కర్నూలు

వికీపీడియా నుండి

కర్నూలు జిల్లా
రాష్ట్రము:	ఆంధ్ర ప్రదేశ్
ప్రాంతము:	రాయలసీమ
ముఖ్య పట్టణము:	కర్నూలు
విస్తీర్ణము:	17,658 చ.కి.మీ
జనాభా (2001 లెక్కలు)
మొత్తము:	35.12 లక్షలు
పురుషులు:	17.87 లక్షలు
స్త్రీలు:	17.24 లక్షలు
పట్టణ:	7.92 లక్షలు
గ్రామీణ:	27.19 లక్షలు
జనసాంద్రత:	199 / చ.కి.మీ
జనాభా వృద్ధి:	18.14 % (1991-2001)
అక్షరాస్యత (2001 లెక్కలు)
మొత్తము:	54.43 %
పురుషులు:	67.36 %
స్త్రీలు:	41.07 %
చూడండి: ఆంధ్ర ప్రదేశ్ జిల్లాలు

కర్నూలు దక్షిణభారత దేశములోని ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రము చెందిన ఒక నగరము మరియు అదే పేరుగల జిల్లా యొక్క మఖ్య పట్టణము. ఒకప్పుడు కందెనవోలు గా ప్రసిద్ధి చెందిన పట్టణం ఇప్పుడు కర్నూలు గా మారింది. జిల్లాలో ఆపరేషన్ టైగర్ ప్రాజెక్టు కింద అభివృద్ధి చేసిన ప్రపంచంలోకెల్లా పెద్దదైన వన్యమృగ సంరక్షణకేంద్రం (శ్రీశైలం - నాగార్జునసాగర్) ఉంది. ఎప్పుడో అంతరించి పోయిందని భావించబడిన బట్టమేక పక్షి ఇటీవల జిల్లాలోని రాళ్ళపాడు వద్ద కనిపించడంతో ఆ ప్రాంతాన్ని అభయారణ్యంగా ప్రకటించారు.

మధ్వాచార్యులు అయిన రాఘవేంద్రస్వామి పుణ్యక్షేత్రం మంత్రాలయం కర్నూలు జిల్లాలోదే. మంత్రాలయం తుంగభద్రానదీ తీరంలో ఉన్న పుణ్యక్షేత్రం. అహోబిలంలో నరసింహస్వామి దేవాలయం ఉంది. ఇక్కడ నరసింహస్వామిని నవరూపాలుగా కొలుస్తారు. దేశంలోని ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగాలలో ఒకటైన శ్రీశైలం ఈజిల్లాలోదే. ఇక్కడ మల్లిఖార్జున స్వామి, భ్రమరాంబ దేవాలయాలు ఉన్నాయి. కృష్ణా నదిపై ఇక్కడ నిర్మించబడ్డ ఆనకట్ట దేశంలోని అతిపెద్ద వాటిలో ఒకటి. లక్షలాది ఎకరాలకు నీరందించడమే కాక, విద్యుదుత్పత్తిలో ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రానికే ప్రధాన వనరుగా ఉంది.

[మార్చు] చరిత్ర

18వ శతాబ్ధం లో కర్నూలు అర్ధ స్వత్రంత్రుడైన పఠాన్‌ నవాబు యొక్క జాగీరు లో భాగముగా ఉండేది. ఈ నవాబు యొక్క వారసున్ని 1838 లో బ్రిటీషు ప్రభుత్వము రాజద్రోహ నేరంమోపి గద్దె దింపినది. నవాబు యొక్క జాగీరు కర్నూలు రాజధానిగా మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీలో ఒక జిల్లా అయినది. జిల్లా మధ్యలో బనగానపల్లె సంస్థానము నలువైపులా కర్నూలు జిల్లాచే చుట్టబడి ఉన్నది.1947లో భారత దేశ స్వాతంత్రానంతరము కర్నూలు, పూర్వపు మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీనుండి ఏర్పడిన మద్రాసు రాష్ట్రములో భాగమైనది.బనగానపల్లె సంస్థానము జిల్లాలో విలీనమైనది. 1953లో మద్రాసు రాష్ట్రములోని పదకొండు ఉత్తర జిల్లాలు కలసి ఆంధ్ర రాష్ట్రము ఏర్పడినప్పుడు కర్నూలు ఆంధ్ర రాష్ట్ర తొలి రాజధాని అయినది. 1956లో ఆంధ్ర రాష్ట్రము విస్తరించి, పూర్వపు హైదరాబాద్ రాష్ట్రములో భాగమైన తెలంగాణ ప్రాంతమును కలుపుకొని ఆంధ్ర ప్రదేశ్ అవతరించినది. కొత్తగా ఏర్పడిన ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రానికి హైదరాబాదును రాజధానిగా చేశారు.

[మార్చు] ఆర్థిక రంగం

రాష్ట్రం లోని మిగతా ప్రాంతాల లాగే కర్నూలు జిల్లాలో కూడా వ్యవసాయమే ప్రధాన వృత్తి.

[మార్చు] కొన్ని గణాంకాలు

రెవిన్యూ డివిజన్లు - 3 కర్నూలు, ఆదోని, నంద్యాల
లోక్‌సభ స్థానాలు - 2 నియోజకవర్గాల పేర్లు: కర్నూలు నంద్యాల
శాసన సభ స్థానాలు - 13 నియోజకవర్గాల పేర్లు: ఆలూరు, కోడుమూరు, ఆదోని, ఎమ్మిగనూరు, కర్నూలు, పత్తికొండ, ద్రోణాచలం, కోయిలకుంట్ల, ఆళ్ళగడ్డ, పాణ్యం, నందికోట్కూరు, నంద్యాల, ఆత్మకూరు.
నదులు: తుంగభద్ర, హగరి, కుందేరు, సగిలేరు. తుంగభద్ర, హగరి కృష్ణానదికి ఉపనదులు. కుందేరు, సగిలేరు పెన్నానదికి ఉపనదులు.
దర్శనీయప్రదేశాలు: మంత్రాలయం, సంగమేశ్వరం, శ్రీశైలం, మహానంది, అహోబిలం, యాగంటి
జిల్లాకు ఖ్యాతి తెచ్చిన ప్రముఖులు:
- కోట్ల విజయభాస్కరరెడ్డి: ఆంధ్ర ప్రదేశ్ కు రెండు సార్లు (1982-83, 1992-94) ముఖ్యమంత్రి.
- దామోదరం సంజీవయ్య: ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రెండవ ముఖ్యమంత్రి (1960-62), పూర్వ అఖిల భారత కాంగ్రెసు కమిటీ అధ్యక్షులు.
- పెండేకంటి వెంకటసుబ్బయ్య: పూర్వ కేంద్ర మంత్రి, బీహారు మరియు కర్ణాటక గవర్నరు, ఆరు మార్లు నంద్యాల నియోజకవర్గ లోక్ సభ సభ్యులు.
- పోతులూరి వీరబ్రహ్మం: యోగి, కాలజ్ఞాన స్రుష్టికర్త .
- పాములపర్తి వెంకట నరసింహారావు: పూర్వ ప్రధానమంత్రి, రెండు మార్లు నంద్యాల నియోజకవర్గ లోక్ సభ సభ్యులు.