Willem Wilmink
Willem Andries Wilmink (Enschede, 25 oktober 1936 – Enschede 2 augustus 2003) was een Nederlands dichter, schrijver en zanger.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd en opleiding
Wilmink werd in 1936 geboren in de Javastraat te Enschede in een socialistisch geëngageerd gezin. Zijn vader was procuratiehouder in de textiel. Na het behalen in 1954 van zijn eindexamen Gymnasium-α ging hij Nederlands studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Na zijn kandidaats studeerde hij ook Geschiedenis. Gedurende zijn studie schreef hij zijn eerste gedichten en cabaretteksten. Hij publiceerde in de "Almanak van de vereniging USA" en schreef teksten voor de studenten cabaretgroep "La Pie Qui Chante" (De zingende ekster). In 1960 in het laatste jaar van zijn studie werd hij leraar aan het Vossius Gymnasium te Amsterdam.
[bewerk] Docentschap en wetenschappelijk werk
Van 1961 tot 1978 was hij universitair docent moderne letterkunde aan het Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam. Wilmink had in zijn jeugd harmonicales gehad en trad tijdens de feestavonden van zijn vakgroep op met zijn trekharmonica en zong smartlappen of tekstbewerkingen van Middeleeuwse liederen. Hij vertaalde ondermeer de "Beatrijs" van het Middelnederlands naar modern Nederlands. In 1988 promoveerde Wilmink aan de Katholieke Universiteit Brabant met een proefschrift over de poëzie van Hendrik de Vries. Hij was ook bekend als literair vertaler en bezorger van gedichten van Emily Dickinson en W.H. Auden. In samenwerking met neerlandici vertaalde hij het verhaal van de legendarische Ierse heilige Brandaan. Hij leverde in samenwerking met de neerlandicus W.P. Gerritsen ook vertalingen voor de bundel Lyrische lente, een bloemlezing van middeleeuwse poëzie. Een aantal beschouwingen over middeleeuwse literatuur bundelde hij onder de titel Mijn middeleeuwen. Ook schreef hij historische artikelen over kathedralen en de herkomst en geschiedenis van het belgische bier.
[bewerk] Literair werk
Vanaf 1965 schreef Wilmink gedichten, essays, liedjes en proza voor de literaire tijdschriften "Tirade", "Maatstaf" en "De Revisor". Zijn literair debuut was in 1966 met de verhalenbundel "Brief van een Verkademeisje". Van 1968 tot 1970 was hij de poëzierecensent voor het dagblad "De Tijd" en van 1971 tot 1977 redacteur van het tijdschrift "Spektator".
[bewerk] Liederen en teksten
Samen met Hans Dorrestijn, Karel Eijkman, Ries Moonen, Fetze Pijlman en Jan Riem vormde hij in 1970 een schrijversgroep die schreef voor televisieprogramma's als: "De Stratemakeropzeeshow", "Het Klokhuis", "De Film van Ome Willem", "Sesamstraat", "J.J. de Bom, voorheen de Kindervriend" en "Kinderen voor kinderen". Ook schreef hij vele liedjes voor musicals. In 1978 werd hij full-time tekstschrijver en vestigde zich in Capelle aan den IJssel. Tot aan zijn dood schreef hij op een typmachine want hij wilde niet werken op een computer. Vanaf 1979 gaf hij ook enkele jaren één dag per week les aan de Kleinkunstacademie te Amsterdam.
[bewerk] Optredens en liedjes
Met zijn eigen begeleidingsgroep Quasimodo trad hij in de jaren '90 regelmatig op als zanger waarbij hij ook de accordeon bespeelde. Zijn liederen zijn ook door veel anderen vertolkt. Hieronder zijn Herman van Veen (Hilversum 3, De bom valt nooit), Wieteke van Dort (Arm Den Haag), Joost Prinsen (Frekie) en de cabaretgroep Don Quishocking (De Oude School). Veel van zijn liedjes zijn door Harry Bannink en Frank Deiman op muziek gezet.
[bewerk] Diversiteit
Wilmink heeft veel kinderboeken op zijn naam staan. Aanvankelijk richtte hij zich op volwassenen, maar later werden kinderen zijn voornaamste doelgroep. Wilmink schreef gedichten en verhalen voor volwassenen en voor kinderen, teksten voor cabaret en televisie, een driedelige cursus over gedichten schrijven, bewerkte oude teksten zoals "De reis van Sint Brandaen" uit de 12e eeuw en verklaarde het Wilhelmus. Hij vertaalde gedichten en prentenboeken uit het Duits, Engels, Frans en Zuid-Afrikaans.
[bewerk] Twente
Wilmink had een speciale band met Twente. Hij is niet alleen in de Javastraat in Enschede geboren, maar er ook gestorven. Op latere leeftijd wilde hij terug naar Twente. Willem Wilmink sprak net als zijn vriend Herman Finkers met een Twents accent. Hij schaamde zich hier niet voor, integendeel! Hij schreef ook in het Twents, in ‘t Kupersdieks zoals hijzelf zei. Een van zijn mooiste gedichten in het Twents staat in Heftan Tattat! Gedichn in t stadsplat Hier het eerste couplet.
- Op nen dag
- Op nen dag dreenk iej gin Grolsch meer...
- kuiert nich meer deur de stad.
- Al oew’ wille en al oew hartzeer.
- he'j dan had.
Wille is plezier, genot en hartzeer verdriet
[bewerk] Kenmerken van zijn poëzie
De gekozen fragment komen uit: Willem Wilmink; Verzamelde liedjes en gedichten; uitgeverij Bert Bakker; Amsterdam 2004
Willem Wilmink schreef voor grote en kleine mensen
De gedichten van Wilmink zijn erg toegankelijk. Hij schreef voor grote en kleine mensen. Ik zeg met opzet niet: hij schreef voor volwassenen en kinderen. Hij schreef zoals hij zelf zegt voor iedereen. Hij nam kinderen heel serieus. In zijn gedichten voor kleine mensen zit vaak ook een boodschap voor grote mensen. Een voorbeeld: een gedicht over de oorlog waarin hij de kleine en grote angsten naast elkaar zet eindigt Willem met: Soms was je toch bang. Soms ben ik nog bang. (Verzamelde liedjes en gedichten blz. 147)
Willem Wilmink schreef zo dichtbij
Wilmink kiest de onderwerpen van zijn gedichten zo dichtbij huis. Geen poëzie van grote hartstochten of diep romantische liefdes. Nee, hij schrijft liever over Frekie, een imbeciel jochie, een mongool, dat waarschijnlijk een buurjongetje van Willem geweest is, volgens een oude buurvrouw van Willem. Of Wilmink schreef over zijn broertje, een aardig ventje, dat wel, dat wel!. (Verzamelde liedjes en gedichten blz. 171)
Maar ook zijn geliefde Enschede, Amsterdam, Ootmarsum en zelfs Almelo zijn bronnen voor zijn gedichten. En niet te vergeten het cafeetje Het Bolwerk waar altijd een Duveltje voor hem klaar stond. In Het Bolwerk bij de Markt / wil ik overlijden, / met een Duvel van het schap / voordat ik moet scheiden. (Verzamelde liedjes en gedichten blz. 1021)
Mooi en eenvoudig taalgebruik
Willem schreef zo eenvoudig, heel eenvoudig. Zo eenvoudig dat je de diepgang in zijn gedichten gemakkelijk ontgaat. Over een dominee die preekt schrijft Willem: Wanneer je op de kansel staat / En over schuld en zonde praat, / herdenk dan ook eens in je preek / Hoe jij die mooie meid bekeek. (Verzamelde liedjes en gedichten blz.619)
En hoe goed geeft hij zijn gevoelens niet weer na zijn scheiding als hij schrijft: Niet meer op iemand wachten, / niet meer denken: / waar zou ze zijn, / wie ontmoet ze, / wanneer komt ze. / Niet meer op iemand wachten, / zelfs naar dat wachten / terugverlangen. (Verzamelde liedjes en gedichten blz. 461)
Hij schreef ook heel beknopt en mooi. In Nooit verhuisd lezen we: Nergens is de kindertijd / zo verweg en zo verloren / als waar iemand indertijd / jong was, kind was, werd geboren / en waar de afwezigheid / van de doden is te horen. (Verzamelde liedjes en gedichten blz.569)
Heimwee, nostalgie
Willem verheerlijkt zijn jonge jaren. In Hilversum III horen we: Vroeger werd gezongen en gefloten in de straat, / had de slagersjongen nog een opera paraat. (Verzamelde liedjes en gedichten blz. 417) Maar daarmee is niet gezegd dat hij alles goed praatte.
Ik heb dit heimwee en nostalgie genoemd. Maar ik zou ook kunnen zeggend dat Wilmink verlangde naar mensen die hem begrepen. En die paar mensen die je nooit hebt kunnen missen, / kwamen daar binnen met een lach op hun gezicht. / Je zou je voortaan nooit meer in de weg vergissen, / je deed het boek van alle droefenissen dicht. (Verzamelde liedjes en gedichten blz. 299)
Dit heimwee werd in de loop van zijn leven zo sterk dat hij niet meer uit Twente wilde, zelfs niet meer uit Enschede.
Opkomen voor de zwakke in de samenleving
Ik moest het in mijn jonge jaren / maar doen met een provinciestad / die heel wat stinkende fabrieken / en weinig moois te bieden had.( Verzamelde liedjes en gedichten blz. 144) en
Bijna geen mens heeft hier nog weet / van uw gelatenheid, uw leed. (Verzamelde liedjes en gedichten blz. 143)
Zijn kijk op een leven na de dood
Dood zijn duurt zo lang schreef Wilmink. Hij vraagt zich af in dit gedicht hoe het zal zijn om dood te zijn: Als je dood bent, droom je dan? / En waar droom je dan wel van?( Verzamelde liedjes en gedichten blz. 834)
Het antwoord schreef hij op het eind van zijn leven: Als ik dood ben, moeten jullie / mijn verhalen doorvertellen. / Als iemand getroost moet worden, / kunnen jullie altijd bellen. In het stralendst van de hemel / zal ik niet zijn neergezeten / want daar is allang geen plaats meer / voor neurotische poëten, Ik ben niet meer op aarde, / maar je kunt me heel goed vinden: / bel gewoon Harry Bannink / en hij zal je doorverbinden . (Verzamelde liedjes en gedichten blz. 1275)
[bewerk] Oeuvre overzicht
Proza
- 1971 Over cabaret (IVIO)
- 1972 Een vreemde tijger en andere gedichten (Aarts / 2e druk 1978)
- 1972 Zeven liedjes voor een piek (Aarts)
- 1973 Dat overkomt iedereen wel : twintig liedjes voor kinderen (Aarts)
- 1975 Visite uit de Hemel : liedjes voor kinderen (Aarts)
- 1975 Berichten voor bezorgde kinderen (Kosmos)
- 1976 Het reisgezelschap van de Amstel : een sprookje (Aarts)
- 1976 Het bangedierenbos (Kosmos / 5e druk 1987)
- 1977 De dertien maanden van het jaar : pianostukjes voor romantische beginners (Rap)
- 1977 Buurjongens (Kosmos)
- 1977 De liedjes voor kinderen (Aarts / 4e druk 1984)
- 1977 Ver van de stad (Kosmos)
- 1978 Jan Olifant (Aarts)
- 1979 Moord in het moeras (Kosmos)
- 1980 Spook tussen spoken (Stichting CPNB)
- 1980 De wonderbaarlijke reis van Jacob Maneschijn en Sientje Zeester (Aarts)
- 1980 Dorus draak (Heureka / 2e druk 1984)
- 1981 Twee meisjes in Twente : verhalen en gedichten (Bekadidact)
- 1981 Ver van de stad & Buurjongens (Kosmos)
- 1982 Dicht langs de huizen (Kosmos / 2e druk 1983)
- 1983 Verre vrienden : 44 nieuwe liedjes (Bakker)
- 1983 Twee broers (Horstink)
- 1983 Koen, maak je mijn schoen? : Willem Wilmink's schriftelijke cursus dichten (Van Holkema & Warendorf)
- 1983 Ali Baba en de veertig rovers (Leopold)
- 1984 Deze vuist op deze vuist : liedjes uit De film van Ome Willem (Aarts)
- 1984 Kijken met je ogen dicht : liedjes voor kinderen (Harlekijn)
- 1984 Drie reizen van Lodewijk (Horstink)
- 1984 Een tijdje later (Stichting CPNB)
- 1984 Het verkeerde pannetje (Bakker / 4e druk 1992)
- 1985 Waar het hart vol van is : Willem Wilmink's schriftelijke cursus dichten (Van Holkema & Warendorf / 3e druk 1986)
- 1985 We zien wel wat het wordt : liedjes voor kinderen in de groei (Bakker)
- 1986 Klim in je pen (PTT Post)
- 1986 Hoor! Zo is nooit gezongen! Hoor! : een bloemlezing uit zijn gedichten (Bakker)
- 1986 Willem Wilmink omnibus (Bakker / 2e druk 1988)
- 1986 Verzamelde liedjes en gedichten (Bakker / 5e druk 1999)
- 1987 Ergens in Frankrijk (PTT Post)
- 1987 Goedenavond, speelman : Willem Wilmink's schriftelijke cursus dichten (Van Holkema & Warendorf)
- 1988 Ze zeggen dat de aarde draait : 37 nieuwe gedichten (Bakker)
- 1988 Vandaag is het de grote dag : spoedcursus gelegenheidsdichten (Van Holkema & Warendorf)
- 1989 Het kind is vader van de man : een bloemlezing uit eigen werk (Bakker)
- 1989 Jan, Jans en de kinderen langs ijzeren wegen (Wiggers; Inmerc)
- 1989 Rutgers reis (Bakker)
- 1990 Moet worden gevreesd dat het nooit bestond? : 34 nieuwe gedichten (Bakker)
- 1991 Jan, Jans en de kinderen : kerstverhalen (Wiggers)
- 1991 In de keuken van de muze : de gehele schriftelijke cursus dichten (Bakker / 2e druk 1996)
- 1992 Een hond gaat op reis : gedichten voor verstandige vijfjarigen (Bakker)
- 1993 Ik snap het : liedjes voor jonge kinderen (Bakker)
- 1993 Het Wilhelmus (Van Goor / 3e druk 1998)
- 1994 Willem Wilmink (De Ruiter)
- 1995 Het ABC (Querido)
- 1995 Pas op voor zeerovers : liedjes (Walvaboek)
- 1995 Ernstig genoeg : liedjes en gedichten vanaf 1986 (Bakker)
- 1995 Ali Baba en de veertig tekenaars (Zirkoon; Bijenkorf)
- 1996 Ik had als kind een huis en haard (Bakker / 5e druk 2004)
Poëzie
- 1971 Goejanverwellesluis, korenschoven, liedjes en gedichten
- 1972 Zeven liedjes voor een piek
- 1972 Een vreemde tijger en andere gedichten
- 1977 Voor een naakt iemand (bloemlezing)
- 1988 Verzamelde liedjes en gedichten
- 1988 Ze zeggen dat de aarde draait
- 1990 Moet worden gevreesd dat het nooit bestond?
- 1992 Heftan tattat! Gedichn in 't stadsplat (De Oare útjouwerij)
Poëzie voor kinderen
- 1973 Dat overkomt iedereen wel
- 1975 Visite uit de hemel
- 1975 Berichten voor bezorgde kinderen (bloemlezing)
- 1977 De dertien maanden van het jaar
- 1985 We zien wel wat het wordt: liedjes voor kinderen in de groei
- 1992 Een hond gaat op reis
Proza voor kinderen
- 1975 Het bangedierenbos
- 1976 Het reisgezelschap van de Amstel
- 1977 Ver van de stad
- 1977 Buurjongens
- 1979 Moord in het moeras
- 1980 Spook tussen spoken
- 1981 Twee meisjes in Twente (verhalen en poëzie)
- 1982 Dicht langs de huizen
- 1984 Drie reizen van Lodewijk
- 1986 Waar het hart vol van is
- 1988 Goedenavond, Speelman
- 1988 Vandaag is het de grote dag
- 1991 In de keuken van de muze. De gehele schriftelijke cursus dichten
Essays
- 1988 Van Roodeschool tot Rijsel. Een persoonlijke kijk op het Nederlandse lied
- 1989 Gij weet toch dat gij niet bestaat
- 1990 Wat ik heb gevonden, je raadt het nooit
