Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions Gramatyka języka esperanto - Wikipedia, wolna encyklopedia

Gramatyka języka esperanto

Z Wikipedii

Gramatyka języka esperanto ujęta została w 16 reguł, zawartych w Fundamento de Esperanto.

Spis treści

[edytuj] Rzeczowniki

Rzeczowniki tworzy się dodając do tematu sufiks -o. Wszystkie morfemy sufiksowe należy umieścić przed sufiksem -o.

Rzeczowniki odmieniają się przez liczby i przypadki. Odpowiednie sufiksy to:

Mianownik Biernik
Liczba pojedyncza -o -on
Liczba mnoga -oj -ojn

[edytuj] Przymiotniki

Przymiotniki tworzy się dodając do tematu sufiks -a. Przymiotniki odmieniają się przez liczby i przypadki, przy czym obowiązuje zgodność rzeczownika określanego z przymiotnikiem określającym.

Mianownik Biernik
Liczba pojedyncza -a -an
Liczba mnoga -aj -ajn

[edytuj] Przysłówki

Przysłówki tworzy się sufiksem -e. Przysłówki kierunku mają biernik na -en. Oznacza on w tym kierunku. Np. nordo - północ geograficzna, norde - na północy, norden - na północ.

Istnieje też grupa przysłówków specjalnych, bez końcówki, np. nun - "teraz".

[edytuj] Stopniowanie przymiotników i przysłówków

Stopień wyższy tworzy się słowem pli stawianym przed przymiotnikiem lub przysłówkiem. Stopień najwyższy słowem plej.

[edytuj] Liczby

W esperanto są dwie liczby - pojedyncza i mnoga.

Rzeczowniki zbiorowe tworzy się morfemem sufiksowym -ar-. Np. arbo to drzewo, arboj - drzewa, a arbaro to zbiór drzew traktowany jako całość (czyli las), junulo to młody człowiek/chłopak, junuloj - młodzi chłopcy, a junularo to młodzież.

[edytuj] Osoby

Są 3 osoby - pierwsza, druga i trzecia. W zaimkach drugiej osoby nie ma rozróżnienia na liczbę pojedynczą i mnogą.

[edytuj] Rodzaje

[edytuj] Zaimki osobowe

Podstawowe zaimki osobowe to:

Liczba pojedyncza Liczba mnoga
1 osoba mi ni
2 osoba vi
3 osoba, rodzaj męski li ili
3 osoba, rodzaj żeński ŝi
3 osoba, rodzaj nijaki ĝi
zaimek zwrotny (odpowiednik polskiego się) si
zaimek nieokreślony oni

Zaimki, podobnie jak rzeczowniki, odmieniają się przez przypadki. W bierniku dodaje się -n.


Stosuje się także inne zaimki:

  • ci (ty) - zaimek drugiej osoby liczby pojedynczej zaproponowany przez Zamenhofa, rzadko używany
  • Zaimki dzierżawcze tworzy się dodając jedną z końcówek przymiotnika (-a, -an, -aj lub -ajn).
  • Zaimek nieokreślony oni używa się w zwrotach typu "nie wolno palić" (oni ne rajtas fumi)

[edytuj] Przedimek określony

Przedimek określony to la. Jego użycie jest dość dowolne jedynie dla początkujących esperantystów. (Zobacz: Przedimek w języku esperanto).

[edytuj] Liczebniki

Podstawowe morfemy liczebnikowe to:

0 nul
1 unu
2 du
3 tri
4 kvar
5 kvin
6 ses
7 sep
8 ok
9 naŭ
10 dek
100 cent
1000 mil

Liczebniki główne formuje się przez sklejanie, wg zasad:

  • nie ma potrzeby stawiać unu przed dek, cent czy mil
  • dziesiątki (X0) tworzy się sklejając morfemy X + dek, np. 20 = dudek
  • setki (X00) tworzy się sklejając morfemy X + cent, np. 200 = ducent
  • tysiące (X000) tworzy się sklejając morfemy X + mil, np. 2000 = dumil
  • dla liczb tysięcy od 1 do 999, konstruuje się liczbę tysięcy, po czym stawia się morfem mil, np 120 000 = cent dudek mil
  • skleja się kolejne morfemy od odpowiadającego największej do odpowiadającego najmniejszej liczbie, np. 123 = cent dudek tri
  • miliony i wyższe liczby konstruuje się za pomocą rzeczowników miliono, miliardo itd.

