Watermolen (molen voor waterverzet)
Een watermolen (molen voor waterverzet) is een windmolen die water van een lager niveau naar een hoger niveau verzet. Dit type molen komt vooral voor in de poldergebieden van Midden- en West-Nederland.
Inhoud |
[bewerk] Benaming
De benaming van molentypen levert nogal eens verwarring op. De naamgeving kan per streek variëren. Een bepaald molentype kan bekend staan onder verschillende namen. Het omgekeerde komt ook voor: verschillende molentypen staan bekend onder dezelfde naam. Bijvoorbeeld, het begrip watermolen (door water aangedreven molen) wordt ook gebruikt voor een ander type molen dat water als drijfkracht gebruikt in haar productieproces.
Anders dan bijvoorbeeld een korenmolen, een papiermolen of een zaagmolen waar de bewerking en productie van materialen een verkoopbaar product oplevert, is de poldermolen wellicht het enige type molen waar geen direct gewin voor de molenaar verkregen wordt. De poldermolen is meestal in het bezit van een heemraadschap, dat de molenaar voor bewezen diensten beloont.
[bewerk] Geschiedenis
In het begin van de 15e eeuw werd in de omgeving van Alkmaar voor het eerst in Nederland gebruikgemaakt van poldermolens. Het idee bleek in de praktijk succesvol en weldra verschenen er door het land meer exemplaren. In de eeuwen daarna werd de poldermolen een belangrijk instrument bij de beheersing van de Nederlandse waterhuishouding. Tot de komst van de stoomgemalen vanaf de 19e eeuw en de elektrische gemalen in de 20e eeuw waren de poldermolens het belangrijkste hulpmiddel om polders droog te malen.
[bewerk] Werking
Een watermolen maakt gebruik van een scheprad of een vijzel om het water naar een hoger niveau te scheppen. Met het scheprad kan een molen het water ongeveer anderhalve meter verzetten. Bij diepe polders, waar een grotere hoogte bemaald moest worden, werden molengangen ingezet: twee of meer molens werden in serie gezet, waarbij de eerste molen het water opvoert naar een boezem, waarna de volgende molen het water opvoert naar een hoger gelegen boezem en zo verder totdat het water het peil heeft bereikt waarop het mogelijk is op het buitenwater te lozen.
Het per molen overbrugde hoogteverschil wordt een trap genoemd. Een molengang heeft zo meerdere trappen. In de praktijk bestaat een molengang uit maximaal drie trappen.
Nederlands bekendste molencomplex staat in Kinderdijk.
[bewerk] Gemalen
Tegenwoordig is de functie van de poldermolens veelal overgenomen door moderne gemalen, die met een grotere capaciteit onder alle weersomstandigheden het water over een grotere hoogte kunnen verplaatsen. Er zijn echter vooral in Noord- en Zuid-Holland nog vele tientallen poldermolens aanwezig in het laaggelegen land.
