Zinloos geweld

Zinloos geweld is een begrip waarmee een bepaald type geweldmisdrijven wordt aangeduid. In een publicatie van het Nederlandse Ministerie van Justitie werd het in 1999 als volgt omschreven: "In het algemeen wordt onder zinloos geweld verstaan: een spontane vorm van fysiek geweld (of dreiging) waarbij het opzettelijk verwonden of doden van iemand centraal staat (expressief geweld). Het geweld kenmerkt zich door zijn incidentele aard, en ook door de willekeurige wijze waarop de dader het slachtoffer kiest." In de dagelijkse praktijk worden echter lang niet alle geweldsincidenten die in deze definitie passen 'zinloos geweld' genoemd. Bovendien zijn er ook gevallen van 'zinloos geweld' bekend die niet (geheel) beantwoorden aan deze omschrijving. 'Zinloos geweld' is geen categorie in het Nederlandse strafrecht, maar een fenomeen dat maatschappelijke verontrusting en verontwaardiging oproept.

Inhoud

1 Het begrip
2 Vormen van zinloos geweld
- 2.1 Verschijnselen
- 2.2 Vergelijkbare verschijnselen in binnen- en buitenland
3 Sociale beweging
4 Lijst van slachtoffers
5 Externe links
6 Bronnen

Het begrip

De introductie

Het begrip 'zinloos geweld' werd in zijn huidige betekenis in 1997 geïntroduceerd door Cees Bangma, districtschef van het politiekorps Midden-Friesland. Voor die tijd werd zo nu en dan over grootschalig oorlogsgeweld gesproken als 'zinloos', maar de term had niet de morele lading die het nu heeft. Bangma schreef een ingezonden brief in de Leeuwarder Courant naar aanleiding van de dood van Meindert Tjoelker op 13 september 1997 in het uitgaanscentrum van Leeuwarden. Hij deed daarin een oproep om op de daarna volgende vrijdag om elf uur 's avonds een minuut stilte in acht te nemen "om iedereen duidelijk te maken dat de Friese samenleving niet gedachteloos het oprukkende zinloze geweld aanvaardt" (Leeuwarder Courant, 16-09-97). De reacties op het initiatief waren massaal en voor het eind van de week was het begrip 'zinloos geweld' gemeengoed geworden.

De reactie

Er volgde een ware mediahype waarin niet alleen veel aandacht was voor het incident waarbij Tjoelker om het leven kwam en de nasleep daarvan (herdenking, begrafenis, het strafproces), maar ook voor de maatschappelijke reacties die de oproep van Bangma tot gevolg had. Bovendien werd wekenlang in de kranten melding gedaan van soortgelijke voorvallen. Rapportages van nieuwe en oude voorvallen (Joes Kloppenburg bijvoorbeeld) vulden de kolommen, waardoor onder de Nederlandse bevolking het idee ontstond dat het met het geweld in Nederland de pan uit begon te rijzen en dat er iets moest worden ondernomen om de geweldsspiraal te doorbreken.

De kritiek

Hoewel 'zinloos geweld' onmiddellijk een gevleugeld begrip werd, ontstond er ook direct kritiek op. Het woord 'zinloos' in de naamgeving suggereert dat vormen van geweld die niet tot deze categorie behoren, zinvol en dus verdedigbaar zouden zijn. In menige stille tocht, die ter herdenking van een slachtoffer van zinloos geweld werd georganiseerd, werden spandoeken en t-shirts gedragen met de tekst: "Bestaat er ook zinvol geweld?"

Doordat de term regelmatig opduikt in rechts-populistische pleidooien voor hardvochtige strafmaatregelen tegen geweldplegers en meer-blauw-op-straat, wordt het gebruik van het begrip 'zinloos geweld' door sommigen geassocieerd met het ongenuanceerd aanwakkeren van onlustgevoelens.

Tot slot hebben ook criminologen kritiek op het begrip geuit. In het onderzoek Geweld: gemeld en geteld bijvoorbeeld wordt de term verworpen, omdat onmogelijk is vast te stellen wanneer geweld zinloos is. Terwijl het gebruik van geweld voor het slachtoffer en omstanders als 'zinloos' overkomt, kan de dader misschien een goede reden en aanleiding zien om geweld te gebruiken. Het is logisch dat men zich in het algemeen niet wenst te verplaatsen in de denkwijze van de dader, maar voor onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek vormt de partijdigheid die in het begrip besloten ligt een probleem. Bovendien blijkt het onmogelijk om uit de aangifte- en veroordelingscijfers die delicten te isoleren die als 'zinloos geweld' moeten worden beschouwd.

Vormen van zinloos geweld

Verschijnselen

Happy Slapping

Vergelijkbare verschijnselen in binnen- en buitenland

In Nederland was in 1984 een periode maatschappelijke onrust over het toenemende 'kustgeweld', dat op vergelijkbare wijze werd gedefinieerd als zinloos geweld met dat verschil dat het op de stranden plaatsvond. De belangrijkste overeenkomst met zinloos geweld is dat het steeds vaker gebeurde en dat het in principe iedereen kon overkomen omdat er geen directe aanleiding voor bestond. De maatschappelijke reacties, en dan met name de stille tochten, doen denken aan de Witte Marsen in België. In Frankrijk is sinds 2005 het aantal gevallen van zinloos aanzienlijk toegenomen, daar wordt het aangeduid met de term la violence gratuite. Tot slot lijkt er overeenkomst te bestaan tussen het Nederlandse zinloze geweld en het Amerikaanse verschijnsel random violence (willekeurig geweld).

Sociale beweging

Naar aanleiding van de maatschappelijke verontrusting werd een groot aantal organisaties opgericht, die zich bezig houden met het bestrijden van zinloos geweld. De meeste initiatiefnemers zijn nabestaanden van een 'zinloos geweld'-slachtoffer. Voorbeelden zijn de Landelijke Stichting Tegen Zinloos Geweld (van de lieveheersbeestjes), Kappen Nou!, Stichting Meld Geweld en Nederland Tegen Geweld. In september 2000 gingen 19 van dit soort organisaties samenwerken in de Landelijke Organisatie voor Veiligheid en Respect (LOVR). Samen en ieder voor zich proberen deze stichtingen en werkgroepen een bijdrage te leveren aan het terugdringen van zinloos geweld. Ook in België bestaat een organisatie tegen zinloos geweld, nl. de vzw Zinloos Geweld, met als ambassadrice Gella Vandecaveye. Het logo van deze organisatie is een vlinder, hun moto "Laat de vlinder overal rondfladderen, hij doet geen vlieg kwaad".

Lijst van slachtoffers

Het onderscheid tussen slachtoffers van zinloos geweld en sommige andere slachtoffers van geweldsmisdrijven is niet eenduidig te bepalen en lijkt soms tamelijk willekeurig. Het blijkt dat een geweldsincident veel kans heeft om als 'zinloos geweld' bekend te worden bij een groot publiek als dit direct na het voorvallen als zodanig wordt benoemd, het liefst door een autoriteitsfiguur (zoals een politiewoordvoerder), en er geen reden is om het delict als een ander type misdaad te betitelen (roofmoord, racistische moord, lustmoord, kindermoord, uit de hand gelopen verkeersruzie etc). Het organiseren van een stille tocht blijkt geen reden voor het opnemen van het slachtoffer in de lijst van beroemde gevallen van zinloos geweld.

De bekendste slachtoffers van zinloos geweld, die tot een soort iconen in de sociale beweging tegen dit soort geweldspleging zijn geworden, zijn Meindert Tjoelker (1997), Marianne Roza & Froukje Schuitmaker (1999) en Daniël van Cotthem (2000). Met terugwerkende kracht zijn ook de namen Joes Kloppenburg (1996) en Kerwin Duinmeijer (1983) aan het collectieve geheugen toegevoegd. In België is vooral de moord op Joe Van Holsbeeck in 2006, Luna Drowart en Oulematou Niangadou en een 54-jarige Antwerpenaar bekend bij het grote publiek (hoewel de moord op Joe Van Holsbeeck beter als roofmoord bestempeld kan worden en de moord op Luna Drowart en Oulematou Niangadou een racistisch motief had). Daarnaast zijn er minder bekende slachtoffers.