[edytuj] Czasowniki

W esperanto występują 3 czasy proste, bezokolicznik i tryb rozkazujący i przypuszczający.

Czas teraźniejszy -as
Czas przeszły -is
Czas przyszły -os
Bezokolicznik -i
Tryb rozkazujący -u
Tryb przypuszczający -us

Imiesłowy tworzy się morfemami sufiksowymi:

Strona czynna Strona bierna
Czas teraźniejszy -ant- -at-
Czas przeszły -int- -it-
Czas przyszły -ont- -ot-

Czasy złożone i stronę bierną tworzy się za pomocą czasownika posiłkowego być (estas) i odpowiedniego imiesłowu. Dopełnienie bliższe w stronie biernej oznacza się słówkiem de: Można połączyć obie te formy w jedną, bez używania esti:

  • "To będzie zrobione" = tio estos farita lub tio faritos.
  • "Pies goni kota" = hundo postkuras katon
  • "Kot jest goniony przez psa" = kato estas postkurata de hundo lub kato postkuratas de hundo

[edytuj] Zaimki i przysłówki specjalne

Dużą grupę zaimków tworzy się systematycznie. Zaimki te są odmienne. I tak zaimki na -a odmieniają się jak przymiotniki, na -u i -o jak rzeczowniki, na -e przyjmują też formę kierunku -en.

Zaimki wskazujące mają domyślnie formę dalszą (tio = "tamto"). Formę bliższą tworzy się dodając słowo ĉi przed lub po zaimku, np. tio ĉi = "ten".

Wiele z tych zaimków nie ma odpowiedników w języku polskim, zostało więc podane przybliżone tłumaczenie.

Nieokreślone I- Pytające i względne KI- Wskazujące TI- Upowszechniające ĈI- Przeczące NENI-
osoba oraz zaimki wyboru -U ktoś IU kto KIU tamten TIU wszyscy ĈIU nikt NENIU
cecha -A jakiś IA jaki KIA taki TIA każdego rodzaju ĈIA żaden, żadnego rodzaju NENIA
rzecz -O coś IO co KIO tamto TIO wszystko ĈIO nic NENIO
przynależność -ES czyjś IES czyj KIES tego TIES należący do wszystkich ĈIES niczyj NENIES
miejsce -E gdzieś IE gdzie KIE tam TIE wszędzie ĈIE nigdzie NENIE
sposób -EL jakoś IEL jak KIEL w ten sposób TIEL każdym sposobem ĈIEL w żaden sposób NENIEL
czas -AM kiedyś IAM kiedy KIAM wtedy TIAM zawsze ĈIAM nigdy NENIAM
ilość, nasilenie -OM ileś IOM ile KIOM tyle TIOM każdą ilość ĈIOM nic, żaden, wcale NENIOM
przyczyna -AL z jakiegoś powodu IAL dlaczego KIAL dlatego TIAL z każdego powodu ĈIAL bez powodu NENIAL

[edytuj] Imiona i nazwy własne

Imiona męskie kończą się na -o, żeńskie na -a.

Zdrobnienia imion męskich konstruuje się ucinając je po dowolnej sylabie i dodając -ĉjo. Np. Johano na 'Joĉjo'.

Zdrobnienia imion żeńskich analogicznie z końcówką -njo. Np. Maria na Marinjo lub Manjo.

Czasem używa się też tych zasad do zdrabniania rzeczowników. Np. paĉjo = "tatuś", panjo - "mamusia".

[edytuj] Pytania

Pytania tworzy się za pomocą zaimków ki-. Tam, gdzie wymagana jest odpowiedź tak lub nie, stosowane jest słowo ĉu (czy) na początku: Ĉu vi parolas esperante?. Odpowiada się jes (tak) lub ne (nie).

[edytuj] Zobacz też

Wikibooks
Zobacz podręcznik na Wikibooks: Gramatyka języka esperanto
Commons

[edytuj] Linki zewnętrzne

THIS WEB:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2006:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu