỳ. Các viên chức bổ nhiệm chỉ phục vụ khi người bổ nhiệm cho phép. Một ngoại trừ của điều này là các thẩm phán của Tòa án Tối cao, được tổng thống bổ nhiệm trọn đời, để tránh các ảnh hưởng chính trị. Hiến pháp còn cho phép người dân thay đổi nó qua các tu chính án.
[sửa] Các nguyên tắc chính phủ
Tuy Hiến pháp đã được bổ sung nhiều lần từ khi được sử dụng, các nguyên tắc của văn kiện này vẫn được giữ nguyên như của năm 1789.
Chính quyền liên bang được chia ra ba nhánh: lập pháp, hành pháp, và tư pháp, được phân lập và riêng biệt với nhau. Theo lý thuyết, các quyền của mỗi nhánh sẽ được cân bằng và kiểm soát bởi các quyền của hai nhánh kia. Nguyên tắc này được gọi là tam quyền phân lập, được Công tước Montesquieu khởi xướng.
Chính quyền mà Hiến pháp thành lập là một chính quyền liên bang. Những quyền được nêu ra được trao cho chính phủ liên bang, còn các quyền không nêu ra được giữ lại cho các bang và người dân (đều này được ghi rõ trong Tu chính án thứ 10).
Hiến pháp này, cùng với các bộ luật được thông qua và hiệp định được tổng thống ký (và được Thượng nghị viện phê chuẩn) có vị trí cao hơn tất cả các bộ luật khác. Từ vụ Marbury v. Madison, nhánh tư pháp cũng có quyền xét lại các đạo luật được thông qua. Việc này có nghĩ rằng các tòa án liên bang có thể cho rằng một đạo luật là phi hiến, và khiến nó không còn hiệu lực nữa. Họ cũng có thể điều tra các hành động của các viên chức, kể cả tổng thống.
Từ khi Tu chính án thứ 14 được bổ sung vào Hiến pháp, mọi người dân đều được luật pháp bảo vệ đồng đều. Mọi tiểu bang đều có quyền ngang nhau, không bang nào được chính quyền liên bang thiên vị. Mỗi tiểu bang phải công nhận và tôn trọng các bộ luật của những tiểu bang khác. Chính quyền tiể bang, như chính quyền liên bang, phải theo thể chế cộng hòa, với quyền tối cao được người dân giữ.
Theo Điều khoản V của Hiến pháp, Quộc hội có thể đề xuất các tu chính án vào Hiến pháp. Thêm vào đó, hai phần ba của các tiểu bang cũng có thể tổ chức các hội nghị để đề xuất tu chính án. Sau khi được thông qua theo Hiến pháp, các tu chính án đều được xem là một phần của Hiến pháp.
[sửa] Lời mở đầu
Lời mở đầu của Hiến pháp nêu ra lý do lập hiến. Nội dung của lời mở đầu là:
Chúng tôi, nhân dân Hợp chúng quốc Hoa Kỳ với mục đích xây dựng một Liên Bang hoàn hảo hơn nữa, thiết lập công lý, đảm bảo an ninh trong nước, tạo dựng phòng thủ chung, thúc đẩy sự thịnh vượng trong toàn khối, giữ vững nền tự do cho bản thân và con cháu chúng ta, quyết định xây dựng Hiến pháp này cho Hợp Chủng quốc Hoa Kỳ.
Lời nói đầu liệt kê 5 mục đích của Hiến pháp:
- Xây dựng một Liên Bang hoàn hảo hơn
- Thiết lập công lý
- Tạo dựng phòng thủ chung để chống ngoại xâm
- Thúc đẩy sự thịnh vượng trong toàn khối
- Giữ vững nền tự do
[sửa] Các điều khoản
[sửa] Mở đầu
[sửa] Mục 1: Ban lập pháp
Phần 1: Quyền hành, Quốc hội
Phần 2: Hạ Nghị viện
Phần 3: Thượng Nghị viện
Phần 4: Bầu cử, hội họp.
Phần 5: Tiến hành
Phần 6: Thành viên
Phần 7: Phiếu, quyền bãi của Tổng Thống
Phần 8: Quyền lực của Quốc hội
Phần 9: Quyền hành không được công nhận dành cho Quốc hội
Phần 10: Quyền hành không được công nhận dành cho Bang
[sửa] Mục 2: Ban hành pháp
Phần 1: Quyền lực, Tổng thống, nhiệm kỳ, bầu cử, tiêu chuẩn, đền bù, tuyên thệ
Phần 2 và 3: Quyền lực và nhiệm vụ của Tổng thống.
Phần 4: Tội phản nghịch
[sửa] Mục 3: Ban tư pháp
Phần 1: Quyền lực, tòa án, Nhiệm kỳ
Phần 2: Quyền pháp lý
Phần 3: Tội phản nghịch
[sửa] Mục 4: Quan hệ giữa các Bang
Phần 1: Nhận dạng mối quan hệ với các Bang khác
Phần 2: Giao ước của các Bang
Phần 3: Bang mới và tài sản liên bang
Phần 4: Giao ước của Hoa Kỳ
[sửa] Mục 5: Quá trình tu chính
[sửa] Mục 6: Chính quyền liên bang
[sửa] Mục 7: Phê chuẩn
[sửa] Các tu chính án
[sửa] Tham khảo
- Hiến pháp Mỹ được làm ra như thế nào? - Nguyễn Cảnh Bình dịch và giới thiệu - NXB Thế Giới và Sách Alpha xuất bản
[sửa] Liên kết ngoài
- Nguyên văn Hiến pháp Hoa Kỳ (tiếng Việt)