Naam	Jaar	Dag
Georges Perra, een 62-jarige dakloze	2006	26 juni	Doodgeschopt in Marche-en-Famenne
Guido Demoor, een 54-jarige treinbestuurder	2006	24 juni	Gestorven op buslijn 23 in Antwerpen na een incident met 6 jongelui
Floor Garst	2005	25 december	20 jaar, wordt op de Gedempte Gracht in Deventer door drie mannen doodgeslagen.
Jan Kieviet	2005	15 januari	38 jaar, wordt op de Rotterdamse Lijnbaan doodgeslagen door twee mannen.
Manuel Fetter	2004	24 september	32 jaar, wordt rond vier uur 's nachts in Leeuwarden doodgestoken omdat hij een opmerking maakte over een kapotgegooid bierflesje.
André Laurier	2004	7 juli	59 jaar, wordt doodgestoken door (naar men vermoedt) een 21-jarige (ex-)drugsverslaafde man zonder vaste verblijfplaats die hij verzorgde in zijn klooster in Berg en Dal.
Glenn Wijnants	2003	20 december	36 jaar, na een avondje stappen met een aantal collega's om het einde van het jaar te vieren in Antwerpen wordt Glenn doodgestoken na een woordenwisseling nadat hij tussenbeide kwam bij een ruzie.
Wim Reekers	2003	8 november	18 jaar, wordt op 1 november in elkaar geslagen en geschopt. Na een week overleed hij in zijn slaap aan het opgelopen hersenletsel. Wim wisselde een paar onschuldige zinnen met het vriendinnetje van de dader toen zij alleen zat.
Anja Joos	2003	5 oktober	43 jaar, drugsverslaafde vrouw doodgeschopt na beschuldiging van diefstal blikje bier;
Bart Raaijmakers	2003	18 juli	18 jaar, doodgestoken bij straatroof;
Mark Kerssens	2003	8 juli	portier van een discotheek, doodgeschoten door een eerder op de avond geweigerde klant;
Sedar Soares	2003	2 februari	13 jaar, doodgeschoten tijdens sneeuwballengooien;
René Steegmans	2002	24 oktober	22 jaar, doodgeslagen nadat hij twee jongens aansprak op hun gedrag jegens een oude vrouw;
Jantje Hertogs	2002	27 mei	20 jaar, doodgeschoten door doorgedraaide man die problemen heeft met de horecagelegenheid waar Jantje net uit komt om even zijn moeder te bellen;
Stephan Hendriksen	2001	22 september	16 jaar, doodgestoken nadat hij een ruzie probeerde te sussen
Michel Smits, Michael Loo, Diana Kleijnen	2001	31 maart	kwamen om het leven nadat hun auto van de weg werd gedrukt door een automobilist die zich ergerde aan de te lage snelheid van hun auto;
Ismael Sidi Abdelghani	2001	29 september	23 jaar, doodgeschoten omdat een vriend van hem "vies zou hebben gekeken" naar iemand uit een andere groep;
Wilma Ruesink	2000	3 december	19 jaar, doodgestoken zonder reden;
Alan Roos, Daan de Blok	2000	14 mei	doodgeschoten zonder reden
Daniël van Cotthem	2000	7 januari	17 jaar, doodgeslagen zonder reden;
Joep den Mulder	1999	3 augustus	16 jaar, doodgeslagen zonder reden;
Marianne Roza en Froukje Schuitmaker	1999	10 januari	17 en 16 jaar doodgeschoten nadat iemand op de deur van een discotheek schoot;
Waseem Rama	1998	13 december	25 jaar, doodgestoken door een drugsverslaafde;
Theo Oerlemans	1998	11 december	62 jaar, zonder aanleiding doodgestoken terwijl hij in een bibliotheek zit te lezen;
Patrick Mombaerts	1998	28 november	31 jaar, dodelijk verwond met een ijzeren staaf in Schaarbeek door een 13-jarige probleemjongere ;
Eddy Wind	1998	1 juli	26 jaar, doodgestoken door een klant die vindt dat hij niet snel genoeg geholpen wordt;
Ferdinand de Vroom	1998	26 juni	doodgeslagen na een woordenwisseling op straat;
Erik Jan den Haan	1998	19 april	geraakt door een kogel tijdens een schietpartij tussen twee rivaliserende groepen;
John Oldham	1997		doodgestoken zonder aanleiding;
Fred Boon	1997	7 november	doodgeslagen en -geschopt zonder aanleiding;
Meindert Tjoelker	1997	13 september	30 jaar, doodgeslagen nadat hij vandalen tot de orde riep;
Justus Hertog	1997		doodgestoken door iemand tegen wie hij per ongeluk opliep;
Roelof Otten	1997	6 juli	doodgeschopt bij een avondje stappen
H. Ritzen	1997		doodgestoken na een ruzie over parkeren;
Mark White	1996	22 september	25 jaar, doodgestoken na een opmerking over het gedrag van een groep dronken jongeren;
Joes Kloppenburg	1996	17 augustus	26 jaar, doodgeslagen nadat hij een opmerking maakte over een vechtpartij;
Bert van der Dool	1995	14 mei	doodgetrapt;
Mohammed El Hamid	1994		doodgeslagen;
Hamito Ouamar	1992	9 augustus	15 jaar, doodgeschoten door een buurman die vond dat een groep kinderen teveel lawaai maakte;
B. de Groot	1990		doodgeslagen door een groep jongeren na een avond uitgaan;
Michael John Poyé	1986	27 september	doodgeslagen door skinheads
Kerwin Duinmeijer	1983	20 augustus	15 jaar, doodgestoken door aanhanger Centrumpartij
Els Snoek	1974	20 maart	doodgestoken door een man die, omdat zijn vriendin de relatie had beëindigd, enorme haat tegenover vrouwen koesterde

Externe links

Bronnen

Bron(nen):

Belangrijkste bron: P. Vasterman, Mediahype (2004), Aksant - Amsterdam

Categorieën: Wikipedia:Semibeveiligd artikel | Geweld