Biologia

Per definicien, la biologia es l'estudi deis èstres vius, taus coma son conoissuts sus la planèta Terra. Mai la distinccien entre organismes vius e non vius es de còps malaisada (veire virús, viroïde e prions), e la determinacien de l'objècte especific de la biologia a ren de ben clar.
Pressa en un sens mai larg, la biologia o sciéncias de la vida es tanben l'ensems dei disciplinas, classicas e modèrnas, qu'estudian leis estructuras, lei foncciens e lei nivèus d'organisacien (moleculas, cellulas, organismes e son mitan de vida) deis èstres vius, aqueleis èstres vius estent scientificament que d'amassatgis complèxes de moleculas interagissent entre elei segon lei lèis de la fisica e de la quimia s'aplicant en tota matèria.
La biologia estudia tanben l'evolucien deis èstres vius (teoria de l'evolucien).
Estudia sei relaciens leis uns a respèct deis autres e a respèct de son mitan (Ecologia, Etologia).
La biologia concernís tanben certanei caracteristicas dau "viu" utilas per l'òme (aplicaciens agricòlas, agro-alimentàrias, medicalas, farmaceuticas, quimicas…)

Lo tèrme biologia foguèt definit a la fin dau segle XVIII per lo naturalista francés Jean-Baptiste Pierre Antoine de Monet, chivalier de Lamarck : Tot çò qu'es generalament comun ai vegetaus e ais animaus coma toei lei facultats que son pròprias a cadun d'aqueleis èstres sensa excepcien, deu constituir lo solet e vaste objècte d'una sciéncia particulara qu'es pancar fondada, qu'a pas manco de nom, e que li donarai lo nom de biologia.

[Modificar] Disciplinas principalas

A rason dau caractère extremament vaste dau subjècte, l'estudi de la biologia a besonh d'un morcelament. Una amira, un pauc « reductriz » mai aguent l'avantatgi de clarificar lei tèmas, consistís a definir de nivèus d'organisacien. Dins un socit de venir an una compreneson milhora de la biologia, de pònts si son naturalament fargats entre lei diferentei disciplinas.

Nivèu d'observacien	Exemple	Disciplinas
molecular	moleculas biologicas : proteïnas, ADN	quimia organica, bioquimia, biologia moleculara
microscopic	compausants de la cellula (organitas)	biologia cellulara, citologia
	cellulas, organismes unicellulars	microbiologia
	organes, teissuts	fisiologia, istologia
macroscopic	organismes, individús	biologia deis organismes, anatomia, etologia
populacionau	colonias, populaciens, metapopulaciens	biologia dei populaciens, genetica dei populaciens
especific	espècia	filogeografia...
supra-especific	gropes d'espècias, ecosistèmas, La linhada umana	ecologia, filogenia

D'autrei disciplinas son associadas a la biologia, coma la genetica o sciéncia de l'ereditat.
Un dei concèptes clau de la biologia es lo principi de l'evolucien. La filogenia retrai ansin l'evolucien deis organismes e la paleontologia estudia leis organismes fossiles e cèrca de retraire son evolucien. Aquelei disciplinas s'apielon sus la taxinomia (o sistematica), qu'a per tòca de classificar leis èstres vius per fin de leis agropar en ensems (genre, familha, espècias, menas, eca.) pron semblants per èstre comparats entre elei dins lo temps e l'espai.

Lei progrès rapides de la biologia susciton de còps d'interrogaciens filosoficas, de lanhas dei gròssas, finco una fòrta oposicien de certaneis associaciens o organisaciens non govèrnamentalas (ONG). Citem especialament : lo derrompement volontari de grossessa (DVG), lo clonatgi, leis organismes geneticament modificats (OGM), lo sequençatgi e lei problèmas de proprietat que ne resulton.

Domenis generals de la biologia